ҚАЗАҚТЫҢ АУЖАР АЙТУ ДӘСТҮРІ

Сөз төркіні

Этимологиялық мәні

Этимологиялық тұрғыдан алғанда, "аужар" сөзі екі бөліктен тұрады: "ау" және "жар."

1. "Ау" – ежелгі түркі тілдерінде бұл сөз шақыруды, үндеп айтуды білдіреді. Бұл сөздің түбірі "ау" немесе "аулау" сөздерімен байланысты болуы мүмкін, олар әдетте біреуді немесе бір нәрсені шақыруды білдіреді.

2. "Жар" – қазақ тілінде бұл сөз бірнеше мағынаға ие. Ең кең таралған мағыналарының бірі – "жар" сөзінің "дос," "сүйікті," "жарты" деген мағыналары бар. Сонымен қатар, "жар" сөзі "жариялау," "жар салу" мағынасында да қолданылады, яғни, жария түрде айту, шақыру.

Сөздік ұғымы

Аужар – қыз ұзату кезінде айтылатын қоштасу жыры, сыңсу. Бұл өлең түрі қазақ халқының ұлттық салт-дәстүрінің бір бөлігі болып табылады және қыздың туған үйімен, ата-анасымен, туыстарымен қоштасуын білдіреді.

Аужардың мағыналары

1. Қоштасу жыры – Аужар ұзатылып бара жатқан қыздың туған-туыстарымен, ата-анасымен қоштасу сәтінде айтылатын өлеңдер. Бұл жырларда қыздың жаңа өмірге қадам басуы, ата-анасына, туған жеріне деген қимастық сезімдері бейнеленеді.

2. Қимастық пен қуаныш – Аужар тек қана қоштасуды білдірмейді, ол сонымен қатар жаңа өмірге деген қуаныш пен қимастық сезімін де қамтиды. Бұл жырларда қыздың жаңа отбасына, жаңа өмірге деген тілек-ниеттері айтылады.

3. Ұлттық тәрбие – Аужардың әрбір жолы, әрбір әуені қазақ халқының ұлттық тәрбиесінің, мәдениетінің көрінісі болып табылады. Бұл өлеңдер арқылы үлкендер жас ұрпаққа өмірлік тәлім-тәрбие береді.

Аужар – қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрінің ажырамас бөлігі. Оның этимологиялық мәні "шақыру" және "жариялау" ұғымдарымен байланысты болса, сөздік ұғымы қыздың жаңа өмірге қадам басуындағы қоштасу жыры ретінде қолданылады. Аужар арқылы қазақ халқының ұлттық құндылықтары, тәрбиесі мен мәдениеті ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіліп келеді.

Аужар - қыз ұзату тойындағы жөн-жоралғы

Аужар – қыз ұзату тойында жөн-жоралғылар аяқталып, қыз аттанар кезде айтылатын өлең түрі. Бұл өлеңдерде қыз ұзату сәтіндегі қимастық сезімдері және қуаныш белгісі көрініс табады. Әлбетте қыз аужарайтып жылап қоштасқанымен, оның мәні қайғы емес, керісінше қимастық пен қуаныштың белгісі болады.

Ау-жар- қыздың сыңсуы

Ау-жар – қыздың сыңсуы, қоштасу жыры, ұлттық тәрбие мектебінің тамаша үлгісі. Алтын ұядан, туған ел-жұрттан бөліну, жат босаға аттау оңай іс емес. Осы сәтте қыз аужар айтып, қоштасады. Тәжірибелі де тәрбиелі халық бұл сәттерді жылай да күле жүріп, ән, жыр түрінде шеберлікпен үйлестіріп жасай білген.

Қимастық пен қуаныш

Қыз жылап қоштасқанмен, бұл қайғы емес, қуаныш, қимастық сәтінің белгісі. Дегенмен қыз ауылының қыздары мен жігіттерінің де қимастық көңілдері де көрінбей қалмайды. Олар жар-жардан кейін де өлең жырды үстемелей жүріп, айтыс түріндегі ау-жарды бастай жөнеледі. Мұнда да ізгі тілектестік, достық көңіл, жаңа бақыт жолында жақсы ниет көрінеді.

Аужардың ерекшеліктері

Аужардың сөзі де, әні де көркем, ойнақы айтылады. Ол біресе "Ау-жар," біресе "Ай-ау," біресе "Бике-ау," біресе "Үкі-ау" деп те айтыла береді. Ән мен жырдың әрбір жолында қыздың туыстарымен, достарымен қоштасуы, болашаққа қадам басуы, жаңа өмірге аттануы сипатталады.

Аужар мысалы

Аужар айту барысында мынадай өлең жолдары кездеседі:

Ау-жар:

Ау-жар, ау-жар, қыздың жолы ау-жар,

Қыз ұзатып барамыз, ағайындар, у-ау-жар!

Алтын ұяң, туған жерің, қош болсын,

Жат елге кетіп барамыз, ерінбей.

Бұл өлеңде қыздың туған жерімен қоштасуы, жат елге кетіп бара жатқаны сипатталады. Қыздың алтын ұясы мен туған жеріне деген қимастық сезімі көрінеді.Аужар – қазақ халқының ұлттық дәстүрлерінің бір бөлігі, қыз ұзату тойының маңызды бөлігі болып табылады. Бұл өлеңдерде қимастық, қуаныш, достық көңіл, жаңа өмірге аттану сияқты сезімдер шеберлікпен бейнеленеді. Аужар арқылы халық қыз ұзату салт-дәстүрін көркемдікпен жеткізеді.

Аужар айтудың мәні

Аужар айту дәстүрі қыздың жаңа отбасына, жаңа өмірге қадам басуына деген тілекпен қатар, оның ата-анасы, бауырлары және достарымен қоштасуын да білдіреді. Бұл өлеңдерде қыздың жаңа отбасында бақытты болуын, оның жаңа жұртта абыройлы болуын тілейді. Аужардың әр жолында мейірімділік пен шынайы тілек көрініс табады.

Аужардың әндері мен жырлары

Аужардың әндері мен жырларының әр түрлілігі мен көркемдігі оны айрықша етеді. Мәселен, кейбір аужарлар баяу, мұңлы әуенмен орындалса, басқалары көңілді, шапшаң әуенмен айтылады. Бұл өлеңдерде қыздың туған-туыстарына, жақындарына арнап айтатын сөздері, жаңа өмірге қадам басқандағы тілек-арманын бейнелейді.

Аужардың маңызы

Аужар тек қыздың жаңа өмірге аттануының символы ғана емес, сонымен қатар, ұлттық тәрбиенің, халықтың даналығының көрінісі болып табылады. Аужар арқылы үлкендер жас ұрпаққа өмірлік тәлім-тәрбие береді. Бұл дәстүр қазақ халқының құндылықтарын, отбасылық байланыстарын, ұлттың бірлігін сақтауға көмектеседі.

Қосымша мысалдар

Ау-жар:

Ау-жар, ау-жар, сүйген жарым, қош бол,

Қимастықпен қоштасамын, жаным, қош бол.

Туған жерім, туған елім, қалды артта,

Жаңа өмір, жаңа бақыт күтіп тұр алда.

Бұл өлең жолдары қыздың сүйген жарымен, туған жерімен қоштасуын және жаңа өмірге деген қадам басуын бейнелейді.

Аужардың рухани мәні

Аужар тек ән мен жыр ғана емес, ол рухани байлықтың, мәдени мұраның бір бөлігі. Аужар арқылы қазақ халқының рухани құндылықтары, ұлттық тәрбиесі ұрпақтан-ұрпаққа беріледі. Бұл өлеңдер жас ұрпаққа мейірімділік, адалдық, еңбекқорлық, өз елін, жерін сүю сынды қасиеттерді дарытады.

Аужар Мысалы

Ау-жар:

Ай-ау, ау-жар, қызым, сені ұзатамыз,

Жаңа өмір, жаңа баққа жол тартамыз.

Жат жұртта абыройлы бол, жаным,

Туған елге, туған жерге сәлем айт.

Бұл өлеңде қыздың жаңа өмірге аттануы, оның жаңа отбасында абыройлы болуы тілегі бейнеленген. Қыздың туған еліне, жеріне деген сағынышы мен құрметі көрініс тапқан.

Аужар – қыз ұзату тойының ажырамас бөлігі, қазақ халқының мәдениетінің, салт-дәстүрінің көркем көрінісі. Бұл өлеңдер арқылы халық өзінің ұлттық құндылықтарын, рухани байлығын, тәрбиесін ұрпаққа жеткізеді. Аужардың әр жолы, әр әуені қазақтың бай мәдениетінің бір бөлігі болып табылады.

Исламда аужар айту жоқ

Исламда "аужар" айту дәстүрі жоқ. Аужар – қазақ халқының ұлттық дәстүрлерінің бір бөлігі, қыз ұзату тойындағы қоштасу жыры ретінде белгілі. Бұл дәстүр ислам дінімен байланысты емес және тек қазақ мәдениетінің ерекшелігі болып табылады.

Исламда қыз ұзату немесе үйлену рәсімдері Құран мен Сүннетке негізделген, онда үйлену тойлары мен байланысты рәсімдер туралы нақты ережелер бар. Мысалы, неке қию (никах) рәсімінде екі жақтың келісімі, куәгерлердің қатысуы және мәһр (қалыңмал) белгілеу маңызды. Ал аужар айту дәстүрі қазақтың мәдени ерекшелігі болғандықтан, ол исламның рәсімдері қатарына кірмейді.

Аужар – қазақтың ұлттық дәстүрлерінің бір бөлігі, ислам дінінің рәсімдері мен дәстүрлеріне тікелей қатысы жоқ. Исламда неке қию рәсімдері Құран мен Сүннетке негізделеді, ал аужар айту қазақ мәдениетінің ерекшелігі болып табылады.

 

 Болат БОПАЙҰЛЫ