Jalpy jelilik marketıngtiń úkimi qandaı?
Jalpy jelilik marketıngtiń úkimi qandaı?
Ответ
Jalpy jelilik (setevoı) marketıngtiń úkimi qandaı? Ásirese solardyń ishindegi «QuestNet» jelilik marketınginde jumys isteýge bolady ma?
Álemde jelilik marketıngtiń túr-túri bar. Ártúriniń ózinshe jumys isteý jobasy men sharttary bar. Sondyqtan jalpylaı úkim berý árıne qıyn. Al Qazaqstanda sońǵy jylda keńinen óris alǵan «QuestNet» jelilik marketıngine keler bolsaq, onyń jumys isteý jobasy mynandaı:
Bir kisi bul jumysqa kirýi úshin kompanııanyń shekteýli sanmen ǵana shyǵatyn kollektsııalyq bir zatyn (eń arzany 670 $) alýy shart. Sosyn óziniń oń jaǵyna bir adamdy, sol jaǵyna bir adamdy kompanııa ónimin aldyrtqyzý arqyly tirkeıdi. Ol eki adam da eki, eki adamnan tirketkizedi. Osylaısha shynjyrlana otyryp, klassıkalyq pıramıda kestesi boıynsha tómen qaraı óse beredi. Kompanııa túsken aqshanyń belgili bir mólsherin pıramıdadaǵy adamdarǵa berip otyrady. Alty adam tirketkenge 250 dollar beredi.
Kóptegen ıslam ǵulamalary «QuestNet» jelilik marketınginiń jumys isteý kestesi men jobasyn saraptaı kele haram dep pátýa shyǵarǵan. Mysaly, Mysyrdaǵy ál-Azhar ýnıversıtetiniń Islam Ekonomıkasy boıynsha professory, ǵalym Hýsaın Shahhata, Qatar memleketi ýnıversıtetiniń Islam sharıǵaty fakýltetiniń professory Álı Muhıddın syndy kóptegen ıslam ǵulamalary men Saýd Arabııasynyń pátýa komıteti jalpy jelilik marketıngtiń jumys jasaý jobasyna haram dep pátýa shyǵarǵan. Biz de atalmysh pátýalardy eskerýmen qatar Qazaqstandaǵy osy «Quest net» jelilik marketınginiń jumys isteý jobasyn saraptaı kele haram degen úkim shyǵaryp otyrmyz. Oǵan dálelimiz:
Birinshiden, «QuestNet» kompanııasynyń saýdaǵa usynǵan ónimderiniń barlyǵy tolyqtaı halal emes. Onda hrıstıan poptarynyń sýretteri salynǵan altyn buıymdar jáne túrli ıslamı emes dinı rámizder men er kisilerge arnalǵan altyn qol saǵattar da bar. Al ol buıymdardy óziń almaǵanyńmen senen keıin tirkeletin júzdegen, tipti myńdaǵan adamdardyń bireýi alǵan jaǵdaıda, odan túsetin paıdanyń bir mólsherin kompanııa seniń kirisińe kirgizedi. Al ıslamda tabysyńa haram aralastyrý da – haram.
Ekinshiden, «QuestNet» kompanııasynyń saýdaǵa usynǵan ónimderi sanaýly ǵana sanmen arnaıy shyǵarylatyn kollektsııalyq buıymdar. Al ondaı ónimderdiń eshqashan shynaıy baǵasyn anyqtaý múmkin emes. Kóp jaǵdaıda kollektsııalyq buıymdardyń zattyq quny emes, onda beınelengen máshhúr adamdardyń, tarıhtaǵy belgili oqıǵalardyń, kıeli jerlerdiń bedeli satylady (Mysaly, Rım papasynyń beınesi, 2008 jylǵy olımpıada sekildi). Qysqasy kompanııa kollektsııalyq zattarǵa oılaryna kelgen baǵasyn qoıa alady. Al Islam dininde zatty óziniń naryqtaǵy shynaıy baǵasynan asa qymbatqa satý – haram. Sharıǵat termıninde naryqtaǵy shynaıy baǵasynan asa qymbatqa satý «Ál-ǵabnýl-fahısh» (ál-Ǵabnýl-fahısh – Zattyń naryqtaǵy negizgi qunynan asa qymbat baǵaǵa satylýy. Saǵdı Ábý Jáıb, Ál-Qamýsýl-fıqhı lýǵatan ýa fıqhan, Sırııa, «Darýl-fıkh» baspasy, 1998j.) delinedi.
Úshinshiden, saýda-sattyqta negizgi maqsat – tólengen aqshadan beligili bir zattyń qarymyn qaıtarý bolyp tabylady. Saýdada taýar negizgi maqsat bolmaǵan jaǵdaıda, Islam boıynsha ondaı saýda anyq haramǵa jatady. Al bul júıede negizgi maqsat taýar emes, jelilikke ózińnen keıin tirkeletin adamdardyń tóleıtin aqshasynan túsetin belgili mólsherdegi paıdany kózdeý. Iaǵnı, bir zatty alǵan kezde sol zat úshin emes, kompanııaǵa tirkelý úshin aqsha tóleısiń. Kompanııaǵa tirkeler kezde negizgi maqsat taýar emes, bıznes dep túsindiriledi. Tipti zattar keshikken jaǵdaıda: «Zatym qaıda?» dep suraǵan adamdarǵa shaqyrýshy adam tarapynan: «Zat úshin júrsiń be?, zatty emes, bıznesti oılaý kerek!» degen ýáj aıtylady. Sózimiz dáleldi bolý úshin aıta keteıin, bizden osy istiń haram-halaldyǵyn surap kelgen «QuestNet» jelilik marketıngte qyzmet isteıtin adamdardyń keıbireýi áli kúnge deıin ózderi aqshasyn tólep, tapsyrys bergen zattaryn neshe aı ótse de áli ala almaǵandaryna kýá boldyq. Jáne ony ýaıymdap júrgen olar joq. Sebebi, maqsat taýar emes, basqa tirkelgen adamdardyń esebinen túsetin paıda!
Al endi alǵan nárseń maqsat bolmasa, aqsha ne úshin tólenedi? Senen keıin tirkeletin myńdaǵan adamdar da ne úshin tólemek?! Sondaı-aq, eger bul saýda-sattyqta taýar negizgi maqsat bolmasa, erteń senen keıin júzdegen, tipti myńdaǵan adam tirkelgen jaǵdaıda, seniń esebińe kelip túsetin aqshany nendeı isińmen, qandaı eńbegińmen taptym demeksiń? Adamdarǵa birinshi kezekte qajet emes, tipti ómir súrý standarttaryna saı emes ártúrli kollektsııalyq qymbat taýarlardy ártúrli joldarmen qyzyqtyryp satý arqyly el Ekonomıkasyna qandaı úles qosasyń? (paıdasyn bylaı qoıǵanda tıgizetin zalalyna tómenirekte arnaıy toqtalamyz).
Osy jerde, «tirkelgen adam tólegen aqshasynyń qarymynda qandaı da bir taýar, altynnan jasalǵan buıym alady ǵoı» degen qarsy ýáj aıtylýy múmkin. Al olarǵa berer jaýabymyz, «eger bul kompanııaǵa tirkelip, ary qaraı jumys jasaý úshin kompanııanyń qandaı da bir ónimin satyp alý sharty bolmaǵanda, sizge birinshi kezekte qajet emes, naryqta shynaıy quny belgisiz jáne jetkizip bergen úshin 60 dollar qosymsha aqsha tólenetin osyndaı ýdaı qambat kollektsııalyq taýardy satyp alar ma edińiz?» Buǵan árıne «joq» dep jaýap beresiz. Endeshe, taýar maqsat emes. Bizge kelip osy istiń haram-halaldyǵyn bilgisi kelgen keıbir stýdentter bergen aqshalarynyń qarymy retinde «jeńildikteri bar saıahat kartochkalaryn» alǵandyqtaryn, al ondaı kartochkalardyń óte paıdaly ekenin alǵa tartty.
Olarǵa: - sol «saıahat kortochkalaryn» alar kezde ushaqqa minip saıahat jasaýǵa jaǵdaıyń bar ma edi?, - degen saýal qoıyldy.
– Olar: Árıne, joq. Biraq, bolashaqta baıyp jatsaq qydyramyz da», - degen jaýap qaıyrdy.
– Demek, taýardy satyp alǵan sátte seniń ondaı kartochkaǵa qajettiligińniń bolmaǵany ǵoı. Endeshe, «Quest net» jelilik marketınginde taýar maqsat emes
Tórtinshiden, «Quest net» jelilik marketınginde – aldaý, arbaý, adam sanasyna túrli joldarmen áser etý bar. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.):
من غشنا فليس منا
«Kimde-kim bizdi aldasa, ol adam bizden emes» dep saýdada aldaýdy qatal eskertip, musylmanǵa jat áreket ekenin túsindirgen. Bul jelilik marketıngine tirkelý úshin kem degende 670 dollarǵa kompanııanyń qandaı da bir ónimin alý shart. Al endi osy ózińe birinshi kezekte kerek emes qymbat zatqa tólegen aqshańdy qaıtarýyń úshin ózińnen keıin kem degende 18 adamnyń árqaısysyna kompanııanyń 670 dollarlyq bir ónimin aldyrtýyńa týra keledi. Olaı bolmasa, aqshań qurdymǵa ketti degen sóz. Al endi kúndelikti ómirde óte qajet emes, asa qymbat kollektsııalyq taýardy bir adamǵa aldyrý úshin shamadan tys jarnama, san-túrli aıla-tásil qoldanýyńa týra keledi. Olaı bolmaǵanda, bir adamnyń ózine kerekti emes qymbat taýardy satyp alýy da múmkin emes. Kompanııa adamdardy tirkelýge qalaı kóndirý kerektigin úıretetin «11 baspaldaq» dep atalatyn arnaıy kitap jáne túrli dıskilerdi daıyndatqyzǵan. Adam psıhologııasyn jaqsy meńgergen mamandar tarapynan daıyndalǵan bul kitapty oqyp alǵan adam aldyndaǵy adamdy op ońaı óz degenine kóndirip, kompanııa ónimin alýyna yqpal etedi. Aqshasy joq bolsa, nesıe alýyna nemese zattaryn satýyna, ıakı, tanystarynan qaryz alýǵa usynys jasaıdy. «11 baspaldaq» dep atalatyn kitapta osynyń bári búge-shigesine deıin anyq jazylǵan. Adam psıhologııasyna áser etetin ártúrli sózder men bireýdiń jetken jetistikterin kórsetý arqyly kez kelgen adamdy qymbat taýardy satyp alýǵa jáne kompanııaǵa tirkeýge eriksiz kóndiredi.
Adam bul jelilik marketıngine kóbine tek tanystaryn shaqyrady. Tanys adamdy shaqyrǵannan keıin prezıntator bul marketıngti jalpy túsindiredi de shyǵyp ketedi. Odan keıin ornyna basqa kisi kelip jospar syzyp tolyǵyraq túsindiredi. Túsindiretin adamǵa "follower" delinedi. «Follow» – artynan qalmaı qadaǵalaý degen maǵynany bildiredi. Kisini tirkelýge kóndirýde «Folloý» negizgi qyzmet atqarady. Ertesi kúni keshegi adamdy taǵy shaqyrady (kel shaı isheıik, bir áńgime bar edi nemese ınternetten zattardy kórsetemin degen syltaýlarmen). Tanysy tarapynan shaqyrylǵan álgi adam aıtylǵan jerge eshteńe oılamaı, beıqam kele qalady. Osy kezde shaqyryp otyrǵan kisi ózinen joǵary turǵan lıderlerdiń bireýine osyndaı ýaqytta, osyndaı jerge kele qal, ekeýmiz kezdeısoq kezdesken bolyp shaqyrǵan jańa adamyma jumysty taǵy da túsindirip ber (folloý (follow) qoıyp ber) dep eskertedi. Ekeýi kezdesip, áńgimelesip otyrǵan kezde, aldyn ala eskertilgen álgi lıder kezdeısoq kele qalady. Sóıtip lıder ekeýi kezdeısoq kezdesken bolady da, shaqyrylǵan adamǵa «aıtpaqshy myna kisi de osy kompanııada jumys isteıdi. Kóptegen jetistikterge jetken» dep áńgimeniń baǵytyn osy marketıngke burady. Sol kezde álgi lıder shaqyrylǵan adamǵa taǵy da follloý (follow) qoıyp, jumysqa qyzyqtyrady. Óziniń kezinde aqshasyz júrgendigin, osy jumysty tapqannan keıin avtokólik alǵandyǵan t.b. materıaldyq turǵydan qol jetkizgen jetistikterin maıyn tamyzyp otyryp aıtyp beredi. Folloý (follow) bir adamǵa joq degende 4 ret ártúrli lıderlermen ótirik kezdeısoq kezdestirý arqyly qoıylady. Osy folloýlardyń (follow) arqasynda "joq" dep otyrǵan adam ózine kereksiz qymbat zatqa qalaı tapsyrys berip, kompanııaǵa qalaı tirkelip ketkenin bilmeı qalady.
Kimnen qaryz alamyn degen adamǵa bylaı deıdi: «Seniń mysaly, aqshań bolsa, qaı týys ıakı tanystaryńa kómekteser ediń, solardyń tizimin jaz (100 kisiden kem bolmaýy kerek)». Álgi kisi baıyǵan jaǵdaıda óziniń kómekteskisi kelgen kisileriniń attaryn tizip otyryp jazyp beredi. Muny kútip turǵan álgi adam endi oǵan bylaı deıdi: «Al endi sen qıyn jaǵdaıǵa tap bolsań, osy kisiler saǵan qansha teńge kómektese alady, sony jaz» deıdi. Jazyp bolǵannan keıin: Endi, sen qazir osy kisilerden baryp qaryz al. Sebebi sen qazir qıyn jaǵdaıda tursyń. Taǵdyryńdy sheshetin bızneske kire almaı qınalyp tursyń» dep qaryz alýdyń jolyn kórsetip beredi.
«11 baspaldaq» atty kitaptyń 21-betinde bylaı delinedi: «Kisi aqsha tapqan jaǵdaıda, basqa jaqqa jumsap tastamaýy úshin sen ony odan dereý alyp al». Bul degen sóz kisini belgili bir iske májbúrleý degen sóz. Islamda mundaı saýda joq. Kisi tolyq óz erkimen sheshýge tıis. Atalmysh kitaptyń 20-shy betinde: «Aldyńdaǵy adamnyń «joq» degen jaýabyn estý – jumysymyzdyń bir bólshegi. Biz bul jumysqa kóptegen adamnyń «joq, qajet emes» degen jaýabyn estý úshin keldik. Biraq, bizdiń jumysymyz adamdardyń «joq, qajet emes» degen jaýabyn «ıá, maǵan qajet» degen jaýapqa ózgertýde» delingen. Iaǵnı, kisiniń «qajet emes» degen sózine qaramastan, ártúrli joldarmen ózine birinshi kezekte kerek emes, qymbat taýardy alýyna yqpal etý degen sóz. Bul ıslamda – haram. Sharıǵatta adamǵa munsha áser etip bir nárseni satýǵa tyıym salynady.
Adam psıhologııasyna yqpaly bar osyndaı túrli tásilder men aılalardyń áserinen úılerindegi jalǵyz sıyryn satyp jibergender de, nesıe alyp qaryzǵa batqandar da jeterlik. Sózimiz dáleldi bolý úshin eki stýdenttiń osy jumysqa kirgen kezdegi bastarynan ótken oqıǵalaryn ózgertýsiz tolyq kúıinde berip otyrmyz.
***
«Meniń esimim Elvıra. Men Qazaqtyń ulttyq ýnıversıtetiniń 2-kýrsta oqımyn. Meniń Quest International kompanııasynda jumys istep júrgenime kóp bola qoıǵan joq. Meni onda eń jaqyn dosym shaqyrǵan. Men osy jumys jaıynda estigen kezde jumysqa turmasam bir jetistikke jete almaıtyndaı sezindim. Sosyn aqshany izdeýge kiristim. Kóp jerden aqsha surastyrdym. 80000 teńgeni esh jerden taba almadym. Endigi úmitim aýyldaǵy ata-anam boldy. Men aýylǵa baryp solardyń kún kórisine jarap otyrǵan jalǵyz sıyryn satýǵa májbúrledim. Ata-anam menen nesin aıasyn, kúndelikti sútin saýyp otyrǵan sıyryn bazarǵa aparyp satyp jiberdi. Qazir ol kisiler sútsiz qara shaı iship otyr. Men oılaǵanmyn jumysqa turǵan soń ózimniń úlken komandamdy jınap, osy sıyrdyń ornyn qaıtaryp, kóptegen armandarymdy oryndaımyn dep. Biraq, bul jumys men oılaǵandaı bolmaı shyqty. Munda ár adam óziniń eń jaqyn dosyna senip kiredi jáne armanyńdy oryndaımyn dep júrip bárin de umytasyn. Eger de bul jumysty toqtatamyn degen kezde armanyńdy tastap kete almaısyń. Sol sebepten osynda shyǵa almaı jumys istep júre beresiń.
Meniń jas stýdentterge jáne bul kompanııa týraly bilmeıtin azamattarǵa aıtarym. Bul jumysqa tirkelmeńizder men jasaǵan qatelikti sizder qaıtalamańyzdar. Sebebi, ár adam óz armanyn oryndaýǵa bolady. Óz ornymen, taza jolmen, óz eńbegimen ǵana.»
***
Meniń esimim Danııar. Abylaıhan atyndaǵy shet tilderi jáne halyqaralyq qatynastar ýnıversıtetiniń 3-kýrs stýdenti bolǵanmyn. 2008 jyly shilde aıynda QI kompanııasyna tirkeldim. Shaqyrýshy adamnyń qyzyqtyrýymen. Tirkelý sebebim ómirimdi jaqsy jaqqa ózgertý edi. Biraq, men qandaı jetistikterge jettim? Birinshi jetistigim 7 aıda alǵashqy 250$ aqshamdy aldym (80000 sala otyryp). Ekinshi jetistigim, búkil ýaqytymdy, kúshimdi osy jumysqa arnadym. Úshinshi týysqandarym, dostarymnan aıryldym. Tórtinshi, oqýdan shyǵyp qaldym.
Jastardyń osy jumysqa tirkelmeýlerin suraımyn. Sebebi, tirkelgen soń kóptegen adamdar zardap shegip jatyr. Men jáne meniń komandam zardap shekkendikten, osy jumysty tolyǵymen toqtattym.
***
Besinshiden, marketıngtiń bul túrinde basyndaǵy adamdar paıda taýyp, tómendegiler utylady. Al tómendegi adamdardy aqshasynan qaǵyp paıda tabý ıslamda – haram. Tolyǵyraq túsindirer bolsaq, bir-birine shynjyrlana otyryp tirkelgen bul jelilik marketıngi bir jerde mindetti túrde toqtaıdy. Sebebi, Allahtan basqa eshbir nárse máńgilik emes. Onyń toqtaýyna kóptegen sebepter bar. Kompanııa basyndaǵy adamdar sotty bolyp, ıakı basqa bıznesterinde sátsiz bolyp qaryzǵa batqan jaǵdaıda, nemese memleket saýdanyń bul túriniń el Ekonomıkasyna zııandyǵyn baıqap tyıǵan jaǵdaıda, soǵys bola qalǵan jaǵdaıda t.b sebeptermen shynjyrlanǵan bul jelilik marketıng bir jerde toqtaıtyny anyq. Al endi toqtaǵan jaǵdaıda pıramıda jolymen qalanǵan bul marketıngtiń basyndaǵy adamdar ǵana salǵan óz aqshalaryn shyǵaryp, paıdaǵa keneledi de, tómendegi kóptegen adamdar qaltasynan qaǵylady. Matematıkalyq naqty esepke júginer bolsaq, mysaly, bul marketıngke 2047 adam tirkeldi delik. Sosyn bul jumys álde bir sebeptermen toqtady deıik. Bul jaǵdaıda 2047 adamnan 127 adam ǵana salǵan óz aqshalaryn shyǵaryp, paıdaǵa keneledi eken de, 128 adam salǵan aqshalarynyń 500 dollaryn, 256 adam 250 dollaryn ǵana qaıta alady eken. Al qalǵan 1526 adam salǵan aqshalarynyń bir tıynyn da shyǵara almaıdy. Jalpy alǵanda 127 adam ǵana paıda taýyp, 1920 adam utylady. Al 2047 adamnyń salǵan aqshasynyń 1 371 490 dollary shet el asyp, osy júıeni qurǵan alaıaqtardyń qaltasyna túsedi eken. Al, endi 1920 adamdy aqshasynan, ýaqytynan, qýatynan, bolashaǵynan qaǵyp, 127 adamdy ǵana aqshaǵa keneltken saýdanyń bul túri ıslamdy bylaı qoıǵanda, adamgershilik turǵysynan da durys emes ekeni sózsiz. Quranda: «Eı ıman keltirgender! Bir birińniń mal-múlikterińdi aram jolmen jemeńder!» («Nısa» súresi, 29-aıat) delingen. Joǵarydaǵy keltirgen esepte 1 kontsessııamen (bir kontsessııa – 670 dollar) kirip, oń jaq jáne sol jaǵy tómen qaraı teń júrgen 2047 adam ǵana esepteldi. (Eskertý: Bul kórsetkish osy marketıngte kópten jumys istep júrgen keıbir adamdar tarapynan esepteldi). Al Qazaqstanda qazir (06.02.2009) QI kompanııasyna 6000 myńǵa jýyq adam tirkelgen. 4 000000 mıllıon AQSh dollaryna jýyq aqshanyń shetel asqandyǵyna baılanysty aqparat bar.
Belgili bir adamdardy utqyzyp, endi bir adamdardy utyldyratyn jáne adamdardy qulshylyq pen ómirdegi negizgi isterine salǵyrt qarata bastaıtyn júıe – Islam boıynsha qumarlyqqa jatady. Al onyń haram ekeni daýsyz.
Altynshydan, el Ekonomıkasyna da asa zııandy. Naryqtaǵy shynaıy baǵasy belgisiz, kóbine satyp alǵan adamdarǵa birinshi kezekte qajet emes, tipti, olardyń ómir súrý standartyna saı emes ýdaı qymbat kollektsııalyq taýarlardyń qarymynda el aqshasyn san túrli aılamen jıyp, shet el asyryp jiberýdiń qanshalyqty zııandy ekeni aıtpasa da túsinikti. Bul kompanııaǵa tirkelgen adamdardyń sany 5-6 mıllıonǵa jetken kezde utylatyn adamdar men shetelge shyǵarylǵan aqshanyń mólsheri qandaı ekenin esepteý, árıne, qıyn emes. Ásirese, qazirgi álemdik daǵdarys kezinde jelilik marketıngtiń el Ekonomıkasyna óte zııandy ekenin túsinýimiz qajet. Mıllıondaǵan aqshanyń shetelder asqanyn baıqaǵan Shrı-Lanka sekildi keıbir memleketterde qýma saýdanyń bul túrine resmı tyıym salynǵan.
Jetinshiden, bul marketıngtegi adamdardyń sany kóbeıgen saıyn qajetti túrli mamandyqtar tapshy bola bastaıdy da, bara-bara tepe-teńdik joǵalyp, eńbek kúshi qısynsyz paıdalanylǵandyqtan qoǵamda álsireý jáne keri ketý kórinis tabady. Sebebi, adamzatqa birinshi kezekte kerek emes, kollektsııalyq qymbat zattardy satýmen aınalysqan myńdaǵan adamnyń qýaty men bilimin, ýaqytyn el Ekonomıkasyn kóteretin óndiriske, basqa da paıdaly salaǵa jumyldyrýǵa bolatyn edi. Buǵan qosa adamdarǵa bul jumys túsindirilgen ýaqytta: «Sen muǵalimsiń, ıakı ınjenersiń, tabysyń óte tómen, bul jumysqa kirseń armanyńdy júzege asyryp, baılyqtyń astynda qalasyń» dep kisini ózi súıgen mamandyǵynan, qyzmetinen, oqýynan sýytyp, teris pikir qalyptastyrady. «11 baspaldaq» delingen kitaptyń 20-shy betinde, «Kisini osy jumysqa tartqan kezde, oǵan bul jumys pen ózi istep júrgen jumysyn ıakı basqa jumystardy salystyr» delingen. Iaǵnı, bul jumystyń kóp paıda ákeletindigin, al basqa jumystardyń túkke turmaıtyndyǵyn nasıhattaıdy. Kóptegen stýdetterdiń osy kompanııaǵa tirkelgennen keıin oqýyna burynǵydaı kóńil aýdara almaǵandyǵy, uıqysynyń buzylǵandyǵy, tipti keıbireýleri oqýlarynyń qajetsiz ekenin oılap, birjolata tastap ketpek bolǵany málim boldy. Al endi, eldiń bári osy marketıngti qýalap ketse, halyqqa qajetti túrli mamandyqtardy, eldiń damýyna úles qosatyn qyzmetterdi kim atqarady?
***
Osy jumysqa baılanysty qosymsha suraq:
«QuestNet» jelilik marketınginde jumys istep júrgen birqatar stýdentter osy jumys arqyly aqsha taýyp, týysqandaryna, tipti aralarynda jetim-jesirlerge kómektesetinderdiń de bar ekenin aıtyp, jumystyń bul túriniń adal ekendigin alǵa tartty.
Olardyń bul ýájderine berer jaýabymyz:
Islamda maqsat qandaı asyl bolsa, oǵan aparatyn joldar da sondaı taza, pák bolýǵa tıis. Myńdaǵan adamdardy aqshalarynan qaǵyp, birneshe adamǵa jaqsylyq jasaý – ıslamda joq. Bul jaıly hadıste: «Alla – pák, kórkem. Tek pák isterdi ǵana qabyl alady» delingen.
Qorytyndy: «QuestNet» jelilik marketınginiń jumys jobasyndaǵy joǵaryda atap kórsetilgen sharıǵatqa, adamgershilik normalaryna qaıshy tustaryn eskere kele, atalmysh jelilik marketıngtiń haram ekeni anyqtaldy.
Eskertý: «QuestNet» jelilik marketinginiń jumysynyń haramdyǵyna baılanysty keltirilgen joǵarydaǵy sebepter basqa da jelilik marketıngterinde, nemese, saýda túrlerinde tabylyp jatsa, onyń da haram ekeni sózsiz.
Qaırat Joldybaıuly,
