Aram tabysy bar úıge qonaqqa barýǵa bola ma?

Assalam aleıkým. Meniń bir týysym bar, ıaǵnı nemere aǵam. Aǵam munaı salasynda qyzmet etedi. Olardyń kafesi bar. Ol jerde arak-sharap satylady. Jengem sol kafede eńbek etedi. Meniń suraǵym: olardyń úıinen tamaq ishýge bola ma? Tabystyń jartysy otbasyna sol kafeden keledi. Konaqqa shaqyrsa ne isteýim kerek? 

Sálemetsizder me? Taza emes jolmen aqsha tabatyn adamnyń syılyǵyn alýym durys pa?  Oral N.

Ответ

Ýa aleıkým assalam. Kirisi adal jáne aram joldarmen keletin adamnyń úıine qonaqqa barýǵa bolyp-bolmaıtynyna, odan syılyq alyp-almaýǵa qatysty ǵalymdar mynadaı kózqarastar aıtqan:

Birinshisi – Hanafı jáne Málıkı mázhabtary ǵulamalarynyń kózqarasy. Olardyń aıtýynsha, kiriste neniń basym ekenine qaralady. Eger kiristiń adaly men aramyn salystyrǵanda, adaly basym bolsa, onda onymen mámile jasasýǵa, qonaǵy bolyp tamaǵyn ishýge bolady. Al, eger aram jaǵy basym bolsa, onda bolmaıdy. Hanafı mázhabynyń iri ǵalymy Ibn Najım aıtady: «Eger syılyqqa berilgen nárseniń basym bóligi adal jolmen tabylǵan dúnıege alynsa, aram jolmen kelmegeni naqty bolsa, onda onyń syılyǵyn alyp, asyn ishýge bolady. Al, eger aram dúnıemen tabylǵan bolsa, onda ol syılyǵyn almaıdy (asyn da ishpeıdi). Tek: «Bul taza nárse», – dep ony mırasqa nemese qaryzǵa alǵanyn naqtylap kórsetse ǵana alýyna bolady»[1].

Ekinshisi: ondaı adammen mámile jasasý, syılyǵyn alý (asyn ishý) kúná emes, alaıda mákrúh[2] bolmaq. Bul kózqarasty Shafıǵı men Hanbalı mázhabtary ǵalymdary aıtqan. Shafıǵı mázhabynyń iri ǵalymy Imam Náýaı aıtady: «Eger satyp alýshynyń tabysynda adal men aram aralas bolsa, ári onyń qunyn qaıdan alǵanyn bilmese, onyń zatyn alý kúná bolmaıdy. Alaıda, taqýalyq turǵysynan ony almaǵany jón...»[3].

Sonymen qatar, Málıkı mázhabynyń ǵalymy bolǵan Asbaǵ Málıkı degen kisi kirisi arammen aralasqan adammen múldem mámile jasalmaıdy degen. Degenmen, keıingi kelgen Málıkı mázhabynyń basqa ǵalymy Ibn Rýshd onyń kózqarasyn «qatty aıtqan» dep baǵalaǵan. Sebebi, dúnıeni aramnan tolyq ajyratyp alý óte qıyn.

Toqeteri: eger sizdi qonaqqa shaqyrǵan úıdiń kirisiniń basym bóligi naqty aram ekenine kózińiz jetpese, onda ol úıge qonaqqa barýǵa da, syılyǵyn alýǵa da bolady.

Eń durysy Allaǵa málim.         

Aıbek Ábdiqadyr