Namaz oqymaıtyn ananyń asy haram ba?

Namaz oqymaıtyn, dinnen alystaý áke-sheshelerinen bezip, olarmen qatynastaryn múlde úzip jatqan jastardy týraly estip jatamyz. Tipti namaz oqymaıtyn sheshesiniń jasaǵan asyn «kápirdiń tamaǵy» dep jeýden bas tartatyn kórinedi. Suraıyn degenim, dinge bet burǵan bul jastar nelikten mundaı keleńsiz áreketterge barady? Olar nege din nasıhatynda munshalyq qatal? Joq, álde shynymen de, sharıǵat júktegen paryzdarǵa salǵyrt qaraıtyn, tipti tyıǵan kúnálardy jasap júrgenderdiń bári dinimizdiń úkimi boıynsha «kápir» me? Din nasıhatynyń nátıjeli bolýy úshin qandaı tásildi tańdaǵan durys?

Ответ

Siz suraqta aıtyp otyrǵan áreketter kóbine «tákfır» jamaǵatynyń ýaǵyzyna ýlanǵan adamdardan baıqaımyz. Sonymen qatar, keıde kókirigi ımanǵa jańa oıanyp, beınebir basqa álemge engendeı kúı keship, rýhy tolqyp júrgen kezde, sezimge ásire berilgen dinı bilimi taıaz keıbir jandar osyǵan uqsas qate áreketterge jol berip jatady. Kisige osyndaı kezde durys baǵyt berilmese, bara-bara júregi qataıyp, qatigezdikke urynady. Mundaı adamǵa aıtqan ýaǵyzyn jyly qabyldamaǵan adamdardyń bári dushpan bolyp kórine bastaıdy. Áýeli januıasymen syıyspaı, keıinnen jora-joldastarynan aıyrylyp, artynsha týysqandarynan sýyı bastaıdy. Sóıtip ózi ómir súrgen qoǵamnan bútindeı jırenip, tek óz ózimen shekteledi de, aıaǵynda taryǵyp tyǵyryqqa tirelgende dinnen bezip ketýi de múmkin. Alla Elshisi (s.ǵ.s) bir hadısinde: «Shyn máninde din – jeńil. Kimde-kim dinde qatty ketip, shekten shyǵatyn bolsa, dinniń tolyq talabyn oryndaı almaı oǵan jeńiledi» – degen.

Eń áýeli, adamdardyń júregine ıman nuryn quıatyn jalǵyz Alla ekenin umytpaǵanymyz abzal. Bizdiki bar bolǵany sebepker bolý. Asyqpaý qajet. Biz dinge bet burmaǵan aınalamyzdaǵylardyń bárin «kápir» desek, olar osydan keıin musylmandyqty, ıslamdy jaqsy kórýi múmkin be? Tipti, jaqsy kórgeni bylaı tursyn ózimizge túrli aıdar taǵyp, dushpanǵa aınalady. Al dushpanǵa aınalǵan adamǵa dindi qalaı túsindirmeksiń?!

Alla Elshisiniń ómirine bir mezet úńilip kórelikshi. Ózine qıyn sátterde udaıy qamqor bolǵan nemere aǵasyna ıslam dininiń aqıqatyn, óziniń shynaıy paıǵambar ekenin aıtqanda ony birden qabyldaı ketti me? Árıne, joq. Al Alla Elshisi onyń osynaý kúpir jaýabyn estigennen keıin «sen kápirsiń» dep oǵan qatal qarsy shyqty ma? Keshegi qıyn kezeńde ózine jasaǵan jaqsylyǵyn jınastyryp qoıyp, tipti ulǵaıǵan jasyn da syılamastan úıinen bezip, qatynasyn múlde úzdi me? Árıne joq. Kerisinshe, Ábý Talıbqa burynǵy qurmetinen artyq izet kórsetpese, kemin kórsetken joq. Alla Elshisiniń basqasha áreket etýi de múmkin emes edi. Óıtkeni, ol Rahman Iemiz tarapynan kúlli ǵalam úshin raqym etip jiberilgen Raqym Paıǵambary edi. Ol adamzatty «kápirge» sanap, tozaqqa toltyrý úshin emes, meıirim qanatyn jaıyp, jumaqqa kirgizý úshin kelgen-di. Segiz jyldan keıin Ábý Talıb jan tásilim eter sátte Alla Elshisi taǵy da: «Ýa, kókeshim, «Lá ıláha ılallah» deshi, Men saǵan aqyrette shapaǵatshy bolaıyn», – dep jalynǵany kóp nárseni kókeıimizge salady. Iá, Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.) adamzatty jumaqqa jetkizý jolynda kórsetken meıirimge toly ónegesin aıtyp taýysý áste múmkin emes.

Musylmandarǵa qarsy soǵysta múshrik áskerleriniń qolbasshysy bolǵan ári musylmandarǵa úlken soqqy bergen Halıd ıbn Ýalıdtiń de tozaqtyq emes, jumaqtyq bolýyn qalaǵan Alla Elshisi Mekke shaharyna Ýmraǵa barǵanda: «Halıdtaı aqyldy adamnyń ıslamnan jyraq júrýin túsinbeımin. Halıdtaǵy aqyl ony mindetti túrde ıslamǵa ákeledi», – dep oǵan júrek jardy sálem joldaǵany bar. Alla Elshisiniń ózine joldaǵan osynaý sálemin estigende Halıd alyp ushyp, Raqym Paıǵambarynyń quzyryna jetedi. Aldynda tize búgip, tilin kalımaǵa keltirip musylman bolady.

Al Alla Elshisiniń tisi synyp, dýlyǵasynyń temiri múbárak júzine kirip ústi-basy qan josa bolǵan ári musylman sabynan jetpis sańlaq sahabanyń, onyń ishinde Haq Elshisiniń súıikti nemere aǵasy Hamzanyń da sheıittik shárbatyn tatqan sol surapyl Ýhýd soǵysynda Ardaqty Elshi (s.ǵ.s.) ózderin osyndaı aýyr halge dýshar etken múshrikterge qarata: «Ýa, Allam! Meniń myna qaýymymdy keshire kór! Olar meniń shynaıy Paıǵambar ekenimdi bilmeıdi» – dep Jaratqannan olar úshin keshirim tilep, duǵa etýi bizderdi bir sát oılandyrýǵa tıis. Alla Elshisi (s.ǵ.s.) Óziniń ári kúlli musylmandardyń ómirin qaterge tikken múshrikterge: «Kápirler, tozaqqa otyn bolyńdar!», – dep laǵnet oqyp, qarǵaǵan joq. Óıtkeni, ol adamzatty jumaqqa jetkizýge kelgen meıirim Paıǵambary edi.

Ardaqty Áz Paıǵambarymyzdyń aldyna (s.ǵ.s.) Ábý Bákirdiń qyzy Ásma (Alla ekeýine de razy bolsyn) kelip: «Ýa, Allanyń Elshisi, meniń sheshem áli putqa tabynatyn jan. Maǵan kelip tur. Men ne isteıin?», – degen sátte Alla Elshisi: «Shesheńe qolyńnan keler bar jaqsylyǵyńdy jasa!», – degenin qalaı ǵana umytýǵa bolady?! Al endi putqa tabynatyn sheshesine jaqsylyq jasaýdy buıyrǵan keshegi Islam dini búgin qalaı ǵana saǵan adal aq sútin berip, mápelep ósirgen, ǵumyr boıy seniń ómirińdi tilegen ata-anańa «kápir» dep qarsy shyǵýǵa shaqyrýy múmkin? Ol ǵana emes, dinimiz, tipti, Allaǵa senbeıtin adamdarǵa jaqsylyq jasaýǵa da tyıym salmaıdy. Kerisinshe olardyń ózine ádildikpen qarym-qatynas jasaýǵa shaqyrady. «Mumtahına» súresinde bylaı delinedi: «Din týrasynda sendermen soǵyspaǵan ári senderdi óz otandaryńnan qýyp shyǵarmaǵan adamdarǵa jaqsylyq jasaýlaryńa jáne olarǵa ádiletti bolýlaryńa Alla Taǵala qarsy emes. Óıtkeni, Alla Taǵala ádilettilik jasaǵandardy jaqsy kóredi».[1]

Kisiniń namaz oqymaǵandyǵy ıakı qandaı da bir basqa aýyr kúná jasaýy ony dinnen shyǵaryp, kápir qataryna qospaıdy. Alla Elshisiniń zamanynda bolǵan myna bir oqıǵany mysal retinde keltireıin. Buharıdyń rıýaıatynda araq ishken bir kisini Alla Elshisiniń aldyna jaza retinde dúre soǵýǵa alyp keletini aıtylady. Sonda sol jerdegi bir kisi: «Alla oǵan laǵynet etsin! Bul isin qalaısha kóp qaıtalaıdy» – deıdi. Muny estigin Alla elshisi (s.ǵ.s.): «Oǵan laǵynet aıtpa, ol Allany jáne Onyń elshisin jaqsy kóredi»[2], – dep arasha túsedi.

Iá ol sahaba araq ishken ádetin áli qoıa almasa da Allaǵa jáne Onyń Áz Elshisine ıman keltirgen ári júregimen jaqsy kóretin shynaıy musylman-dy. Oǵan laǵynet aıtý «jyǵylǵanǵa judyryq» bolar edi. Al Alla Elshisi oǵan da arasha túsip, aıaqqa turyp ketýi úshin meıirim qolyn sozdy. Bálkim ol sahaba odan keıingi ómirinde túgeldeı taqýalyqqa bet buryp, jumaqqa qaraı samǵap ushqan bolar. Ol jaǵy bizge beımálim. Bir biletinimiz, Alla Elshisiniń aýzynan oǵan qarata aıtylǵan «Allany ári Onyń Elshisin jaqsy kóredi» degen súıinshi sózi edi.

Buharı men Múslım jáne basqa da hadıs jınaqtarynda taǵy da mynandaı oqıǵaǵa kýá bolamyz. Alla Elshisi: «(Senderden burynǵy bir qaýymda) kúnási kóp bir adam bar edi. Ol ólim aldynda balalaryna bylaı dep ósıet qaldyrdy: «Men ólsem, meniń denemdi órteńder. Sosyn súıegimdi úgitip, jelge jáne teńizge shashyńdar. Allaǵa ant eteıin, eger Alla meniń denemdi qaıta jınaı alsa, onda meni eshkimdi azaptamaǵan azappen azaptaıdy», – deıdi. Balalary aıtqanyn oryndaıdy. Qaıta tiriltý bastalǵanda Alla Taǵala jerge «denesinen ne alsań sony alyp kel» dep buıyrǵany sol eken dereý álgi adam jınalap tura qalady. Alla Taǵala oǵan: «Seniń bulaı ózińdi jaǵyp, kúlińdi shashtyrýyńa ne ıtermeledi», – deıdi. Sonda álgi kisi: «Saǵan degen qorqynysh» dep jaýap beredi. Alla Taǵala osyǵan bola ony keshirdi»[3], – deıdi. Bul oqıǵadan uqqanymyz, Allanyń quldaryna degen raqymy qandaı sheksiz.

«Eger Alla meniń denemdi qaıta jınaı alsa, onda meni eshkimdi azaptamaǵan azappen azaptaıdy» dep Allanyń denesin qaıta jınaı alatyn sheksiz qudiretine bilmestikpen shák keltirgen adamnyń ózine Jaratqan Iemiz keshirimin berdi. Nege? Óıtkeni, ony ondaı iske ıtermelegen Allanyń azabyna degen júregindegi zor qorqynyshy edi. Mine onyń osy nıeti úshin Alla Taǵala ony raqymyna bólep, kúnásin keshirdi.

Al namaz oqymaǵandyǵyn jeleý etip sheshesiniń ázirlegen tamaǵynan bas tartý, tipti, bassyzdyq. Qurannyń «Maıda» súresiniń besinshi aıatynda namaz oqymaq túgili musylman da emes kitap ıeleriniń tamaǵyn jeýge anyq ruqsat etilgen. Al endi Alladan basqa táńir joq degen júreginde ımany bar eń jaqyn adamyń – anańnyń ázirlegen tamaǵyn tárk etý – ony evreı men hrıstıan qurly kórmeý degen sóz.

Keıbir baýyrlarymyzdyń kápirge shyǵaryp júrgen adamdarynyń kóbi Allany bir dep tanyǵan jandar, Paıǵambardy Onyń Elshisi dep moıyndaıtyndar. Al Alla Elshisi «Lá ıláha ıllalah» sózi kisini túbi jumaqqa kirgizetindigin: «Kimde-kim Alladan basqa táńirdiń joqtyǵyna ıman keltirse, jumaqqa kiredi», – dep súıinshilemep pe edi?!

Usama ıbn Záıd sahabanyń basynan ótken myna bir oqıǵa «Lá ıláha ıllallah» sóziniń salmaǵyn kórsetedi. Usama ıbn Záıd dushpandarmen bolǵan qııan-keski soǵysta jaýdyń bir áskerine endi qylyshyn kóterip, basyn shabýǵa umtylǵanda álgi adam: «Lá ıláha ıllallah» dep qalady. Usama onyń bul sózin qoryqqannan aıtylǵan aıla dep uqqandyqtan, álgini óltirip tastaıdy. Keıinnen oqıǵa Alla Elshisine baıandalǵanda Alla Elshisi qatty keıip, Usamaǵa: «Allany aýzyna alǵan bir adamdy óltirdiń be?» – deıdi. Usama bolsa: «Ol ony qoryqqannan aıtty ǵoı», – degen ýáj aıtady. Sonda Paıǵambarymyz: «Onyń ol sózdi qoryqqannan ıakı shyn nıetimen aıtqanyn sen qaıdan bildiń, júregin jaryp kórmediń be?! Erteń aqyrette «Lá ıláha ıllallah» sózi jaǵańa jabyssa jaǵdaıyń neshik?», – dep qatty keıis bildiredi. Bul sózin birneshe ret qaıtalaǵany sonshalyq, Usama ıbn Záıd: «Átteń-aı, osy ýaqıǵany basymnan ótkizbegenimde ǵoı. Osy sátke deıin musylman bolmaı tura turǵanym áldeqaıda artyq pa edi», – dep ómir boıy qatty ókinedi.

Iá, tipti soǵys sátinde dushpannyń aıtqan kúmándi «Lá ıláha ıllallah» sóziniń munshalyq salmaǵy bolsa, shynaıy aıtylǵan bul sózdi kórmestikpen kelip, ata-anań men aınalańdaǵylardy kápirge shyǵarýdyń kúnásin endi ózińiz salmaqtap kórińizshi.

Endeshe aınalamyzdaǵylardy jappaı «kápir» dep kinálaǵannan góri olarǵa din qundylyǵyn qalaı jetkizsek degen ýaıym árdaıym kókeıimizde turýǵa tıis.

Iá, keshegi ǵasyrǵa jýyq qudaısyzdyq ǵylymyn nasıhattaǵan keńestik kezeńniń azamattarymyzdyń sanasyna salǵan syzaty túgeldeı aıyǵyp, kókirekte qaldyrǵan kúpirlik kúdigi áli de bútindeı ketken joq. Buǵan árıne bárinen buryn ýaqyt, danalyqpen jasalǵan nasıhat, kórkem minezben kómkerilgen qarym-qatynas, hıkmetke toly túsindirý jumystary qajet.

Keıde bilimi tómen, ıntellektýaly joq adamdardyń aıtqan dóreki ýaǵyzdary tyńdaýshynyń qulaǵyna túrpideı tıip, kerisinshe keri áserin tıgizip jatady. Sóıte tura tyńdaǵan adamy aıtqanyna bas shulǵyp maquldamasa nemese birden namaz oqyp ketpese, olardy «kápirge» shyǵaryp, tozaqqa tastap jatatyndardy da kezdestirip jatamyz.

Din túsindiremin dep qataldyqqa, dórekilikke barý asa qaýipti. Bul turǵyda Ibrahım Paıǵambardyń ákesi Ázardy dinge shaqyrǵan sáti oılanǵanǵa ǵıbrat. «Ibrahım ákesi Ázarǵa: «Ýa ákeshim! Nelikten (seniń muńyńdy) estimeıtin, (muqtajdyǵyńdy) kórmeıtin, saǵan eshqandaı paıda tıgize almaıtyn myna puttarǵa tabynýdasyń? Ákeshim! Saǵan jetpegen bir bilim berildi maǵan. Aınalyp keteıin, maǵan erseń seni túp-túzý týra jolǵa bastaımyn. Ákeshim! Shaıtanǵa tabynba! Óıtkeni, ol Rahmanǵa asylyq etip, kúná jasaýda. Ákeshim saǵan Rahmannyń ǵazaby tıe me dep qorqamyn, seni shaıtannyń dosy bolyp kete me dep ýaıymdaımyn», – deıdi».

Baıqasańyzdar, Ibrahım Paıǵambar putqa tabynýshy ákesin jalǵyz Allaǵa ǵana qulshylyq jasaýǵa shaqyrǵanda, eń áýeli, erekshe meıirimge, janashyr nıetke toly «Ákeshim» degen sózimen bastaıdy. Odan keıingi aıattarda da dál osy sózdi jıi paıdalanǵanyn, tipti árbir sóılemin osy sózben bastaǵynyna kýá bolamyz. Alǵashqy aıatta adam qolymen jasalǵan puttardyń adamǵa esh paıda tıgize almaıtyndyǵyn, sondyqtan qulshylyqqa laıyq emes ekenin túsindiredi. Iaǵnı aqylǵa salyp, qısynǵa júginýge shaqyrady. Keıingi aıattardy da Ibrahım Paıǵambardyń ákesin «kápir» dep kinálaý emes, «Allanyń ǵazabyna dushar bolasyń ba dep qorqamyn, aqyretińdi oılap mazam qashady, shaıtannyń qatarynan tabylasyń ba dep sony ýaıymdaımyn» degen sekildi shynaıy janashyrlyǵyn túsinemiz. Al endi Ibrahımniń osynsha meıirimge toly janashyr jyly sózderine ákesi ne dep jaýap qatty eken? Kelesi aıatta ákesi sózin «botaqanym» dep emes, «Eı, Ibrahım!» dep qatal bastaıdy da, «Joq álde, sen meniń qudaılarymdy tárk etip, olardan teris aınaldyń ba? Eger sen budan bas tartpasań, men saǵan tas boratamyn. Maǵan qarańdy kórsetpe, ket!» dep qaharmen beredi. Al Ibrahım Paıǵambar bolsa, ákesiniń osynaý zil batpan aýyr jaýabyn estigende, ol da ashýyna erik berip, bastaǵy meıirimge toly sózinen aınyp, bııazy minezinen jańylyp qalǵan joq. Kerisinshe, «Saǵan esendik pen amandyq tileımin. Sen úshin Rabbymnan keshirim suraımyn»[4] dep taǵy da janashyr nıetin, meıirimge toly kóńilin kórsetti. Ibrahım paıǵambardyń putqa tabynǵan ákesine kórsetken osynaý ǵıbratqa toly is-áreketi ýaǵyz-nasıhatta bizderge úlgi bolýǵa tıis.

Endeshe, dinde árqashan baıyp saqtap, aınalamyzdaǵy adamdarmen kórkem minez, meıirim men ıgi isterimiz arqyly úlgi bolýymyz qajet. Aınalamyzdy bir kúnde túzetemiz dep albyrtyp asyqqannan góri nasıhatymyzdy uzaq ýaqyt bolsa da adamgershilikke toly qarym-qatynasqa negizdegenimiz jón. Búgin teris burylyp, sizden aýlaq júrýge tyrysqan adamdar bes jyldan, tipti, on, jıyrma jyldan keıin sizdi izdeýi múmkin. Sondyqtan, olarmen ornatylǵan búgingi qarym-qatynasta erteń olardyń siz úshin esigin jaýyp alatyn qatal áreketke barýdan abaı bolǵan jón. Búgin «kápir» dep teris aınalǵan adamdarymyz erteń bizden de taqýa, bizden de Allaǵa jaǵymdy adam bolýy ábden múmkin ǵoı.

Birde Ardaqty Paıǵambarymyzdyń janyna bir bádaýı kelip: «Ýa Muhammed! Maǵan jaqsylyq jasap, járdem ber», – dep dúnıe suraıdy. Alla Elshsi sol sátte álgige janyndaǵy bar dúnıesin beredi. Sonda bádáýı azyrqanǵan keıip tanytyp: «Sen maǵan túk te jaqsylyq jasamadyń», – dep salady. «Rahmet» degenniń ornyna bádaýıdiń aıtqan bul dóreki sózin estigen sol jerdegi sahabalar renjip, ashýlana umtyla bergende Alla Elshisi: «Tynyshtalyńdar!», – dep olardy sabyrǵa shyqyrady. Sosyn álgi adamdy ertip úıine barady da taǵy da bir nárselerdi qolyna ustatyp, «endi rıza bol!» deıdi. Bádáýı rızashylyǵyn bildirip, rahmetin aıtady. Sonda Alla Elshisi bádáýıge: «Baǵana ashabymnyń janynda maǵan aıtqan beırıza sózderińe olar renjip qaldy. Maǵan aıtqan qazirgi rızashylyǵyńdy solardyń aldyna baryp taǵy da bildirseń», – deıdi. Bádáýı sahabalardyń aldyna baryp taǵy bir ret Alla Rasýlyna rızashylyǵyn bildiredi. Sóıtip, bádáýı ketkennen keıip Adamzattyń Asyl Táji (s.ǵ.s.) ashabyna bylaı deıdi: «Sender men meniń jáne úmbetimniń mysaly mynaǵan uqsaıdy: bir kisiniń aty qasha jóneledi, muny kórgen adamdar álgi adamǵa kómektespek nıetpen atyn ustap berýge umtylyp, artynan qýalaıdy. Al at odan beter úrkip qasha túsedi. Sonda attyń ıesi adamdarǵa «Ýa, jarandar! Kómekterińe kóp rahmet! Atty úrkitpeńder, bylaı turyńdar!» dep etegine jem salyp, moh-mohtap atyn aqyryn shaqyrady da ustap alady. Mine, sender men meniń jáne úmbetimniń mysaly dál osyǵan uqsaıdy. Baǵanaǵy bádaýıge sender renjip keıis bildirip, ashýǵa berildińder. Eger men senderge ergende ol bádáýı beırıza kúıinde ketetin edi de, ıslamnan maqrum qalatyn edi», – deıdi»

Sózimizden buryn úlgili isimiz ben salıhaly amalymyz júrýi kerek. Árıne, ońtaıly sátterdi paıdalanyp tilimizdiń jetkeninshe dinimizdiń qundylyqtaryn jetkizýdi ıakı bizden de jaqsy aıtatyn adamdarmen suhbat jaǵdaıyn jasaýdy umytpaýymyz kerek. Múmkin tyńdaýshymyzǵa sátti jazylǵan jaqsy kitap syılaý arqyly din nasıhatyn jetkizý utymdy ári álde qaıda paıdaly bolýy múmkin.

Kóbine jasy úlkendeý, qoǵamda ózindik orny bar, jeke ambıtsııasy qalyptasyp úlgergen, tipti kóbine adamdarǵa aqyl aıtyp, el basqaryp úırengen adam dinnen múlde habary joq bolsa da, seniń din jaıynda aıtqan áńgime, ýaǵyzyńa at ústi, keıde muryn shúıire «men de bilemin» degen minezben qaraýy múmkin. Sondyqtan, ýaǵyz aıtqanda ár adamnyń jeke jaǵdaıy men tabıǵatyna, bilim deńgeıi men qoǵamdaǵy ornyna saı yńǵaıly tásildi tańdaı bilý – nasıhattyń oń áserin arttyrý turǵysynan óte mańyzdy.

Biz ózimiz qaı salada bolsaq ta óz isimizdiń sheberi, maıtalman mamany bola bilsek, bilimimizdi árdaıym shyńdap, boıymyzdy barsha adamı qasıettermen bezendire bilsek, muny baıqaǵan aınalamyzdaǵy adamdar jetistigimizdiń tamyryn ustanyp otyrǵan dinimizden izdeıtini sózsiz. Óz isin tyńǵylyqty atqaratyn, jyǵylǵanǵa súıeý, qınalǵanǵa qamqor, aınalasyna meıirban bola bilgen mundaı adamnyń aıtar qarapaıym sóziniń ózi aınalaǵa áserli ýaǵyz bolyp, jasaǵan qarapaıym is-áreketiniń ózi ǵıbratqa aınalady.

[1] Mýmtahına súresi, 7-aıat. 
[2] Sahıhýl-Buharı. 1-tom, 137-bet. «Dárý Ibnı Kásır baspasy», Báırýt, 1987 j. 
[3]Sahıhýl-Buharı. 3-tom, 1282-bet. «Dárý Ibnı Kásır baspasy», Báırýt, 1987 j. Sahıh Mýslım, 4-tom, 2110-bet. «Dárý Ihıa'ıt-týrasıl-arabı» baspasy, Báırýt. 
[4] «Marııam» súresi, 42-47 aıattar.