JOLAShAR
Jolashar, jolaıaq degenniń ne ekenin máńgúrt bolyp ketkender bolmasa, bylaıǵy qazaqtyń bilmeıtini kemde-kem shyǵar.
Jolashar - saparǵa attanyp bara jatqan jolaýshyǵa aq jol tileıtin dástúr. Kezinde bul dástúrdi jaryqtyq Ata keńinen tolǵap arjaq-ber jaǵyn qamtı otyryp túsindirip edi. Men ony sol kúıi "Babalar amanaty" atty kitabymda tolyq bergenmin.
Endi ata aýzymen aıtylǵan áńgimeden úzindi keltirsem artyq bolmas:
- Qazaq - qara joldy qadirlep, jolaýshyny erekshe qurmettegen halyq. "Alystan alty jasar bala kelse - alpystaǵy qarııa sálem beredi" dep jolaýshy jolynyń úlken ekenin aıtady. Ertede qazirgideı hat-habar, barys-kelistiń ońaı oryndalmaıtyn kezinde el-jurttyń, jer-sýdyń amandyǵyn jolaýshylar arqyly bilip, jolaýshylar arqyly tarap otyrǵan. Aýyl men aýyldy, rý men ulysty, alys pen jaqyn eldi jalǵastyryp baılanystyratyn dáneker sol jolaýshylar bolǵan. Qazaqta "adam úıden qyryq qadam attap shyqqan soń músápir" deıtin kóne sóz bar.
Qansha degenmen kisiniń óz otynyń basynan, úırenshikti ortasynan sýyryla shyǵyp sapar shegýiniń túrli qıyndyqtary bolady. Bireýdiń salqyn qabaǵyna keziger, ádiletsiz sóz estýi múmkin, bir jerde shóldeıdi, mańdaıynan kún ótetin kezi bolady.
Túnegen jeri jaısyz bolar, jalǵyzdyq kórer, úı úshin saǵynyp kóńili qulazyr, aıta berse, jumyrbasty pendege jol júrgende ne kezdespeıdi deısiń. Ýaqytsha bolsa da sapardaǵy adamnyń toryǵatyn sátteri bolmaı qoımaıdy. Sonymen birge jolaýshy el kóredi, jer kóredi, ár eldiń ózine tán ereksheligin uǵady, beıtanys adamdarmen tanysyp-bilisip órisi keńeıedi. Ásárese buryn aýylynan shalǵaı shyqpaǵan jas adam úshin tirshilik talǵamy, ómir tárbıesi degen jol ústinde aıqyndaý kórinedi.
Adam jolǵa sebepsiz shyqpaıdy, qandaı da bir oımen, maqsatpen shyǵady. Bireý bilim izdep, bireý baýyr-týystaryn izdep, endi bireý jıendep ne qaıyndap, endi bireý bazarshylap degendeı, áıteýir ár kóńilde bir nıet bolady.
Adamnyń sol nıet etip shyqqan murat-maqsatynyń iske asýyna tileýshideı bolyp aldyńda kósilip jol jatady. Jas adamdy synaǵysy kelgendeı, shyńdap-shıratqysy kelgendeı óri men yldıyn, burylys-buralańyn alǵa tosady. Jol boıynda neler joq deısiń, tirshiliktiń qam-qareketin jasap tiriler júredi.
Pánı ómirdiń qamshynyń sabyndaı qysqalyǵyn kórsetip, únsiz múlgigen mazar-qorymdar jatady. Ótkendi umytpaý kerek ekenin eske salady.
Jol men jolaýshyny qadirlegen halqymyz oǵan baılanysty yrym-joralǵylardy, dástúr-salttardy qalyptastyrǵan. Olardyń árqaısysynyń izgi tileýi, aq nıeti bar. "Joly bolsyn, sapary sátti bolsyn, aldy ashyq bolsyn" degen tilekpen alys jolǵa júretin adamǵa "jolashar" nemese "jolaıaq" dep atalatyn dástúrdi jasap, shyǵaryp salady. Kisisi jolaýshy júretin otbasy bir malyn soıyp, aýyldaǵy úlken-kishige dastarqan jaıady.
Qarııalar jolaýshyǵa arnap bata beredi.
Bata degen adamǵa rýhanı kúsh-qýat beredi, kóńilge medeý, júrekke senim beredi.
Al senim - uly kúsh.
Aq júrek bolyp joldasyn,
Adaldyq seni qoldasyn!
Alymdy bolsyn shabysyń,
Naızadaı bolsyn namysyń,
Er jigitke bári - syn,
Qıyndyq kórseń, muqalma!
Aýyrlyq kórseń, juqarma!
Daq túspesin ar men baǵyńa,
Aman baryp, esen qaıt,
Maqsat etken jaǵyńa! - dep alǵash ret saparǵa shyǵatyn jasqa bata beredi. Árıne, aıtýshysyna qaraı bata túrleriniń nebir shuraılysy bar ǵoı.
Jas adam jolǵa shyǵar aldynda áýlettiń qara shańyraǵyna kirip tize búgip, dám aýyz tıip shyǵatyn yrymy jáne bar. Jolaýshynyń anasy ne apa-qaryndasy bir japyraq nannyń shetinen tistetip ony alyp qoıady. Bul "dám tartyp, otbasyna esen-saý oralsyn" degen nıetten shyqqan. Keıin jolaýshy kelgende qurǵatyp, saqtap qoıǵan nandy jeıdi. Ásili, bireý tistegen nandy basqa adam "tistesip qalamyz" dep jemeıdi. Al tistelgen nan ıesin kútip, tileýles bolyp turady degen senim bolǵan. Qazir bul yrym múlde umytylǵan. Sonymen "júrgen jeriń meıirimdi, qaıyrymdy bolsyn, basar jer, asar taýyń jeńil bolsyn" dep jolaýshyny búkil aýyl attandyryp salady.
Mine, "jolashar" ne "jolaıaq" dep atalatyn dástúrdiń mán-maǵynasy osylaı, - dep Ata sózin bir qaıyrdy.
Zeınep Ahmetova "Kúretamyr"
