JAT AǴYM JARǴA JYǴADY
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين، أما بعد
Allaǵa sansyz madaq, ardaqty Paıǵambarymyz Muhammed Mustafaǵa, onyń otbasy men barlyq sahabalaryna salaýattar men sálemder bolsyn! Asyl dinimiz Islam adamzatty beıbitshilikke, tatýlyq pen birlikke, ǵylym-bilimge, ózara meıirimdilikke nasıhattaıtyn din. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Hýjýrat» súresiniń 13-aıatynda:
يَاأَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ
«Ýa, adamzat! Senderdi Biz áýelde bir erkek, bir áıelden, bir ata, bir anadan órbittik. Ózara qarym-qatynas jasap, bir-birlerińdi tanysyn dep túrli ult pen ulystarǵa bóldik. Alla Taǵala aldyndaǵy eń abyroılylaryń – taqýa bolǵandaryń. Shyn máninde, Alla – barlyq nárseni tolyq bilýshi, barlyǵynan tolyq habardar», – dep aıtqan. Qazaq dalasyna Islam dini kelgennen bastap halqymyz osy ýaqytqa deıin ımam Matýrıdı aqıdasyn, ımam Aǵzam Ábý Hanıfa mázhabyn ustanyp keldi. Bul olardyń birlikte bolýyna, adasyp, túrli jat aǵymnyń jeteginde ketpeýine basty sebep boldy. Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) sahabalaryn árkez birlikke úndep, jik-jikke bólinip, dushpandyq qylýdan saqtandyratyn. Hadıs sháripte:
أُوْصِيْكُمْ بِتَقْوَى اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَالسَّمْعِ وَالطَّاعَةِ وَإِنْ تَأَمَّرَ عَلَيْكُمْ عَبْدٌ فَإِنَّهُ مَنْ يَعِشْ مِنْكُمْ فَسَيَرَي اخْتِلاَفًا كَثِيْرًا فَعَلَيْكُمْ بِسُنَّتِي وَسُنَّةِ الخُلَفَاءِ الرَّاشِدِيْنَ المَهْدِيِّيْنَ
«Ulyq Alla Taǵaladan qorqyńdar! Eger senderge qul ámir bolsa da, ony tyńdańdar jáne oǵan boıusynyńdar. Rasynda, aralaryńdaǵy kóp ómir súrgender kóp urys-keriske (fıtnaǵa) tap bolady. Sondyqtan senderge esh aýytqymaı meniń súnnetimdi jáne durys jolmen júrgen dindar halıfalardyń súnnetin ustaný kerek», – dep aıtqan (ımam Termızı). Bul hadısinde Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) sahabalaryna dindi burmalaýshy aǵymdardyń shyǵatynyn eskertip ári olardan saqtanýdyń joldaryn baıandaǵan. Qazirgi kúnde de ár musylmannyń dininde berik bolyp, dinbuzar jat aǵymdardyń jeteginde ketýden saqtanyp júrýi asa mańyzdy. Jat aǵymnyń teris nasıhatyna ermes úshin árbir adam mynadaı amaldarǵa nazar aýdarýy tıis: Birinshi: Dindi bilim arqyly taný Jastarymyzdyń jat aǵym jeteginde ketýiniń eń basty sebebi – dinı saýatsyzdyq. Dinı saýaty tómen adamnyń túrli aǵymdardyń sózine erip, aldaýyna kónip qalýy ońaı. Alla Taǵala ardaqty Paıǵambarymyzǵa (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) alǵash ýahı etip túsirgen aıattarynda:
اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ . خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ . اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ . الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ . عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ .
«Oqy! Seni jaratqan Rabbyńnyń atymen oqy! Ol adamdy uıyǵan qannan jaratqan. Oqy! Rabbyń asa ardaqty. Ol qalammen (hat jazýdy) úıretti. Adamǵa bilmegen nárselerdi bilgizdi», – dep oqýǵa buıyrdy («Ǵalaq» súresi, 1-5 aıattar). Bul aıattardan oqýdyń, bilim alýdyń dinimizdiń eń basty talaptary ekenin uǵamyz. Jat aǵym ókilderi dinı saýaty tómen adammen tildeskende qasıetti Qurannyń astarly maǵynada kelgen aıattaryn tikeleı maǵynada túsindirip ne qate burmalap taldaý jasaý arqyly óz qataryna tartýǵa tyrysady. Sondyqtan jat aǵym jeteginde ketýden saqtanýdyń eń negizgi joly – dinı saýatty arttyrý. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hadıs sháripte:
طَلَبُ العِلْمِ فَرِيْضَةٌ عَلَىْ كُلِّ مُسْلِمٍ
«Bilimdi talap etý – árbir musylmanǵa paryz», – dep, bilim alýdyń árbir er jáne áıel musylmanǵa mindet ekenin aıtqan (ımam Ibn Mája). Demek dinı saýat ashýdy qalaǵan adam nemese kókeıindegi suraǵyna jaýap alǵysy kelgen kisi dinı maǵlumatty ınternet jelilerindegi belgisiz tulǵalardan emes, meshit ımamdarynan suraǵany, bekitilgen ustazdardan úırengeni asa mańyzdy. Jat aǵym – adam denesindegi dert ispetti. Qaı jerde álsizdik bolsa, qaı jerde saqtaný, aldyn alý sharasy bolmasa, sol jerdi dert meńdeıdi. Sondyqtan ár azamat durys dinı aqparattarmen óziniń bilimin kúsheıtip, dindi senimdi qaınar kózderinen úırenip, rýhanı súzgi qalyptastyrsa, teris aǵym yqpalynan saqtana alady. Ekinshi: Birlikte bolý Biz – «Áhlý súnnet ýál-jamaǵat» jolyn, Matýrıdı aqıdasyn, ımam Aǵzam Ábý Hanıfa mázhabyn ustanyp kele jatqan halyqpyz. «Áhlý súnnet ýál-jamaǵat» dep ardaqty Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) súnneti men musylman jamaǵatymen birge júretin musylman úmbeti degen maǵynany bildiredi. Alla elshisi hadıs-sháripte:
إِنَّ أُمَّتِي لَا تَجْتَمِعُ عَلَى ضَلَالَةٍ، فَإِذَا رَأَيْتُمُ اخْتِلَافًا فَعَلَيْكُمْ بِالسَّوَادِ الْأَعْظَمِ
«Shyn máninde, meniń úmbetim adasýshylyqta bas qospaıdy. Eger qarama-qaıshylyq kórseńder mindetti túrde qara toppen (ıaǵnı kópshilikpen) birge bolyńdar», – degen. Áhlý súnnette eki aqıda mektebi bar: Matýrıdı jáne Áshǵarı. Al fıqhta 4 mektep bar: Hanafı, Málıkı, Shafıǵı jáne Hanbalı. Jer betindegi barsha musylmannyń basym kópshiligin 4 mázhabtan turatyn súnnıtter quraıdy. Qazirgi kezde álemdegi súnnıt musylmandardyń jartysynan kóbi Hanafı mazhabyn ustanady. Al hanafılerdiń basym kópshiligi ımam Matýrıdıdiń bir júıege keltirgen senim negizderin basshylyqqa alady. Bizdiń ata-babalarymyz da Matýrıdı aqıdasyn, Hanafı mázhabyn ustandy. Bir senim, bir mázhabta bolǵannan keıin din máselesinde qazaq dalasynda talas-tartystar bolǵan emes. Qazirgi tańda Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna qarasty barlyq meshitterde ımamdarymyz ýaǵyz-nasıhattaryn, dinı rásimderdi ımam Matýrıdı aqıdasyna, Hanafı mázhabyna saı júrgizedi. Biz de dinimizdiń órkendeýin, qoǵamymyzdyń tynyshtyǵyn shynaıy qalasaq, bir mázhabtyń aıasyna jumyla bilýimiz qajet. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Álı Imran» súresiniń 103-aıatynda:
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُوا
«Túp-túgel Allanyń jibine (dinine) jabysyńdar da bólinbeńder», – dep, múmınderge birlikte bolýdy buıyrǵan Deneni quraıtyn aǵzalar birigip durys jumys jasaǵanda ǵana dene saý bolatyny sııaqty, qoǵamnyń múshesi sanalatyn adamdar ózara baýyrmaldyq pen birlikte bolsa, qoǵam órkendep, gúldenedi. Ult ustazy Ahmet Baıtursynuly «Aqqý, shortan hám shaıan» mysal óleńiniń sońyn: Jigitter, munan ǵıbrat almaı bolmas, Áýeli birlik kerek, bolsań joldas. Birińniń aıtqanyńa biriń kónbeı, Istegen yntymaqsyz isiń ońbas, – dep túıindegen. Úshinshi: Dástúrimizdi qurmetteý Ata-babamyzdyń san ǵasyrdan beri ustanyp kele jatqan dástúrli dinin joqqa shyǵarý, saltymyz ben ǵurpymyzdy moıyndamaý – jat aǵym ókilderiniń boıynda kezdesetin jaǵymsyz ádet. Olar salt-dástúrimizdi «bıdǵat» (dinge keıinnen engizilgen jańalyq) dep tanıdy. Al rasynda Islam álemdik din bolǵandyqtan, ol adamzat qaýymyna aqıqatty tanytyp, árbir ult pen ulysqa óziniń salt-dástúrin saqtaı otyryp, izgilik jolymen júrýdi nasıhattaıdy. Ardaqty Paıǵambarymyz da (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) arab halqynyń Islamǵa deıingi dáýirdegi sharıǵatqa qaıshy kelmegen ádet-ǵuryptarynyń sol qalpynda qoldanylýyna tyıym salmady. Tipti Hanafı mázhabynda sharıǵat erejesine saı kelgen ǵuryp sharıǵı dálel retinde qarastyrylady. Ǵalymdarymyz buǵan qatysty qasıetti Qurannyń «Aǵraf» súresiniń 199-aıatyndaǵy:
خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ
«Ǵafý jolyn usta, ǵuryppen ámir et jáne nadandardan teris aınal», – degen aıatty alǵa tartqan. Aısha (oǵan Alla razy bolsyn) anamyzdan mynadaı hadıs jetken: «Birde Ábý Sýfııannyń áıeli Hınd Alla elshisine (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) kelip: «Ábý Sýfııan – sarań adam, eger men onyń ruqsatyn almaıtyn bolsam, ol maǵan jáne bala-shaǵama jetetindeı nápaqa bermeıdi», – dedi. Sonda ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn):
خُذِي مِنْ مَالِهِ بِالْمَعْرُوفِ مَا يَكْفِيكِ أَنْتِ وَوَلَدَكِ
«Ózińe ári balańa ǵurypqa saı jetetin nárseni al», – dep jaýap berdi» (ımam Buharı, Múslım). Bul hadıske qatysty ımam Náýáýı «Sahıh Múslım» kitabyna túsinikteme bergeninde: «Sharıǵatta naqty aıtylmaǵan máselelerde, salt-dástúrge súıený kerek», – dep jazǵan. Álimsaqtan musylman bolǵan halqymyz dini men dástúrin árkez qadirlep, osy eki qasıetti uǵymdy ǵasyrdan ǵasyrǵa ushtastyra bilý arqyly Qudaıǵa degen qulshylyǵyn jasap, darhan minezinen taımaı, urpaǵyn izgilikke tárbıelep kelgen. Halqymyzdyń jadyna sińgen bul eki qasıetti uǵymdy eshkimniń joqqa shyǵaryp, jat pıǵylyn nasıhattaýyna ruqsat joq. Alla Taǵala qasıetti Qurannyń «Nur» súresiniń 27-aıatynda:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
«Ýa, ıman etkender! Óz úılerińnen basqa úıge ruqsat almaıynsha ári úı ıesine sálem bermeıinshe kirmeńder. Bul sender úshin árıne qaıyrly», – dep aıtqan. Bul aıattaǵy «úı» degen sózdi «memleket» dep túsinýimizge bolady. Óıtkeni Qazaqstan barshamyz meken etetin ortaq shańyraq deıtin bolsaq, munda keletin qaısybir adam, arnaıy ruqsatpen kirip, jergilikti zańǵa baǵynyp, halyqtyń dini men salt-dástúrine qurmet tanytýy qajet. Qadirmendi jamaǵat! Shákárim qajy Qudaıberdiulynyń: «Din adamdy bir baýyr qylmaq edi, Ony bólip, dushpandyq qarý jasar», – dep aıtqanyndaı, jamaǵatty jik-jikke bólý, ishteı ydyratý, ózderin ǵana shynaıy musylman tutyp, ózgelerdi adasqan sanaý, ýaǵyz-nasıhattaryn jasyryn júrgizý – jat aǵymnyń sıpaty. Ardaqty Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ýaǵyzyna ilesip, týra jolǵa túsýshiler sany Mekkede arta bastady. Bul jaǵdaıǵa alańdaǵan din jaýlary Alla elshisiniń nemere aǵasy Ábý Tálipke kelip: «Baýyryńa aıt! Eger ol osy ýaǵyzy arqyly dúnıe tabýdy qalasa, biz oǵan qalaǵanynsha mal-dúnıe bereıik. Eger ol bılikti qalasa, Mekkeniń sheshimdi sóz aıtar tulǵasy eteıik. Eger áıeldiń kóńilin tabýdy qalasa, eń sulý qyzǵa úılendireıik. Tek myna ýaǵyzyn toqtatsyn, bizdiń puttarymyzdy joqqa shyǵarmasyn» – deıdi. Muny estigende ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Alla atymen ant etemin! Oń alaqanyma kúndi qoıyp, sol alaqanyma aıdy qondyryp berse de, men bul dinimdi ýaǵyzdaýdy toqtatpaımyn!» – dep óziniń ustanǵan jolyn ashyq jarııa etedi. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń ustanymy da ashyq ári aıqyn. Biz ǵasyrlar boıy ata-babalarymyz ustanyp kelgen «Áhlý súnnet ýál-jamaǵat» jolyn, Matýrıdı aqıdasyn, Hanafı mázhabyn ustanamyz. Qazaqstan aýmaǵyndaǵy barlyq musylmandardy bereke-birligimiz saqtalyp, túrli aǵymnan saqtanýymyz úshin osy ustanymda bolýǵa shaqyramyz. Alla Taǵala elimizge amandyq, jurtymyzǵa árdaıym tynyshtyq násip etip, qasıetti juma kúngi duǵa-tilekterimizdi qabyl etkeı!
QMDB Ýaǵyz-nasıhat bólimi
