JASTARǴA

Kel, jastar, biz bir túrli jol tabalyq,
Aram, aıla, zorlyqsyz mal tabalyq.
Óshpes ómir, taýsylmas mal bererlik
Bir bilimdi danyshpan jan tabalyq.

Al, endi, olaı bolsa, kimdi alalyq?
Qazaqta qaı jaqsy bar kóz salarlyq?
Shyn izdesek, tabarmyz shyny ǵalym,
Kúnde kúıleı bermelik bozbalalyq.

Saq bolalyq, bir shoqyp, bir qaralyq!
Qaraýyldar mezgil ǵoı, tur, qaralyq!
Júz aıtqanmen, ózgeniń bári nadan,
Jalynalyq Abaıǵa, júr, baralyq!

Bilimdi sol kisiden izdenelik!
«Ádeıi izdep biz keldik sizge» delik.
«Ómir zaıa bolmastyq óner úıret,
Aqylyńdy aıama bizge» delik.

«Kóp qýǵa kózińizdi súzbe» delik!
«Uqpas dep bizden úmit úzbe» delik!
«Zalymdar zań úıretip adastyrdy,
Bizdi sal jóndelerlik izge» delik!

Tapqan iske talaspaı, shyn kónelik!
Jurtqa kúlki bolmalyq, jóndelelik!
Aramdyqpen, aldaýmen kún ótkizbeı,
Ótirikke ólgenshe, shynǵa ólelik!

Bul Abaı saýdager ǵoı aqyl satqan,
Ártúrli asyly kóp ótpeı jatqan.
Tegin bilseń –alasyń, bos beredi,
Tustasynan eshkim joq muny tapqan.

Qurbylasy qýlyq pen aıla baqqan,
Olardan aldamshy dep kóńli qaıtqan.
Endi bizge aqylyn kórsetip tur,
Alýshy joq pa eken dep jastar jaqtan.

Almasaq úmit úzer taǵy jastan,
Ólsek te, umtylalyq osy bastan.
Ótkize almaı, eline qaıtsa kóship,
Qalamyz asyl túgil ıne almastan.

Qoı, oılalyq shatylyp, shataspastan,
Ońamyz ba Abaıdan bata almastan?
Asyl alsaq, asylyn aıamaıdy,
Keldi ǵoı óz eline sata almastan.

Puly ótse, úmiti bar qýanbaqtan,
Eńbegim jandy ǵoı dep jubanbaqtan.
Abaı ketse, osy elde kim qalady,
Ne tabamyz nadannan suranbaqtan?

Qoı, jigitter, kún boldy oılanarlyq,
Bilim, ádet, aqyldy oıǵa alarlyq.
Nadandyqtan elirip bosqa júrsek,
Myna zaman kórseter bizge tarlyq!

Óziń bilip bireýge qylsań jarlyq,
Asyl sol –aqyl, bilim boıda barlyq.
Aıla, ótirik, arsyzdyq óner emes,
Men de anaýdaı bolsam dep talasarlyq.

Úlkenderde minez joq tandanarlyq,
Olardyń qylǵan isi – urlyq-qarlyq.
Aram oıdy aqyl dep ardan kúsip,
Túbinde tartqyzbaı ma ol bir zarlyq?

Mynaý Abaı – bir ǵalym jol shyǵarlyq
Zamandasy bolmady sózdi uǵarlyq.
Amaly joq, aınaldy endi bizge,
Kún týdy etegine jabysarlyq.

Pul asyly tabylsa, qolǵa alalyq,
Kisi emes eskerýsiz bos qalarlyq.
Kúnde osyndaı tabylmas bizge basshy,
Kún bolsa keıingide qozǵalarlyq.

Aqyl, bilim osyndaı ar jaqtarlyq,
Aılasyz, ótiriksiz jan saqtarlyq!
Úzip-julyp uıatsyz atanbaı-aq,
Aqylmen jol tabalyq el bastarlyq!

Osyǵan qazaq bar ma janasarlyq,
Ǵylym, óner, aqylmen sanasarlyq?
Jurt almasa, aqylyn biz alalyq,
Ózgedeı nadan emes adasarlyq.

Bul elde túk aqyl joq jarasarlyq,
Rahym ǵyp bir-birine qarasarlyq.
Óz Abaıyn ózderi unatpaıdy,
Shyn nadan osylar ǵoı biz qasharlyq.

Myna jurtta minez joq oılanarlyq,
Bizge de zaman keler saılanarlyq.
Elge erip eser, báńgi atanǵansha,
Oı tabalyq jaqsy ataq baılanarlyq!

Aqyl joq bul qazaqta oıǵa unarlyq,
Ózin-ózi tekserip, boı synarlyq.
Bilim izdep bilýge kesel bolar,
Kórseqyzar, k...i ashyq bos qumarlyq.

Oılanar ýaqyt boldy bas qosarlyq,
Duspan kóp endi bizge jol tosarlyq.
Aramdyqtan kóńildi aryltalyq,
Aqyl oılap, alalǵa qol bosarlyq.

Mıdaǵy oı-tamyrǵa jol salalyq,
Júrekke oımen synap aparalyq!
Aq júrektiń ǵadalat qylǵan isin,
Qabyldaýǵa qyzyǵyp qozǵalalyq!

Jarasymdy minezdi jatqa alalyq,
Janǵa qas jamandyqtan saqtanalyq!
Arsyz, ǵaıbat, ótirik, ynsapsyzdyq –
Bulardan boı tasalap aqtalalyq!

Aspandap asa bermeı shaqtalalyq,
Alasyzdyq, adaldyq jaqty alalyq!
Ótirikten jalyǵyp, óner tapsaq,
Biz sonda jetildik dep maqtanalyq!

Hosh, endi kóp nadannyń tilin aldyq,
Birimizge birimiz pále saldyq.
Oı da joq, uıat ta joq, kúnde ańdysyp,
Júrgenmen jaǵalasyp ne taba aldyq?

Aram aqyl úırendik aıla, amaldyq,
Qýlyq pen ótirikti saılap aldyq.
Ynsap, rahym, uıattan júgen ustap,
Ózimiz eń túbinde qaıda bardyq?

Elirdik, eregistik, eldi jardyq,
Baılaýsyz paıdasy joq is shyǵardyq.
Búgin dos, tań atsa qas bola qalyp,
Bult ettik, men boldym dep at alarlyq.

Tynym joq, tynysh júrip mal baǵarlyq,
Aryz berdik bas ketip, aıdalarlyq.
«Endi bizge ǵadalat aıta kór» – dep,
Ózimiz aqyrynda qaıda bardyq?

Bul ispen boıǵa maqtan kirdi, pańdyq,
Árkimniń áli bar dep alar ańdyq.
Jeńgenimiz jeliktik jelpeń qaǵyp,
Jeńilgendi jer bolǵan atqa tańdyq.
Ortamyzdan ot jaǵyp, órt shyǵardyq,
Kóre tura qutyryp, kúıip-jandyq.

Qoı, úıtpelik, ózimiz jarasalyq!
Nadanmen nege birge adasalyq?!
Jaman aıla, jat minez paıda bermes,
Boıdaǵy minimizge qarasalyq!

Jaman ádet tastaýǵa unasalyq!
Myna minez qalaı dep synasalyq!
Tup-týra betimizge aıtysalyq,
Ashýlanbaı, aqylmen shydasalyq!

Arsyz, aram aılany tastasalyq!
Adal iske talappen bastasalyq!
Nede bolsa bilimdi izdenelik!
Nadandyqpen birjola qastasalyq.

Jalǵan aıtyp, bireýge jalynbalyq!
Biz, sirá, úlkenderdeı qaǵynbalyq!
Nadanǵa ólsek-taǵy baǵynbalyq!
Ótirik, ósekke erip sabylmalyq!

Rahym joq, qanaǵat joq, arsyz bolyp,
Jas boıǵa jaman ataq taǵynbalyq!
Taza oılap, tatýlyq is tabalyq!
Jaý joqta, tipti jaýdy saǵynbalyq!

Adalǵa álimizshe aıańdalyq!
Aramǵa aıaq baspaı shabandalyq!
Elemeseń, esińe enbeıdi aqyl,
Eskerseń, osy sózim senderge anyq.

Bolmas iske burtańdap tyryspalyq!
Betke aıtqannyń zári joq, uryspalyq!
Kózge jylpyń qórinip, syrtqa qylpyń,
Artymyzdan qur ósek qylyspalyq!

Sóz baılasaq, ýaǵdada turysalyq,
Syrtymyzdan jaqsylyq qylysalyq!
«Qashqan –jaýdan qutylar» degen qane,
Nadandyqtan jırenip, jylysalyq.

Bilmegendi bilýge tyrysalyq!
Jalqaýlyqty qóńilden syrysalyq!
Bosqa kúlgen kúlkini kúılemelik!
Shyn aqylǵa moıyndy burysalyq!

Jaqsy bilim izdeýge jalyqpalyq!
Tabylmasa, taryǵyp, talyqpalyq!
Salaqtyqty qoıalyq, saq bolalyq!
Bilgendi, bilmegendi anyqtalyq!

Ǵalym kórsek –ár isti surasalyq!
Ondaıǵa basymyzdy qurasalyq!
Óstip istep ózimiz qamdanbasaq,
Bizge aqyl úırete almas myna halyq.

Keıde birge júrelik, keıde oınalyq!
Oınap, kúlip, keshikpeı oı oılalyq!
Oıynymyz az bolsyn, oıymyz kóp,
Oımen talap etpegen is qoımalyq!

Kúnde kózdep, minezdi tekserelik!
Aılany aqyl demeı, seskenelik!
Adaldyń jolynda ólsek, arman bar ma?
Aqty anyqqa shyǵaram dep kórelik!
Kisige ony burǵan ókpelelik!
Til alsa, «muny qoı» dep aqyl aıtyp,
Tyńdamasa, jaý kórip kektenelik!

Bilimdi nege boıǵa kóp kórelik?!
Aqtan taýyp nesipti jep kórelik!
Artyq aqyl oılanyp taba qalsaq,
Biz-daǵy alýshyǵa tek berelik!

Nadandyqpen qarnymyz toq demelik!
Biz bilmegen esh aqyl joq demelik!
«Aılany aqyl, arsyzdyq ádep qoı» dep,
Aramdy alal, asyldy boq demelik!

Aqyldy sol – ynsap pen ar saqtaıdy,
Arsyz sol –aramdyqpen jan saqtaıdy.
Adal sol –taza eńbekpen kúnin kórip,
Jany úshin adamshylyq ar satpaıdy.

Jalǵanshylar sóz aıtsa, «syrym» deıdi,
Bilip qoısań, «bu da bir qyrym» deıdi.
«Ánsheıin baıqaıyn dep aıtyp edim,
Ótirigimdi ustap pa eń buryn?» deıdi.

Nadandar tórt aıaqty malǵa uqsaıdy,
Qańǵyrǵan tamaq izdep ańǵa uqsaıdy,
Óz betimen tabatyn óneri joq,
Talapsyz, óli súıek janǵa uqsaıdy.

Bular –málim, satyp júr, kórdiń muny,
Bolmaıdy kimge zalal munyń túbi?
Ózderi bireýine biri satsyn,
Almalyq biz qyzyǵyp endi osyny!

Satady ótirigin shynǵa jastap,
Júrmiz dep jarasymdy óner bastap.
Aınalasy belgili az aqsha ǵoı,
Pálshesin taýysaıyq jyrtyp tastap!

Osy jurt ótirikpen júr tý ustap,
Aılany ne qylamyz berse ýystap?
Kúni buryn ondaıǵa jýymalyq!
Oryn alyp, ketpesin boı qýystap.

Aıla ornyna aqyldy jumystalyq!
Ótiriktiń ornyna shyn ustalyq!
Jalǵan aıtyp, jan satyp, jalynbaı-aq,
Týra jolda turyp-aq tynystalyq!

Óz ákemiz aıtsa da unamalyq,
Aǵamyzdyń sózi dep tyńdamalyq:
Úıretkeni óner me, áreket pe,–
Ózimiz ortamyzda synǵa alalyq!

Olar bizge oqy der qý bolmaqty,
Ýaǵdasyz, jalǵanshy sý bolmaqty.
Syıaz saıyn árkimmen arpalysyp,
Kúnde daý, kúnde janjal, shý bolmaqty.

Óner qylma ar satyp, jaldanbaqty!
Ulyq bolyp, eldi jep maldanbaqty!
Bireýdi jep, bireýdi tabamyz ba,
Qashan jaqsy kórýshi ek aldanbaqty?

Ólseń de ondaı sózge qulaq salma!
Ardan kúsip, aqyldan qury qalma!
Ákeń túgil, arǵy atań aıtsa-daǵy,
Bilimi joq nadannyń tilin alma!

Qýlyqty biz qylǵanmen, ol qylmaı ma?
Bizge de óńkeı nadan jabylmaı ma?
Aıla, aramdyq, arsyzdyq, ynsapsyzdyq
Bizge bar da, ózgege tabylmaı ma?

Jamandyq kúná bolyp jazylmaı ma?
Adaldyqpen jıǵan mal baǵylmaı ma?
Ýaǵdashyl bolǵan jan óle qalyp,
Ótirikshi qudaıǵa shaǵylmaı ma?

Ómir ónbes bir kúngi qylǵan jalǵa,
Kóz toımas úzip-julyp alǵan malǵa,
Jurttyń isi nege jón bolmasyn dep,
Oı unamaı, ondaıǵa ólseń nanba!

Maqtanbalyq aılamen aldaǵanǵa!
Nadan bop, uqsamalyq aıýan malǵa!
Jan bitkenniń bárine jara salyp,
Jan saqtaǵan ne bolar jalǵyz tańǵa?

Zalaly tıe berse muqym janǵa,
Rahymsyz, qaıyrymsyz bop qysylǵanǵa,
Ne dúnıe, ne bolmasa aqırette
Bolar-aq bir qıyndyq shybyn janǵa!

Zalym kisi kirmeıdi tipti sanǵa,
Synaıtuǵyn bir synshy tabylǵanda.
Bilimdigiń bıt shaqqan qurly bolmas,
Tamam kúnáń jıylyp jabylǵanda.

Ar qaıda? Rahym qaıda? Ádep qaıda?
Byt-shyt bop nege júrmiz árbir saıda?
Kóz jumyp, «Kóppen kórgen uly toı» dep,–
Beredi bul nadandyq kimge paıda?

Bilimdige bilimsiz baǵynbaı ma?
Izdese, pendege jol tabylmaı ma?
Aqty qoıyp, aramdy ádet etsek,
Denemiz dozaqqa ózi jaǵylmaı ma?

Ajal oǵy bir kúni atylmaı ma?
Týra kelse, til tartpaı qatyrmaı ma?
«Álhılla assalata janaza» dep,
Aq kebinge oralyp jatylmaı ma?

Qaı pende jolyqpaıdy osyndaıǵa,
Sony oılap júregimiz shoshynbaı ma?
«Dúnıede ne qyldyń, ne qoıdyń?» dep,–
Aldyńda neshe jerde tosylmaı ma?

Jatpalyq jalqaýlanyp tipti jaıǵa,
Jaıly aqyl oılanalyq janǵa paıda.
Keıinginiń qalmalyq obalyna,
Sonda maqul bolamyz bir qudaıǵa.

Osy el júr ótirikti únem qylyp,
Aqty qoıyp, aramǵa kóńil buryp.
Qýdyrańdap, qý, bilgish atanam dep,
Shyǵarady bir pále qarap turyp.

Bireýine bireýi qaqpan quryp,
Ańdaýsyzda ketem der bir túsirip.
Bile sala qylady o da qýlyq,
Aıaǵy saý jan qalmas súıtip júrip.

Maqtanady jetilgen kisimsinip,
«Qýlyqqa qalyppyn,– dep,– qatty ysylyp».
«El minezi qolymda sanaýly»,– dep,
Jan bitkenniń aılasyn ózi bilip.

Aıtqanda ótirikti sýdaı qylyp,
Shyndy eskergen adam joq kózine ilip.
«Qý» deseń, qulaǵyna bir kirmeıdi,
Ezýin tastar ma edi, sirá, tilip!

Toqtalǵan bir pende joq qyry synyp,
Moınyna ábden alǵan saıtan minip.
Aıtsań-aq, «anaý qý» dep jymyńdaıdy,
Soǵan yza bolasyń ishten tynyp.

Aramdyqqa osy jurt júr umsynyp,
Azdan beri tym ketti qudaı uryp.
Bilmegeni bilgenniń tilin almaı,
Bári birdeı shýlaıdy ıtteı úrip.

Bir kún bireý jalǵanmen júr qutylyp,
Bireý júr aılamenen úzip-julyp,
Erteń kórseń, ekeýi qolǵa túsip,
Keskektegen túlkideı tur tutylyp.

Aramdyqtan shyǵady kim sytylyp?
Bir jelikse, ketedi tym qutyryp,
«Jyǵylǵan jan kúreske toımas» degen,
Qarta oınaǵan kisideı kúnde utylyp.

Abaı júr sony mazaq óleń qylyp,
Bireýi uǵar ma dep kózi ashylyp,
Bizge de birazyraq aıtqany bar,
«Qur qyljaqtaı berme,– dep,– bosqa kúlip».

Uqsatyp, unasymdy syıystyryp,
Jasty da jamandapty qıystyryp.
Oıyn-kúlki – bar qylǵan minezimiz,
Bireýin de qaldyrmaı jıystyryp.

Tym týralap aıtypty suǵyndyryp,
Bilgenge úıretipti uǵyndyryp.
Kórip turǵan minezdi jasyrsyn ba?
Árkimge-aq ketken eken juǵyndyryp.

Sózben de, óleńmen de sabaq berip,
Alsyn dep kerektisin ózi terip.
Shıqanymdy ezgendeı shyqty janym,
Aıtqanda estigender uǵyp kelip.

Shúý degende bul sózi janǵa batty,
Buryn ondaı kórgem joq jamanatty.
Qaıyrýsyz, qaǵýsyz ósken basym,
Bulqyndym shý asaýdaı moıny qatty.

Estigen soń, júrekte túıin jatty,
Sol túıin tynyshtatpaı kóp oılatty.
«Nege mundaı qatty aıtty?» – dep oılasam,
Óleńiniń syrty ashy, ishi tátti!

Jany ashyp, jaqsy soqpaq tazalapty,
«Jigerlensin, bilsin» dep tabalapty.
«Joba kórmeı, júgensiz ketpesin» dep,–
Qatty sózben qaıyryp qamalapty.

Endi oıladym «qaıratqa mineıin» dep,
«Bilimdiniń qadyryn bileıin» dep.
«Aqyl sózben arqama kúnde urǵyzyp,
Talappen túzý jolǵa kireıin» dep.

«Men nege kúlki bolyp júreıin» dep,
«Ózim bilip, bireýge kúleıin» dep.
«Shyn nadanǵa atar tań bolmaıdy eken,
Bilim izdep, qudaıdan tileıin» dep.

«Bilmekke talap etip kóreıin» dep,
«Shyn sózge kóńilimdi bóleıin» dep,
«Nadan bolyp qorlyqty kórgenimshe,
Estiniń aıtqanymen óleıin» dep.

Úlkender umtylmaıdy «uǵaıyn» dep,
«Men-daǵy bul qylyqtan shyǵaıyn» dep.
Aıtqan saıyn aıaǵyn ker basady,
Qulaǵyna maqtany tyǵaıyn dep.

Qumary – qýlyqpenen jyǵaıyn dep,
Aılamen aıaǵyma buǵaıyn dep,
Bári ishinen qanjaryn baılanyp júr,
Kóringenniń kózine suǵaıyn dep.

Halalǵa oılamaıdy shydaıyn dep,
Aramnyń túbi bolar ýaıym dep.
Kúnde jaý bop, kúrildep, julysady,
Tek otyrǵan bir jan joq «Qudaıym» dep.

Baıladym beldi bekem býaıyn dep,
Júrekti adaldyqpen jýaıyn dep.
Talpynǵan maqsat izdep maqrum qalmas,
Adamdyq ǵylym jolyn qýaıyn dep.

ShÁKÁRIM