Jasaǵan jaqsylyǵyń Alladan qaıtady

Qudireti sheksiz Alla Taǵala qasıetti kálamy bolǵan Quran Kárimde bylaı deıdi: «(Eı, Muhammed!) Olardyń (adamdardyń) týra jolǵa túsýi (ımanǵa kelýi) seniń moınyńda emes. Alla qalaǵan pendesin ózi týra jolǵa salady. Ne nárseni qaıyr-sadaqaǵa berseńder de, olardyń (paıdalary tek) ózderiń úshin.  (Jasaǵan qaıyr-sadaqalaryń ózderińe ıgilik keltirsin deseńder) tek Allanyń «dıdary» úshin ǵana qaıyr-sadaqa bergeısińder. Árbir jaqsy nárseden jasaǵan qaıyr-sadaqalaryń (saýaby) ózderińe tolyq qaıtarylady, senderge ádiletsizdik istelmeıdi».

Oraıy kelgende aıta keteıik, keıbir namazhan baýyrlarymyzdyń: «Pálenshige kóp ýaǵyz-nasıhat aıtsam-daǵy nátıje joq, ne namazǵa jyǵylmaıdy, ne oraza ustamaıdy», - deıtini bar. Iá, adam balasynyń júregine ıe bolý qıyn.

Adamnyń júregine qatysty is kúrdeli hám názik keledi. Óıtkeni, adam júregine ózinen basqa eshkim ıelik ete almaıdy. Tek qana adamdardyń jáne júrekterdiń Rabbysy Alla Taǵala ǵana ıe bola alady. Bul máselege tipti paıǵambar Muhammed (s.ǵ.s.) da aralasa almaıtyndyǵyn joǵarydaǵy aıat uqtyra kele: «(Eı, Muhammed!) Olardyń (adamdardyń) týra jolǵa túsýi (ımanǵa kelýi) seniń moınyńda emes», – dep eskertedi. Sondyqtan, ıslam daǵýatyna, ýaǵyz-nasıhattaryna qulaq salmaǵan, úndeýine júrmegen, zeket-sadaqasyn bermegen adamdar haqynda Allanyń ózi Elshisine «olar jóninde muńaıma, ýaıymdama, ashýlanba» dep jubatyp tur. Óıtkeni, aıattyń kelesi sóıleminde «Alla qalaǵan pendesin ózi týra jolǵa salady» degenindeı, júrekke ıman uıalatý – Alla Taǵalanyń isi. Adamnyń ıslamǵa kelýi Alla Taǵalanyń qalaýyna qatysty bolyp tabylady. Alla kimdi qalasa, sony haq joly ıslam dinine bastaıdy. Demek, Alla kimdi qalasa, namaz oqýǵa, zeket-sadaqa berýge, bir sózben aıtqanda qaıyrymdylyq ister jasaýǵa jeteleıdi. Mundaı ıgi ister jasaý Allanyń qalaýynsyz bolmaıdy. Alla násip etken jan ǵana qaıyrymdylyqqa beıim keledi. Óıtkeni, Alla: «Ne nárseni qaıyr-sadaqaǵa berseńder de, olardyń (paıdalary tek) ózderiń úshin», – dep, asyl aıaty arqyly qaıyr-sadaqa berýge múmin-musylmandardy qyzyqtyrýda.

Demek, istelgen jaqsylyqtyń negizgi paıdasy sol jaqsylyqty istegen adamǵa bolmaq. Syrt kózge jumsalǵan teńgeden basqalar paıda kórgen sııaqty bolǵanmen, sońynda qaıyrymdylyq jasaǵan kisi kóp paıda tappaq. Birinshiden, Allanyń ámirin amalǵa asyrdy. Ekinshiden, mol saýapqa keneldi. Úshinshiden, Allanyń Ózi ýáde etkenindeı aqyrettegi jaıy jánnat bolmaq.

Qaıyr-sadaqa jasaǵan pende osy dúnıeniń ózinde adamdardyń meıir-shapaǵatyna, qurmet-qoshemetine bólenedi ári rızyq-nesibesi arta túsedi. Budan basqa paıdalary kól-kósir, olardy Allanyń ózi biledi. Hadıs sháriptiń birinde: «Jasaǵan qaıyr sadaqańyz pále-jalany alystatady jáne ǵumyrdy uzartady», – delingen. Demek, jasalǵan qaıyrly istiń túp-tórkininde jaqsylyq jasaǵan kisiniń ózi tolyǵymen paıdasyn kóredi eken.

Jaqsylyq jasap, qaıyrymdylyq kórsetýdegi eń basty maqsat – Alla razylyǵy kózdelýi tıis. Sol úshin musylman balasy pendelik maqsatty kózdep emes, tek qana Alla rızalyǵyn maqsat tutyp qaıyrymdylyq jasaýy kerek. Óıtkeni, aıattyń jalǵasynda: «(Jasaǵan qaıyr-sadaqalaryń ózderińe ıgilik keltirsin deseńder) tek Allanyń «dıdary» úshin ǵana qaıyr-sadaqa bergeısińder», – dep nápaqa jasaýdyń qaǵıdasy baıandalady. Bul qaǵıdany amalǵa asyrý – tek momyn-musylmannyń ǵana qolynan keletin is. Momyn-musylman ǵana qaıyr sadaqany Alla úshin beredi. Al, ózgeleri she? Olar bir nárse berse, tek rııa, maqtan úshin jasaıdy. Alladan ózgeniń rızalyǵyn almaq nıetpen jasaıdy. Olaı bolsa, qandaı da bir qaıyrly is jasasaq, aldymen nıetti túzegen durys. Eger nıetimiz Alla rızalyǵy úshin bolsa, ol is mindetti túrde saýapqa aınalady. 

Álgi aıattyń sońy: «Árbir jaqsy nárseden jasaǵan qaıyr-sadaqalaryń (saýaby) ózderińe tolyq qaıtarylady, senderge ádiletsizdik istelmeıdi», – dep aıaqtalady. Qansha qaıyr-sadaqa jasaǵan bolsań, barshasynyń saýaby tolyǵymen qaıtady. Kemitilip, zulymdyq qylynbaıdy. Ibn Ábı Hatım (r.a.) jetkizgen rıýaıatta Abdýlla ıbn Abbas (r.a) bylaı deıdi: «(Alǵashqy ýaqytta) Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) musylmandardan basqaǵa sadaqa jasamaýǵa buıyrǵan edi. Sonda «(Eı, Muhammed!) Olardyń (adamdardyń) týra jolǵa túsýi (ımanǵa kelýi) seniń moınyńda emes. Alla qalaǵan pendesin ózi týra jolǵa salady» degen aıat túskennen keıin paıǵambarymyz (s.ǵ.s) barshaǵa (musylmanǵa da, musylman emeske de) sadaqa jasaı berýge buıyrdy». Demek ıslam, dinı bostandyqty moıyndap qana qoımaı, basqa dindegilerge de jaqsylyq qylýǵa, kómek qolyn sozýǵa musylmandardy yntalandyryp, saýabyna qyzyqtyratyn din. Kim bolsa da oǵan qaıyr-ıhsan etseńiz, onyń saýaby joǵalmaıdy, qaıtarymy bar.

Ábý Hýraıradan (Alla oǵan razy bolsyn) jetken hadıs sháripte Alla elshisi (s.ǵ.s) bylaı deıdi: «Bir kisi: «Men mindetti túrde sadaqa beremin» dep sadaqasyn alyp shyǵyp, ony (bilmeı) urynyń qolyna ustatady. (ıaǵnı, Alladan basqa eshkim bilmeı-aq qoısyn degen nıetpen tún jarymda baıqaýsyzdan, qatelesip sadaqasyn uryǵa berip qoıady) Tańerteń (adamdar arasynda): «Uryǵa sadaqa beripti», - degen áńgime jeldeı esedi. Sonda ol kisi: «O, Alla, madaq Saǵan tán (barlyq jaǵdaıda ózińe shúkirler bolsyn! Men mindetti túrde (munan da artyq etip) sadaqa beremin», - dep (bar nıet-yqylaspen) sadaqasyn (kelesi túni jasyryn túrde taǵy da) alyp shyǵady da, ony jezóksheniń qolyna ustatady. Tańerteń (adamdar): «Túnde bireý jezókshege sadaqa beripti», - dep áńgime qylady. Sonda ol: «O, Alla, madaq Saǵan tán! (Men sadaqany) jezókshege (berippin), buıyrtsa (taǵy) mindetti túrde sadaqa beremin», - dep sadaqasyn alyp shyǵyp (kelesi jolǵy túnde) baı kisiniń qolyna ustatady. Kúndegideı tańerteń (adamdar): «Baı adamǵa sadaqa beripti», - degen áńgimeni gý ete túsedi. (Muny estigen) ol: «O, Alla, madaq Saǵan tán! (Men sadaqamdy) uryǵa, jezókshege jáne baı adamǵa (berippin)», - deıdi. Sonda oǵan (bireý) kelip: «Uryǵa bergen sadaqań, múmkin ony urlyq istemeýden qaıtarar, jezókshege bergeniń, múmkin ony zınadan (jeńil júristen) qaıtarar, al baı adamǵa bergeniń, múmkin ol ǵıbrat alyp, Allanyń bergen (baılyǵynan Alla jolynda) jumsaıtyn bolar», - dep aıtypty».

Osy joǵarydaǵy eki hadısten qorytyndy shyǵaratyn bolsaq, musylman ózge dindi ustanǵan adamǵa bolmasa qylmyskerge nemese jezókshege, tipti, baıǵa jasaǵan qaıyr-sadaqasynyń qaıtarymy bolady. Máselen aıtsaq, sadaqasy qarjylaı ma, zattaı ma nemese aýyz ashtyra ma eń bastysy jasaǵan ıgi isi ózine jaqsylyq bolyp oralady. Óıtkeni, musylman qaıyrymdylyǵyn ózi úshin emes, Jaratýshy Allanyń razylyǵyn qalap jasaıdy. Sondyqtan, musylman adamnyń árbir jaqsy amaly saýapty, al, qaıtarymy Alladan bolady. Munyń aqıqattyǵy Quran Kárimde bylaı baıandalady: «Rasynda, Alla jasaǵan ıgilikterińdi (óte jaqsy) biledi»[1].

Ár nárseden habardar bolǵan Alla taǵala kimniń ne istegeninen tolyqtaı habardar. Musylman úshin jasaǵan jaqsylyǵyn adamdardyń emes Allanyń bilgeni mańyzdy. Jaqsylyq jaıly túrik halqynda mynadaı sóz bar: «Jaqsylyq jasa da teńizge tasta, balyq bilmese, Halıq biledi». «Halıq biledi» degeni «Jaratýshy Alla bárin biledi» degeni, árıne.

Qasıetti Qurannyń «Sábá» súresi, 39-aıatynda: «Rabbym qalaǵan adamynyń rızyǵyn arttyrady, (qalaǵan adamnyń rızyǵyn) tapshy qylady. (Alla jolynda) bergen nápaqalaryńnyń esesin Alla toltyrady. Ol – rızyq berýshilerdiń eń jaqsysy» dep aıt», – delingen. Al, «Qasas» súresiniń 84-aıatynda: «Kim bir jaqsylyq istese, oǵan odan da artyq jaqsylyq bar», – dep, Alla Taǵala jaqsylyqqa jumsalǵan ár nárseniń ornyn basqa jaqsy nársemen toltyratyndyǵyn jáne jomarttyq tanytqan kisige qarymyn qaıtaryp qana qoımaı oǵan taǵy istegen jaqsylyǵyn arttyryp beretindigin aıtyp ýáde etýde.

Sańlaq sahaba Ábý Huraıra (r.a.) rıýaıat etken qudsı-hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) bylaı deıdi: «Alla Taǵala aıtady: «Eı, adam balasy! Alla úshin qaıyrymdylyq jasa, sonda saǵan da qaıyrymdylyq jasalady». 

Mundaı tálim-tárbıeni boıyna sińdirgen hazireti Aısha anamyz (r.a.) óte jomart kisi-tuǵyn. Birde eki balasyn ertip qaıyr suraı kelgen áıelge jany ashyp, bererge eshteńe tappaı bir qurmany ustatyp, shyn peıilimen shyǵaryp salǵany bar.

Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) jaqyn dosy halıfa Maǵaýııa (r.a.) hazireti Aıshaǵa ramazan aıynda azyq-túlik syılaıdy. Jibergen azyǵy aılar boıy jeýge bolatyndaı tym kóp bolatyn. Biraq, Aısha anamyz (r.a.) óz úıin oılamaı, kelgen azyqtyń barlyǵyn aýyldaǵy jaǵdaıy nashar otbasylarǵa taratyp bergen eken.

Keshqurym Aısha anamyzdyń (r.a.) kómekshisi Úmmú Dúrre aýyzasharǵa bir nárseler daıyndamaqshy bolady. Qarasa, úı ishinde birde-bir azyq joq. Jaǵdaıdy hazireti Aıshaǵa (r.a.) aıtyp:

- Ýa, múminderdiń anasy, tym bolmasa kelgen azyqtan kishkene bolsa da úıge qaldyrmadyńyz ǵoı? – deıdi ne isterin bilmeı. Sonda hazireti Aısha anamyz (r.a.):

- Iá, Úmmú Dúrrá! Men ózimdi oılamappyn. Jáne bizden de nashar turatyndar bar ǵoı, sonshama azyqty ustap turǵanym áste uıat bolar. Alla Taǵala bir jolyn kórseter. Sabyr eteıik. Búgingi keshte de aýzymyzdy sýmen asharmyz, – dep kómekshisimen sóılesip turǵanda, esik qaǵylady. Úmmú Dúrrá esiktiń aýzyndaǵy áıeldi kórgende tań qaldy. Eshkimge aıtpaı, kórshileri tamaq jasap alyp kelipti. Hazireti Aıshanyń (r.a.) muqtajdarǵa qamqorlyq jasaýdy umytpaǵanyndaı, Alla Taǵala da oǵan qamqorlyq jasaýdy umytpaýda. Óıtkeni, kómekteskenniń kómekshisi Alla Taǵalanyń ózi ekeni aqıqat.

Adı ıbn Hatım (r.a) rıýaıat etken hadıste paıǵambar Muhammed (s.ǵ.s): «Jarty qurmamen bolsa da tozaqtan qorǵanyńdar», – degen. Imam Naýaýı (r.h.) hadıske bylaısha túsindirme beredi: «Qaıyrymdylyqtyń maqsaty - onyń az-kóptiginde emes, onyń jaqsylyq nıetimen istelýinde. Osy sebepti qaıyrymdylyq jasaýǵa kimniń qanshalyqty múmkindigi bar bolsa, sol mólsherde qolǵabys jasaýǵa yntyq keledi». Qasıetti Qurannyń «(Eı, Muhammed!) Olardyń malynan sadaqa al da, onymen olardy tazartyp, tolyqtyr, olarǵa duǵa qyl. Óıtkeni, seniń duǵań olar úshin bir jubanysh. Alla – bárin estýshi de bilýshi» degen Táýbe» súresiniń, 103-aıaty túskende, «Jarty qurmamen bolsa da tozaqtan qorǵanyńdar» dep aıtylǵan hadıstiń áserimen sahabalar arasynda sadaqa berýge bar kúsh- jigerlerin salatyndar paıda bolǵan.

Birde sahabalardyń biri eki ýys qurma alyp keldi. Sonda munafyqtar: «Alla myna kisiniń eki ýys qurmasyna muqtaj emes shyǵar», - dep keleke mazaq etip ózderinen tómen sanaıdy. Al, bir sahaba bolsa ájepteýir qomaqty aqsha alyp keledi. Sonda álgi munafyqtar: «Bunyń istegeni rııa», - desti. Osydan keıin myna aıat tústi: «Múminder jomarttyq jasap, sadaqany kóp berse de nemese shama-sharqyna qarap, az berse de, ońbaǵandar olardy kelekelep kúlki etedi. Al, Táńiri olardyń ózderin tálkekke salyp, jazalaıdy, zor zobalańǵa dýshar etedi».

Jalpy azaptan qutylýdyń joly jaqsylyq jasaý. Al ony az-kóbine qaramaı isteý kerek. Qaıyrymdylyq nıetimen jasalynǵan árbir ıgi istiń sońy jaqsylyqqa qaýyshtyrady.

Alla Taǵala Quranda: «Kimde-kim tozańnyń salmaǵyndaı jaqsylyq istese, sonyń saýabyn kóredi. Kimde-kim tozańnyń salmaǵyndaı jamandyq istese, sonyń zardabyn tatady», – deıdi. Asyl dinimizde sadaqa ataýy jaqsylyq pen qaıyrymdylyqqa ortaq. Sadaqa ataýymen atalǵan ár nárse ne bolmasa jarty qurma, jyly sóz óz basyna jeke-dara jaqsylyq dep atalyp, tozaq otynan qorǵanatyn qalqan sanalady. Osy sebepti jaqsylyqty az-kóp demeı, onyń qaıyrymdylyq dep qaraý kerek.

Mine, pendeniń jasaǵan qaıyrymdylyq isteri eshqashan bosqa ketpek emes. Alla ádildigimen qulynyń aqysyn berip, etken eńbeginiń esesin qaıtara túsedi. 

Baqtybaı Beısenbaev