Jánnatqa jetkizetin jaqsy amal
Asa meıirimdi Alla Taǵala adamdar arasynda muqtaj jandarǵa qol ushyn beretin jomart quldaryn aıryqsha jaqsy kóredi. Óıtkeni, muqtajdyń muńyn bólisip, kem-ketikke qaraılasý, Alla jolynda mal-múlkinen sadaqa berý – qoǵam arasyndaǵy qaıyrymdylyqty arttyryp, baqytty ómir súrýge jeteleıtin izgi amaldardyń biri. Qasıetti Quran Kárimde: «Alla jolynda ne jumsasańdar da, Alla Taǵala mindetti túrde onyń ornyn toltyrady. Ol – rızyq berýshilerdiń eń qaıyrlysy»,[1] – buıyrady.
وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ
Iaǵnı, Alla Taǵala ózgege qamqorlyq tanytyp, sadaqa berýge kelgende sarańdyq kórsetpegen jandardyń rızyq-nesibesin de esh kemitpeıtinin, qaıta mindetti túrde ornyn toltyratynyn ýáde etedi. Bul týrasynda Qurannyń kóptegen aıattarynda kezdesedi: «Jaqsylyqtan ne berseńder de, ol – ózderiń úshin. Ne berseńder de, tek Allanyń razylyǵy úshin berýleriń kerek. Izgilik jolynda ne jumsasańdar da, sonyń bári ózderińe tolyq qaıtarylady jáne sender ádiletsizdikke ushyramaısyńdar».
وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَلِأَنفُسِكُمْ وَمَا تُنفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَيْرٍ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ
Bul aıattyń tápsirinde Ibn Kásır (r.a.): «Alla Taǵalanyń razylyǵyn qalap, sadaqa bergen adam kez kelgen jaǵdaıda – sadaqa alýshy adamnyń laıyq nemese laıyq bolmaýyna qaramastan saýap alady», – dep túsindiredi.
Hasan Basrıdiń (r.a.) jetkizgen habarynda bireý Osmanǵa (r.a.) kelip: «Eı, dáýlettiler! Sender-aq búkil saýapty qoımaısyńdar. Sadaqa úlestirip, quldarǵa azattyq alyp beresińder. Qajylyqqa barasyńdar jáne din jolynda mal-múlik jumsaısyńdar», – degen eken. Osman (r.a.): «Sender bizge qyzyǵatyn bolyp tursyńdar ǵoı, solaı ma?» – dedi. Sonda álgi kisi: «Iá, biz senderge tamsana qaraımyz», – degende, Osman (r.a.): «Ýallahı, (Allanyń atymen ant eteıin), ózi zárý jaǵdaıda bola tura adamnyń din jolynda bir dırham jumsaǵany baı-baqýatty, molshylyq zamanda bergen adamnyń on myń dırhamynan artyq», – deıdi.
Baıqaǵanymyzdaı, Alla razylyǵyn qalap, baýyrynyń basyndaǵy aýyrtpalyqty azaıtý maqsatyn kózdegen jannyń kól-kósir dáýleti bolýy shart emes. Tek peıili men nıeti taza bolyp, shynaıy yqylasymen berse bolǵany. Osy oraıda, Hakim Abaı atamyz: «Peıili kedeı baıdan saqta» dep beker aıtpasa kerek.
Alla Taǵala qasıetti Quran kárimde bylaı dep buıyrady :
لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ
«Sender ózderiń jaqsy kórgennen jumsamaıynsha, eshqashan ıgilikke jete almaısyńdar»[2].
Tápsirshi ǵalymdar osy aıat týrasynda: «Mal-dúnıelerińnen sadaqa bermeıinshe, jánnátqa kire almaısyńdar», – dep tápsirlegen.
Atalmysh aıat túskende, Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) sahabalary qaıyrymdylyq jasap, jomarttyq tanytý jolynda erekshe jarysqan.
SAHABALARDYŃ MÁRTTIGI
Ábý Talha (r.a.) Mádınadaǵy eń dáýletti ansar edi. Oǵan múlikterinen eń súıiktisi meshittiń qarsy betindegi Baıraha baǵy bolatyn. Alla elshisi (s.ǵ.s.) oǵan kirip, ondaǵy dámdi sýdan iship júretin».
«Sender ózderiń jaqsy kórgennen jumsamaıynsha, eshqashan ıgilikke jete almaısyńdar»[3] degen aıat túskende, Ábý Talha (r.a.) Alla elshisine (s.ǵ.s.) kelip: «Rasynda, Alla kitabynda: «Sender ózderiń jaqsy kórgennen jumsamaıynsha, eshqashan ıgilikke jete almaısyńdar», – deıdi. Shyn máninde, maǵan múlikterimnen eń súıiktisi – Baıraha. Endi ol – Alla úshin sadaqa. Men onyń ıgiligin jáne Allanyń quzyrynda qazyna (bolýyn) úmit etemin. Ony óziń qalaǵan orynǵa jumsa, ýa, Alla elshisi!» – dedi. Alla elshisi (s.ǵ.s.): «Pah, (shirkin)! «Bul – netken oljaly saýda!». Men seniń aıtqanyńdy estidim. Rasynda, men ony jaqyndaryńa bólip berýińdi jón kóremin», – dedi. Sóıtip, Ábý Talha ony jaqyndaryna jáne kókesiniń balalaryna bólip berdi»[4].
Sahabalar arasyndaǵy ózgeni ózinen joǵary sanap, jan-tánimen jaqsylyq jasaýǵa umtylǵandary sonshalyq, Omar ıbn ál-Hattab (r.a.) jetkizgen myna oqıǵa júrekti tebirentedi: «Paıǵambardyń (s.ǵ.s.) sahabalarynan bolǵan bir kisige qoıdyń basy usynylyp, tartý etildi. Sonda ol: «Menen qaraǵanda baýyryma qajet», – dep oǵan jiberdi. Sóıtip árqaısysy bir-birine jóneltý kezinde (álgi qoıdyń basy) jeti úıdi aralap, qaıtadan birinshi úıge oraldy».
كانَ ابْنُ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا إِذَا أَعْجَبَهُ شَيْءٌ مِنْ مَالِهِ تَصَدَّقَ بِهِ اِتِّبَاعًا لِهِذِهِ الْآيَة.
«Osy aıatqa amal etken ıbn Omar mal múlkiniń qaısysyna kóńili qulaı bastasa, ony sol sátte Alla jolynda jumsaıtyn».
Imam Máliktiń rıýaıaty boıynsha, paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) jan jary Aısha (r.a.) anamyz oraza tutqan kúni bir kedeı járdem surap keledi. Aısha anamyzdyń (r.a.) úıinde bir japyraq nannan basqa azyq joq edi. Soǵan qaramastan qyzmetshisine: «Kelgen adamǵa úıdegi nandy ber», – dedi. Qyzmetshisi: «Eger nandy bersek, keshke ash jatamyz», – dese de Aısha anamyz (r.a.) qoıarda-qoımaı nandy álgi kedeıge bergizgen edi. Sonda qyzmetshisi: «Aıshanyń (r.a.) aıtýymen nandy kelgen adamǵa berdim. Keshkisin bireýler úıge pisken et pen nan ákeldi. Aısha (r.a.) meni shaqyryp aldy da: «Mynany je, myna nan álgi (bergiń kelmegen) nannyń ornyna kelgen nyǵmet», – dedi.
Iıa, Alla Elshisiniń (s.ǵ.s.) ónegesin sińirip, senimdi serigi bolǵan sańlaq sahabalarymyz Alla jolynda mal-múlki men dáýletin jumsaýǵa kelgende jomarttyqtyń jarqyn úlgisin kórsetken. Óıtkeni, olarǵa eki dúnıe sardary bolǵan Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) ózi yntalandyryp, úlgi bolyp otyrǵan.
Omardyń (r.a.) rıýaıaty boıynsha kúnderdiń bir kúninde áldebir bádáýı Alla elshisinen (s.ǵ.s.) mal-múlik suraıdy. Sonda paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) «Qazir qolymda eshnárse joq. Biraq, sen meniń atymnan ózińe qajettini al. Aqysyn ózim tóleımin», – dedi. Buǵan tóze almaǵan Omar (r.a.): «Ýa, Rasýlalla! Sizden suraǵan kezde berdińiz. Jaraıdy, ol kezde qolyńyzda bar edi. Qazir qolyńyzda joq. Alla Taǵala qolyńyzda joq nárseni taýyp bermegenińiz úshin jaýapqa tartpaıdy ǵoı!», – deıdi.
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) Omardyń (r.a.) bul sózin unatpady. Osy kezde ansarlyq sahabalardyń biri: «Ýa, Allanyń elshisi! (Alla úshin) berińiz! Ǵaryshtyń ıesi sizdi ash qaldyrmaıtyny ózińizge aıan», – dedi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bul sózdi estigende: «Jaratqan meni osy maqsatpen jiberdi», – dep jadyrap sala bergen eken.
Kórdińiz be, joq-jitiktiń qajetin ótep, qol ushyn sozýdy Alla Taǵalanyń eń súıikti quly bolǵan Muhammed paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) ózi jer betine jiberilgendegi maqsat-murattarynyń biri balaǵan. Óıtkeni, sadaqa júrekterdi jibitip, jer betine meıirim taratatyn eń izgi amaldardyń birinen. Tipti, sadaqa berýge kelgende tartynyp qalmaıtyn nadandardyń dárejesi Alla quzyrynda bıikteı túsedi. Bul jaıynda Ardaqty paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) hadısinde:
اَلسَّخِيُّ قَرِيبٌ مِنْ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنْ الْجَنَّةِ قَرِيبٌ مِنْ النَّاسِ بَعِيدٌ مِنْ النَّارِ وَالْبَخِيلُ بَعِيدٌ مِنْ اللَّهِ بَعِيدٌ مِنْ الْجَنَّةِ بَعِيدٌ مِنْ النَّاسِ قَرِيبٌ مِنْ النَّارِ وَلَجَاهِلٌ سَخِيٌّ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مِنْ عَالِمٍ بَخِيلٍ
«Jomart – halyqqa, jumaqqa, Alla Taǵalaǵa jaqyn, biraq tozaqtan alys. Sarań – halyqtan, jumaqtan, Alla Taǵaladan alys, biraq tozaqqa jaqyn. Sol sııaqty, nadan jomart – sarań ǵalymnan qaraǵanda Asa Uly Allaǵa súıkimdi», – dep, jomart pen sarań adamnyń aıyrmashylyǵyn jiktep kórsetken.
Sondaı-aq, Alla Taǵala bergen mal-múlikten, qazyna-dáýletten soqyr tıyn da shyǵarǵysy kelmeı, sarańdyqpen sadaqa berýden bas tartýdyń da quptalmaıtyn amaldar qatarynan ekenin Ábý Hýraıradan (r.a.) jetken myna hadısten bile alamyz::
مَا مِنْ يَوْمٍ يُصْبِحُ الْعِبَادُ فِيهِ إِلا وَمَلَكَانِ يَنْزِلانِ فَيَقُولُ أَحَدُهُمَا: اللَّهُمَّ أَعْطِ مُنْفِقًا خَلَفًا ، وَيَقُولُ الآخَرُ: اللَّهُمَّ أَعْطِ مُمْسِكًا تَلَفًا
«Kún saıyn tańerten Allanyń quldary uıqysynan endi oıanyp jatqanda, kókten eki perishte túsedi. Biri: «Ýa, Alla Taǵalam! Dúnıe-múlkin ıgi jolǵa jumsaǵannyń dúnıesiniń ornyn toltyra gór», – dese, ekinshisi: «Ýa, Alla Taǵalam! Jıǵan-tergenin jumsamaı, tyǵyp otyrǵan sarańdy shyǵynǵa batyr», – dep duǵa jasaıdy»[5].
JOMARTTYQ QANShA DEŃGEIDEN TURADY?
Ǵalymdar jomarttyqty úsh túrge bólip qarastyrǵan.
Birinshisi: Dúnıesin jumsaǵanymen onyń kemýine áser etpese jáne oǵan esh qıyndyq týǵyzbasa, jomarttyqtyń bul túri – ás-saha السَّخَاءُ dárejesi dep atalady.
Ekinshisi: Dúnıesiniń kóbiregin sarp etip, ózinde bir bóligin alyp qalýy nemese jumsaǵandaı mólsherdi ózinde qaldyrýy, jomarttyqtyń bul túri – ál-jýd الْجُودُ dárejesi dep atalady.
Úshinshisi: Sol nársege ózi muqtaj bola tura ózgeni ózinen artyq kórýi, jomarttylyqtyń bul túri – الْإِيثَارُ ál-ısár dep atalady. Ál-ısár – jomarttyqtyń eń joǵarǵy satysy. Ibn Qýdama (r.a.) jomarttardyń dárejeleri týraly aıtylǵanda bylaı deıtin: «Isardan (ózgeni ózinen artyq kórýden) asqan jomarttyq joq. Sebebi, Alla Taǵala Paıǵambardyń sahabalarynyń ısaryn maqtap Quranda:
وَلَا يَجِدُونَ فِي صُدُورِهِمْ حَاجَةً مِّمَّا أُوتُوا وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ
«Olardyń kóńilderinde múminderge bergenderinde kirbiń bolmaıdy. Sondaı-aq, ózderi tarshylyq pen muqtajdyqta bola tura, olardy ózderinen artyq kóredi»[6], – dep sıpattaǵan.
Endeshe, eki dúnıemizge paıdasyn tıgizip, Alla Taǵalanyń meıirimine bóleıtin bul amaldyń oryndalýy ońaı, saýaby sansyz ekenin esten shyǵarmaıyq! Jaratýshy Iemiz jasaǵan jaqsylyqtarymyzdy, bergen sadaqalarymyzdy, kórsetken kómek-járdemderimizdi qabyl etip, saýapqa jazǵaı!
[1] «Sábá» súresi, 39-aıat.
[2] «Álı Imran» súresi, 92-aıat.
[3] «Álı Imran» súresi, 92-aıat
[4] Múslım.
[5] Imam Býharı, Múslım.
[6] «Hashr» súresi, 9-aıat.
Nurlan Ramazanov
