Uzyn balaqqa jaza tozaq pa?

Barlyq maqtaý álemderdiń rabbysy Alla Taǵalaǵa tán, Paıǵambarymyz (s.a.ý.) Muhammedke salaýattar men sálem aıtamyz.

Qasıetti Ramazannyń sońǵy kúnderi bolatyn. Aqyretine alańdaǵan jurt qulshylyqtaryn barynsha kúsheıtip jantalasýda. Meshit jamaǵaty ekinti namazynan tarap jatqan edi. Kenetten bir jas jigit bizge jaqyndap kelip, meniń janymdaǵy ekinshi qarıǵa suqtana qarap:

– Sizge suraq qoısam bola ma? – dep sózge tartty. Paıymdaýymsha, shamamen 20 jastaǵy  stýdent bala, shashyn barynsha ósirip alǵan, butynda tyrysqan djınsy shalbar, shalbarynyń balaǵy sholtıǵan, ústinde eńkeıse bel-arqasy birqarys ashylatyn fýtbolka. Qarı baýyrym oǵan jymıyp, Quran týraly birdeńe suraıdy-aý degen úmitpen:

– Árıne surańyz, – dep qol alysty. Sonda álgi jas jigit:

– Sizdiń balaǵyńyz nege uzyn? – dep qoıyp qaldy. Qarı baýyrymyz basqa áńgimege buryp, jaýap bergisi kelmegen syńaı tanytty. Alaıda, stýdent baýyrymyz suraǵyn qaıtalap qoıdy. Qarı baýyrymyz:

– Aldymen tanysyp qoıaıyq, esimiń kim ózi? – dedi. Ol:

– Esimim – Arman, Eýrazııa ýnıversıtetinde  2-kýrs stýdentimin.

– Arman baýyrym, eger meniń balaǵymdy uzyndaý deseń, onyń sebebi  – takapparlyqta emes, – dep jaýap berdi Qarı jigit. Arman: 

– Aǵýzý bılláhı, baýyrlar, hadıs bar emes pe?

– Ol qandaı hadıs?

– Paıǵambarymyz (s.a.ý.) bir hadısinde: «Izardyń tobyqtan tómen

túskeni tozaqta» degen, al sender bolsańdar hadıske amal istemeı júrsizder, – dep bas shaıqap, kete bardy. Biz oǵan:

– Baýyrym, toqta! Beri kelseńshi, asyqpaı sóıleseıik, – dep edik, álgi jigitimiz:

– Jigitter men senderge eskerttim, baıqańdar! Tozaqtan saqtanyńdar! – dep asyǵyp turǵan adamnyń keıipinde meshitten shyǵyp ketti. Ekeýimiz bir-birimizge qarap abdyrap qaldyq.

– Súbhánallah! Myna baýyrymyz bizdi tozaqqa kirgizýge az qaldy ǵoı, qandaı ókinishti. Allanyń rızashylyǵyn izdep Quran jattadyq pa desek, myna baýyrymyzdyń kózqarasy boıynsha naǵyz kúnáhar biz bop shyqtyq qoı, – dedim. Qarı baýyrym:

– Mán bermeı-aq qoıyńyz, qazir osyndaı pikirde júrgender jıilep barady, – dedi.

Men ishimnen «sonda Meıirimdi Alla Taǵala pendesin balaǵy tobyqtan tómendeý bolsa, ıaǵnı 2-3 santımetr uzyndaý bolǵany úshin tozaqqa kirgizip jazalaı ma? Zına jasap, urlyq isteý, kisi óltirip, bireýdiń aqysyn jeý, Otandy satý t.b. bulardyń barlyǵy úlken kúná, qoǵamǵa zııan ekeni  túsinikti. Al 2-3sm matanyń jeke adamǵa nemese qoǵamǵa qandaı zııany bar eken, atalmysh hadıstiń basqa bir sebebi bar emes pe?» dedim de qoıdym.

Shynymen de, zerttep qarasańyz, balaqqa baılanysty aıtylǵan bir ǵana emes, birneshe  hadısterdi kezdestirýge bolady.  Abdýllah ıbn Omardan rıýaıat etilgen myna hadıste Paıǵambarymyz (s.a.ý.): «Alla Taǵala tákapparlanyp kıimin jerge súıretken kisige qııamet kúni qaramaıdy (raqymdylyq kórsetpeıdi)», – degen. Muny estigen Ábý Bákir: «Meniń ızarymnyń bir jaǵy eger qadaǵalap kóńil bólmesem, tómen túsip turady», – dep saýal tastady. Paıǵambarymyz (s.a.ý.): «Eı, Ábý Bákir! Sen ony tákapparlanyp isteıtinderden emessiń ǵoı», – dep jaýap berdi.

Bul hadısten túsinetinimiz Paıǵambarymyz (s.a.ý.) kıimniń uzyndyǵyna emes, onyń tákapparlaný nıetimen kıilgeni úshin tyıym salǵan. Sol ýaqyttaǵy kıim úrdisinde er adamdar shalbar emes, barlyqtary ızar (belden tómen kıetin shalbar tárizdi mata) kıgen jáne onyń uzyndyǵynyń qalyptasqan normasy tobyqtan aspaǵan. Al keıbireýleri tákapparlanyp, elden erekshelený maqsatynda ızarynyń etekterin súıretip júretin bolǵan. Sondyqtan  «ızardyń tobyqtan túskeni tozaqta» degen mátinde tákapparlaný sózi birge kelmese de, sol ýaqyttaǵy kópshilikke bul másele túsinikti bolǵan. Iaǵnı, sol zamanda uzyn kıgender kóbinese  tákapparlaný úshin solaı isteıtin. Al qazir bizdiń qoǵamda balaǵyn tobyǵynan sál asyryp kıgen adamdardy tákapparlaný nıetimen dep aıtý qıyn. Kerisinshe, balaǵyn sholtıtyp alý –elden erekshelengen bolyp kórinedi.

Ábý Hýraıradan rıýaıat etilgen Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) basqa bir hadısinde: «Tákapparlanyp ızaryn (deneniń belden tómengi jaǵyna kıiletin shalbar sekildi kıim) súıretken kisige Alla Taǵala qııamet kúni (raqymdylyqpen) qaramaıdy» dep jalpy uzyn kııýdi emes, tek tákapparlaný maqsatynda uzyn etip kııýdiń kúná ekenin naqty túsindirgen.

Iá, tákapparlyq – dinimizde kisini tozaqqa laıyq etetin qaterli rýhanı aýrý. Bul jaıly Paıǵambarymyz: «Kimde-kimniń júreginde tozańdaı órkókirektik bolsa, ol kisi jumaqqa kirmeıdi», – dedi. Sonda bir adam:Árkim óziniń kıimi men aıaq kıiminiń ádemi bolǵanyn qalaıdy (bul da tákapparlyqqa jata ma?)», – dep saýal tastady. Paıǵambarymyz (s.a.ý.) «Alla Taǵala kórkem, kórkemdikti jaqsy kóredi. Tákapparlyq ol – aqıqatty moıyndamaý ári ózge adamdardy mensinbeý», – dep jaýap bergen.

Kıim kııýdegi negizgi ólshemdi Paıǵambarymyz (s.a.ý.) basqa bir hadısinde bylaı dep túsindirgen: «Ysyrapqa jáne pańdanyp, tákapparlanýǵa jol bermesten iship-jeńder, kıinińder ári sadaqa berińder!». Bul hadıs ál-Buharıde kelgen. Ibn Másǵýd bul hadıske: «Qalaǵanyńdy iship-je, qalaǵanyńdy kı. Tek eki nárse jańyltpasyn: ol mynalar – ysyrap jáne pańdanyp tákapparalaný» dep túsindirme bergen. Demek, kıim kııýdegi negizgi tyıylǵan nárse – tákapparlyq pen ysyrap. Osy eki nárse qadaǵalanǵannan keıin qalaǵan kıimdi kııýýge dinimiz ruqsat etedi. Tek sharıǵat belgilegen áýret jerlerdiń jabylýy shart. Bul jaıly Hafız Ahmad Ibn Álı ıbn Hajar ál-Asqalanı «Fathýl-Barı bı sharhıl-Býharı» dep atalatyn ál-Býharıdiń hadıs jınaǵyna jasaǵan túsindirmesinde bylaı deıdi: «...Eger balaqtyń uzyndyǵy qoǵamda ádet bolyp qalyptasqan deńgeıde uzyn bolsa, ondaı kıim kııý haram emes. Tek etek ne balaq tyıym salynǵan deńgeıge, ıaǵnı jerge súıretýge deıin jetpese bolǵany. Ǵalym Ǵıad «kıimniń uzyndyǵy men keńdigi adamdardyń ádet etken mólsherinen artyǵy – mákrúh» ekenin ǵulamalardyń bir aýyzdan maquldaǵan pikirin jetkizdi...» («Din men Dil», 125-bet).

Al Ibn Táımııa bolsa, kisiniń amaldy atqarýdaǵy nıetine qaraı kúná ne saýap alatyndyǵyn: «Kimde-kim kórikti kıimdi sarańdyq nıetimen kımeıtin bolsa, oǵan saýap jazylmaıdy. Al kimde-kim kórikti kıimdi haram sanap kımeıtin bolsa kúnáhar bolady. Al kimde-kim ony Alla Taǵalanyń ózine bergen jaqsylyǵy men nyǵmetin kórsetý ári taǵat-ǵıbadatqa qoldaný maqsatyndakıse, saýapqa keneledi. Al endi kimde-kim ony maqtaný men tákapparlyq úshin kıse kúnáhar bolady. Sebebi, Alla Taǵala maqtanshaqtar men tákapparlardy jaqsy kórmeıdi. Mine, sol sebepti Alla Taǵala osyndaı nıetpen kıimdi uzyn kııýdi haram etti», – dep ashyp túsindirgennnen keıin joǵarydaǵy Ábý Bákirdiń «Meniń ızarymnyń bir jaǵy eger qadaǵalap kóńilbólmesem tómen túsip turady» degen saýalyna Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.): «Ýa, Ábý Bákir! Sen ony tákapparlanyp isteıtinderden emessiń ǵoı» degen jaýabyn dálel retinde keltiredi»134. (Din men Dil 125-bet)

Qoryta kele aıtpaǵymyz, mundaı usaq máselelerde búlik izdegennen góri, bizdiń qoǵamnyń erekshelikterine qolaıly pátýalarǵa júgingen durys.     Paıǵambarymyz (s.a.ý.): «Alla Taǵala senderdiń kelbetteriń men dene-pishimderińe emes, júrekteriń men istegen amaldaryńa qaraıdy», «Barlyq amaldar nıetke qaraı baǵalanady...» degen. 

Taýken AITBAEV