Ulyq merekeniń ulylyǵy
Minekeı, qasıetti Ramazan aıy da aıaqtalyp, musylman jamaǵatynyń ulyq meıramy Oraza aıt merekesine de sanaýly saǵattar ǵana qaldy. Qadiri aıryqsha qasıetti meıramǵa qandaı daıyndyqtar jasaýymyz tıis? Paıǵambar (s.ǵ.s.) súnnetinen syr tartar bolsaq, bul meıramnyń da ózindik ózgeshelikter men aıryqsha mán berer artyqshylyqtary jetkilikti. Osy oraıda QMDB tóraǵasynyń birinshi orynbasary, naıb múftı, respýblıkalyq «Áziret Sultan» meshitiniń bas ımamy Naýryzbaı qajy Taǵanulymen suhbattasqan bolatynbyz.
– Qurmetti Naýryzbaı Taǵanuly! Suhbatymyzdyń alǵashqy suraǵyn Aıt merekesi týraly túsinikten bastasaq, jalpy aıt sózi qandaı maǵyna beredi?
– Asa qamqor, erekshe meıirimdi Alla atymen bastaımyn! Qasıetti Ramazan aıyn aman-esen, Oraza aıtqa tórt kózimizdi túgel jetkizeng Jaratýshy Allaǵa sansyz shúkirlikter men madaqtar bolsyn!
Aıt sózi arab tilindegi «عِيدٌ» (ıd) degen sózden týyndaıdy. Ol bizdiń tilde «mereke-meıram» degen maǵynany beredi. Bul meıram – musylmandar úshin eń súıikti meıram. Sebebi, bul meıramnyń eki tusy bar. Biri – Rabbanı tusy, ekinshisi – adamdarǵa qaraǵan tusy.
Rabbanı deıtinimiz – bul meıramda musylmandar Rabbylarymen qaýyshýǵa asyǵady. Ár musylman meıramnyń qýanyshy men Rabbyǵa shúkirshiligin bir jerge ushtastyrady. Kórmeısizder me, kún shyǵysymen-aq adamdar meshitterge qaraı aǵylady, Allany ulyqtap, artynan merekelerin jamaǵatpen oqylatyn namazben ushtastyrady. Artynan ımamnyń aıtqan qutpasyn tyńdaıdy. Ári qaraı týys, kórshi-qolandaryn zııarat etip qal-jaǵdaılaryn surasady.
Meıramnyń adamdarǵa qaraǵan tusy bolsa – musylmandar ádettegi adamdarǵa tán qýanyshqa bólenetindigi. Bir aı ustalǵan orazadan keıin iship-jeýdiń nyǵmetin seziný. Kedeı-kepshikterge úlestiriletin pitir sadaqalar da muqtaj jandardyń kem-tetigin toltyryp, qýanyshtaryna qýanysh toltyryp jatady. Al, artymyzdan kele jatqan jas balalardyń qýanyshy bolsa, ol óz aldyna bir ángime...
– Aıt merekesiniń shyǵý tarıhy kópshilik arasynda qyzyǵýshylyq oıatady. Bul qashannan bastap musylmandardyń tól merekesine aınaldy. Osy jaıly baıandap berseńiz?
– Aıt merekesiniń tarıhy jaıynda Imam Ábý Dáýidtiń «Sýnan» atty hadıster jınaǵynda Ánas (r.a) jetkizgen hadıste bylaı delingen: «Alla Elshisi (s.ǵ.s) Madınaǵa kelgen kezde Madına halqynyń meıramdatyp oınap-kúletin eki kúnderi bolǵan edi. Alla Elshisi (s.ǵ.s): «Bun eki kún nendeı kúnder?» – dep surady. Madınalyqtar: «Jáhılııa dáýirinde bul kúnderde oınap-kúletin edik», – dedi. Sonda Alla elshisi (s.ǵ.s): «Alla Taǵala senderge bul eki kúndi odan da jaqsy basqa eki kúnmen aýystyrdy, olar – oraza aıt pen qurban aıt», – dedi».
Osy hadıske súıenip, aıt merekesiniń Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) hıjrasynan keıin bolǵanyn naqty aıta alamyz.
– Məýlit bolsyn, Qurban aıt bolsyn ərbir merekeniń musylman qaýym úshin ózindik mən-mańyzy bar ǵoı. Sol sekildi Oraza aıt meıramynyń qoǵamdaǵy orny jaıly aıta ketseńiz?
– Aıt meıramy qoǵamdaǵy baılar men kedeılerdiń arasyn jarastyrady, jaqyndatady. Aıt – orazanyń artynan keletin meıram. Oraza da aıt sııaqty qoǵamnyń arasyn baılanystyrady. Sebebi, Ramazan boıy aýyz bekitken adamdar as pen sýdan tyıylyp, ashyqqan kúıde jaǵdaıy tómen jandardyń jaıyn jete túsine bastaıdy. Bul olardyń júrekteriniń jibýine, jaǵdaılary tómen adamdardyń jaǵdaılaryna túsinistikpen qaraýǵa ıtermeleıdi. Pitir-sadaqa da jınalady.
Al, endi aıt kelgen kezde, qoǵamda esh adamnyń ash qalmaýy kózdeledi. Sebebi Paıǵambarymyz (s.ǵ.s):
«أَغْنُوهُمْ فِي هَذَا الْيَوْمِ»
«Bul kúnde olardyń qajettilikterin óteńder!», – dep buıyrǵan. «Berińder» nemese «jaqsylyq jasańdar» dep qana shektelmegen. «Qajettilikterin óteńder!» dep buıyrǵan.
Árıne, ár jasalǵan jaqsylyq ıesin kelesi jaqsylyqty jasaýǵa bastama bolady. Endeshe, aıt meıramy – qoǵamdy jarastyryp, adamdar arasyn jaqyndata túsetin ulyq mereke.
– Asyl dinimizde oryndalatyn kez kelgen amaldyń ózindik ədebi bar. Endeshe, Aıt merekesin ótkizýdiń negizgi ádepterine toqtalsaq?
– Aıt kúniniń birer ádepteri bar. Olardy bylaı tizbektesek bolady:
1) Aıt namazyna ǵusyl alyp, taza kıim kııý, hosh ıis sebinip, tyrnaq alyp daıyndalý; sebebi súnnetti qatty ustanǵan Ibn Omardyń (r.a) aıt kúni tazalanyp, ádemi kıinetindigi rıýaıat etilgen derekter bar;
2) Namazǵa shyǵar aldyn birer qurma jep alý. Imam Buharıdyń jetkizgen hadısinde Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) oraza aıt kúni úıinen qurma jemeı shyqpaǵanyn ári qurmany taq sanmen jegeni aıtylǵan.
3) Úıden shyǵyp meshitke barǵansha er adamdardyń daýystap, áıel balasy jasyryn tákbir aıtyp barýlary. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) oraza aıtta osylaı istegeni sahıh rıýaıattarmen jetken.
4) Namazǵa jaıaýlatyp barý; Álı (r.a) jetkizgen hadıste: «Aıtqa jaıaý shyǵý súnnetten», – delingen.
5) Meshitke bir jolmen baryp, qaıtarda basqa jolmen qaıtý. Imam Buharı (r.a) Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) meshitke bir jolmen barsa, basqa jolmen qaıtqanyn jetkizgen. Imam Ibn Hajar Asqalanı (r.a) bul amaldyń hıkmetin mynaǵan baılanystyrady:
* Namazǵa qatysýshy adamǵa júrgen joldary kýálik etetin bolady;
* Osy joldardyń turǵyndary bolǵan adamdar men jyndar kýálik etedi;
* Artyqshylyqta nemese tábárikte eki joldy teńestirý kózdelgen;
* Júrip ótken jerlerde ıisiniń qalýy. Sebebi, Ol (s.ǵ.s) jupar ıisimen tanymal edi.
– Aıt merekesiniń eń mańyzdy Elementteriniń biri – aıt namazy. Onyń da úkimderi jaıly qysqasha aıtyp ketseńiz?
– Aıt namazynyń úkimi – ýájip. Bıylǵy oraza aıt juma namazyna týra keledi eken. Keı kisiler aıt namazyna qatysqan adam juma namazyna qatyspaı-aq qoısa bolady deıtin kórinedi. Osy tusta mynany eskerte ketkim keledi, ekeýi – eki qulshylyq. Ekeýine de qatysý kerek. Aıt namazyna qatysqan adamnyń juma namazyn oqymaýǵa ruqsat bergen hadısti keı ǵalymdar álsiz dep tapqan. Ári ol hadıspen amal etiler bolsa da, ol ruqsattyń qala turǵyndaryna emes, qaladan shalǵaı jerde turatyn adamdar úshin berilgen ruqsat dep qarastyrylady.+
– Aıt merekesiniń de óz ıgilikteri bar. Bul kúni musylman adam qandaı amaldar oryndaýǵa kóńil bólgeni jón?
– Bul mereke – týystarmen qarym-qatynas jasap, qal-jaǵdaılaryn bilisip, qajettilikterine qol sozysatyn kez. Álsizderine súıeý bolyp, aýyrǵandardy zııarat etetin sát. Renjiskenderden keshirim surap, aradaǵy arazdyqtardy keshirip, Alla aldynda osyndaı san túrli saýaptarǵa keneletin eń ońtaıly ýaqyt. Nege olaı bolmasqa?!
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) aıtqan ǵoı: «Kimde-kim musylman baýyrynyń dúnıelik qıyndyǵyn ketirse, Alla onyń qııamettegi qıyndyǵyn ketiredi»;
«Kimde-kim ómiri uzaq bolyp, ǵumyry berekeli bolǵanyn qalasa, týystarymen qarym-qatynasyn jalǵasyn»;
Al, hadıs qudsıde: «Men Rahmanmyn, «rahımdy» (týystyqty) jarattym, oǵan esimimnen týbirlestirip esim berdim. Endeshe, kim týystarymen birge bolsa, Men de onymen birgemin, kim odan qol úzse, Men de odan qol územin», – delingen.
Mine. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) osyndaı keremet dúnıelerge shaqyrady. Aıt merekesi bolsa, osyǵan jeteleıtin tamasha bastama bolyp tabylady. Alla Taǵala bizderdi jaqsylyǵynan aıyrmasyn. Ár qulshylyq amaldarymyz bizdi teń shyńdalýymyzǵa bastasyn.
