Úlkennen ıman ketse…
Adamnyń boıyna kúsh pen senim beretin, nárli sózben aldyna dańǵyl jol ashatyn – bata. Ol – jaqsy tilekti adal nıetpen bildirý. Túrli jıyn-toılarda, bireýdiń úlkendi-kishili qýanyshyna ortaqtasý sátinde ne dastarqan basynda bolsyn aýzy dýaly, syıly qarııalar qýanysh ıesine arnap bata jasaǵan.
Alaıda búgingi ýaqytta bataǵa jeńil qaraıtyn qarııalarymyz kóbeıip bara jatqan sekildi. Bulaı deýge negiz kóp. Kópshilik jıyndarda elýdi eńserip, alpysty alqymdap qalǵan qarııalarǵa bata ber deseń, kúndelikti qulaǵymyz úırenisken jeńil tilektermen, máselen, «al ne deımiz, baqytty bolyńdar, aýyrmańdar, kúlip-oınap júre berińder, aýmın!» dep betin sıpaı salady. Bul jaǵdaıda qolymyzdy jaıarymyzdy ne jaımasymyzdy bilmeı daǵdaryp qalatyn kezderimiz az emes.
«Batamenen jer kógeredi», «Altyn alma, alǵys al, altyn degen – jer syıy, alǵys degen – el syıy» degen maqaldar tekke aıtylmaǵanyn bile tura, qazirgi aqsaqaldarymyz tilek pen batanyń aıyrmashylyǵyn bilmegeni nesi?!
Tilek – kez kelgen jerde, kez kelgen jastaǵy adamdar aıtatyn nıet bildirý sózi bolsa, bata – ádemi uıqasqa quralǵan óleń yrǵaǵymen, qulaqqa jaǵymdy, qysqa da nusqa bir eki shýmaqtan quralady. Batanyń qudirettiligi sonsha, qaı adam bolmasyn batany alǵanda erekshe boıy jeńildep, oıy tazaryp shyǵa keledi. Sonymen qatar jaı tilekke qaraǵanda batany kópshilik shyn nıetpen qabyl alady. Jaı tilek qulaqqa úırenshikti bolǵan soń, ony aıtyp turǵan adam da, tyńdap turǵan jan da nemquraıdy qabyldaıdy. Sol sebepti, jastar jaǵy tilekti myń qubyltyp túrlendirip aıtsa, syıly qarııalar aq batasyn berse, qaı pende bolmasyn eriksiz ynta qoıyp tyńdary anyq.
Musylmandardyń eki merekesiniń biri – Oraza aıt kezinde mynadaı jaǵdaıǵa kýá boldym. Qurbymnyń úıine aıttap barǵanymda, bizben birge jastary alpysty alqymdaǵan eki qarııa da ilese kirdi. Ekeýi de dastarqannan dám tatyp otyrǵanymen, aıtqa arnaıy pisirilgen jeti shelpekke birde-bir qol sozbady. Sońynda úı ıesi ekeýiniń birine as qaıyryp, bata berýin suraǵanda, álgi kisi: «Men áli bata jattamadym, áli de ýaqyt bar úlgeremiz, Astaryń dámdi bolsyn» dedi de qoıa saldy. Tipti ol qylyǵyn ózi ábestik kórmedi. Sol mezet dastarqan basynda otyrǵan jasóspirim bala murnyn tyrjıtyp: «Chto takoe bata?» degende kózimiz sharasynan shyǵa jazdady. Bata bere almaǵan kisiniń qylyǵynan keıin, bul balaǵa qaıtyp renjirsiń.
Iá, qarııadan ıman ketse, jastardan uıat ketetinin eki qarııa sezip pe, tipti oılanyp bas aýyrtqysy kelmeıdi. Bata-tilekten bólek, qazir taǵy da orta jastaǵy úlken kisilerdiń ish qynjyltatyn ábes qylyqtary da bar. Jastaryna saı emes tirlik istep júrgender de kezdesedi. Ǵalamtor jelisin ashyp qarasaq, úlkenderdiń túrli beıádep qylyqtaryna kýá bolamyz. Egde jastaǵy áıelder shashtaryn sap-sary túske boıap alyp, jastardyń túngi klýbta bıleıtin ersi bılerin, toılarda bılep júrgenderin kórgende aıtarǵa sóz tappaısyń. Budan bólek jigitteri tastap ketkenge qyzdary jylap jatsa, sheshesi de qosyla jylaıtyn jaıttar men sheteldik er-azamatty bolashaq jarym dep ertip kelse, «óziniń tańdaýy ǵoı» deıtin nemese oń bosaǵada otyryp bosanǵan qyzdaryna nemquraıdy qaraıtyn ákeler de kóbeıip keledi. Osyndaı eýropalyq dástúrdi birtindep sanamyzǵa sińirip, óz qazaqtyǵymyzdy, salt-ǵurpymyzdy joǵaltyp bara jatqan sekildimiz. «Otan otbasydan bastalady» demekshi, ár áke óz otbasyna qazaqy tárbıeni sińirtip otyrsa, balalary da óz ultynyń ǵurpynan jerimes edi. Qarııalarymyz da, ásirese, qalalyq jerdiń «sovremennyı» qarııalary batany da óz retimen berse, keleshek urpaq ta týra joldan aınymasy anyq.
Bıfat Nurmahan
