Ýaqyttyń bes aqıqaty
- JYLDAM ÓTÝI
Baıaǵydaı emes, aptamyz kún sııaqty óte shyǵyp, kúnimiz saǵat sııaqty zyrlap ketip barady. Bir jumany shyǵaryp salsaq, artynan ekinshi jumanyń zýyldap kelip qalǵanyn baıqamaımyz. Osy oraıda ýaqyttyń munsha jyldam ótýiniń syry nede? degen suraq týyndaıdy. Sol baıaǵy saǵat, sol baıaǵy sekýndtar, mınýttar. Kezinde myń jasqa jýyq ómir súrgen Nuh paıǵambarǵa (ǵ.s.) Ázireıil perishte (ǵ.s.) janyn alýǵa kelgende: «Paıǵambarlardyń ishinde eń uzaq jasaǵan paıǵambarsyń ómiriń qalaı ótti?» – dedi. Sonda Nuh paıǵambar (ǵ.s.) : «Úıdiń bir esiginen kirip, ekinshi esiginen shyqqandaı boldym», – dep, ómirdiń qysqalyǵyn aıtyp ótken. Iıa, paıǵambarlar, salıqalylar ómirin daǵýat jolynda kúrespen ótkizse, bizdiń ómirimiz qalaı ótip jatyr qurmetti baýyrym?
Biz jyldam esh paıdasyz ótken kúnge ókinýdiń ornyna qýanamyz. Kúndelikti teledıdardyń aldynda, ǵalamtordyń shyrmaýyǵynda, saǵattap otyrǵan ýaqytymyz bizder úshin sekýndtar sekildi. Nege olaı? Óıtkeni adam ol ýaqyttarda óziniń sanasyna ıelik ete almaıdy. Ol teledıdardaǵy akterlarmen, sahna juldyzdarymen birge tirshilik etýge kóshken, olar qaıǵyrsa, qaıǵyrady kúlse, kúledi. Olardyń ne istep ne qoıyp júrgeni onyń árdaıym nazarynda. Osyndaı sátterde onyń tek denesi úıdiń bir jıhazy sekildi, al jany ýaqytsha basqa álemde saıahatta.
Eger sol adamnan teledıdardan, ǵalamtordan kórgen qyzyqtaryn surasań, jipke tizgendeı etip aıtyp beredi. Al óziniń ómirindegi, ómirlik shynaıy kınosyndaǵy qyzyqty sátterdi ár kez esinde saqtaı almaıdy. Osylaı bireýdiń ómirimen ómir súrip jatqan adamdar bizdiń qoǵamda az emes.
Ómiriniń sońynda ǵumyrynyń zaıa ketkenin túsingen adam qatty ókinishte bolady. Alla Taǵala Quran Kárimde:
كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَهَا لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا عَشِيَّةً أَوْ ضُحَاهَا
«Olar sol kúndi kórgende, dúnıede bir kesh nemese bir sáskelik ýaqyt qana turǵandaı bolady»,[1] degen.
Qysqasha túsindirmesi: Kúnáharlar qııamet kúnindegi qorqynyshtardy kórgen kezde ómirde kórgen barlyq qyzyqtary esterinen shyǵyp, bul dúnıede tek sáskelik ýaqyt ómir súrgen sekildi sezim paıda bolady. Sol kezde olar bul dúnıeniń aldamshy ekenin biledi.
Basqa bir aıatta:
وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ كَأَن لَّمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِّنَ النَّهَارِ يَتَعَارَفُونَ بَيْنَهُمْ ۚ
«Alla olardyń barlyǵyn (qaıta tiriltip) ǵarasat maıdanyna jınaıtyn kúni (tul boılaryna úreı bıleıtini sonshalyq) ózderin dúnıede kúndiz az ǵana ýaqyt turǵandaı jáne sol az ýaqyt ishinde bir-birimen tek tanysyp biliskendeı ǵana sezinedi»,[2] – degen.
Qysqasha túsindirmesi: Olardy biz qııamet kúni esep úshin jınaımyz. Adam úshin esep tym aýyr ári uzaq bolady olar úshin bul dúnıe bir saǵattyq ómir sekildi kórinedi. Ómir boıy qasynda bolyp olarǵa serik atanǵan joldastarymen tek tanysqandaı áser alady jáne olar ózderiniń múshkil halin bir-birinen kórip, «sen meni osy jolǵa túsirgen, sen meni adastyrǵan» dep kinálaýmen bolady.
Ýaqyttyń birinshi aqıqaty – óte jyldam ótýi. Alaıda, sol jyldam ótkinshi ýaqytty paıdaǵa asyrý – sizdiń qolyńyzda, baýyrym.
- ÝAQYT QAITYP ORALMAIDY JÁNE ORNY TOLMAIDY
Ótip ketken jyldar, aılar, kúnder, tipti saǵattar qaıtyp oralmaıdy jáne bos ótken ýaqyttardyń orny tolmaıdy.
Osy týrasynda Hasan Basrı bylaı degen: «Ár atqan tańyn saǵan bylaı deıdi: «Mine men búgin sen úshin jaratyldym, shamań kelgenshe bos jibermeı amal jasap qal! Eger meni ótkizip alsań qııamette qaıtyp oralmaımyn».
Endi baýyrym! Oılanyp qarashy, qansha kúnniń haqysyn bere aldyń? Qansha kúniń bos ótip, haqysyn bere almadyń? Qııamette dene múshelerimizge deıin bizderdiń ne istep ne qoıǵanymyz jaıynda habar beredi, bizderge qarsy kýálik etedi, sonda qandaı ýáj aıtasyń? Alla Taǵala Quran Kárimde:
يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
«Qııamet kúni olardyń tilderi hám qol-aıaqtary dúnıede ne istep ne qoıǵanyn jipke tizgendeı etip aıtyp berip, ózderine qarsy kýá bolady»,[3] – dedi.
Qysqasha túsindirmesi: Adam úshin qara ýaıym bolǵan qııamet kúni kezinde ózi ıemdengen, qalaǵanyn jasatqan dene músheleri onyń kúnálaryna kýáger bolyp adamnyń onsyz da aýyr jaǵdaıyn aýyrlata túsedi. Onyń tili aıtqan ǵaıbatyna, ósegine, ótirigine, jala japqanyn taǵy basqa til arqyly jasaıtyn kúnálaryna kýáger bolady. Qoldary jasaǵan urlyǵyna, álimjettilik qylyp bireýdi sabaǵanyna, haram isterdi jasaǵanyn, aıaqtary Alla tyıym salǵan otyrystarǵa barǵanyn jipke tizgendeı etip aıtyp beredi.
Baýyrym! Adam ǵumyrynyń ár jasynyń óziniń alar úlesi, nesibesi, isi, berekesi bar. Jıyrma jasta isteý kerek isti siz qartaıǵanda istemeısiz. Ilim alatyn jasta ilim alý kerek, úılenetin kezde úılený mindet, alǵan ilimińizdi iske asyryp, Alla jolynda, eldiń gúldenýine qyzmet jasaıtyn kezde oǵan da kirisý kerek. Sol sekildi kúsh qýat kemigen kezde jas kezde alǵan ilimińizdi, ómirde kórgen qıynshylyqtaryńyzdy, tájirbıeńizdi, elge qylǵan qyzmetińizdi úlgi-ónege retinde jastarǵa aıtar kezińiz de keledi. Árıne aqyl aıtyp, dana bolyp, sol silteý úshin oǵan deıingi kezeńderdi abyroımen atqarýyńyz kerek. «Jasyńda baıqaryń bolmasa, qartaıǵanda aıtaryń bolmaıdy» deıdi qazaq. Bul tekten tek aıtylmasa kerek. Sol sekildi qazaqta «Qartaıǵanda jaqsy adam kórgen bilgenin aıtady, jaman ishken jegenin aıtady» degen de sóz bar.
Iıa, jasyńyzda ilim alyp qalmasańyz, egde tartqanda ilim alý qıynǵa soǵady. Árıne, adam úshin ilim alý ár kezde de kesh emes, degenmen jastyq shaqtan keıingi kezeń alǵan ilimdi ómirlik tájirbıemen iske asyratyn shaq.
Siz ilimdi iske asyratyn kezde jańadan ilim alyp jatsańyz – kóshten qalǵanyńyz, óıtkeni ár ýaqyttyń óziniń amaly bar. Ýaqytynda jasalmaǵan amal keshteý jasalsa mańyzdylyǵy azaıady. Qyryqtan asyp kesh úılengen adamnyń jaǵdaıy sekildi. Jańadan bala súıip jatqan kezde qurdastary nemere súıip qoldary uzaryp, alǵashqy balapandary qanat qaǵyp ómir jolyn bastap jatady.
Eń alǵash musylmandardyń biri bolǵan Ábý Bákirdiń qaıtys bolar aldynda Omarǵa aıtqan uzaq ósıetiniń ishinde ár istiń óziniń ýaqyty bar ekeni jaıynda mynandaı ósıet joldary bar:
إِنِّي مُوصِيكَ بِوَصِيَّةٍ إِنْ حَفِظْتَهَا: إِنَّ لِلَّهِ حَقًّا بِالنَّهَارِ لَا يَقْبَلُهُ فِي اللَّيْلِ، وَلِلَّهِ حَقٌّ بِاللَّيْلِ لَا يَقْبَلُهُ فِي النَّهَارِ، وَإِنَّهَا لَا تُقْبَلُ نَافِلَةٌ حَتَّى تُؤَدَّى فَرِيضَةٌ،
«Eger jadyńda saqtaı alsań saǵan men mynandaı ósıet qylamyn: Allanyń aldynda seniń kúndiz oryndaýyń kerek mindetteriń bar ony túnde jasasań qabyl etpeıdi, sol sekildi túnde oryndalý kerek amaldar bar ony kúndiz qabyl etpeıdi. Sonymen qatar esińde saqta paryzdardy oryndamaıynsha qosymsha qulshylyqtardy qabyl etpeıdi», degen.
Bul jalpy namazǵa qatysty aıtylǵan másele bolǵanymen, musylmannyń ýaqytyn da qamtıdy. Mindetti isterdi jasamaıynsha qosymsha isterdiń paıdasy shamaly.
Árıne, bul máseleniń bir jaǵy ǵana eń mańyzdysy – ómirdegi aǵattylyqtar, jasalǵan kúnálar, qaıtaryp túzeı almaýymyz. Bul jerde shynaı táýbe etken adamnyń jaıy bólek. Ómirimizdiń bir saǵat bolsyn artqa jyljytyp, ketken qatelikterdiń ornyn toltyra almaıtynymyz Alla Taǵala Quran Kárimde:
وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ ۖ فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا يَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً ۖ وَلَا يَسْتَقْدِمُونَ
«Árbir úmmet úshin belgilengen kesimdi merzim bar (ıaǵnı ár úmmettiń óz ajaly bar). Sol merzim tolyp, ajal jetkende, olar ony bir sátke keıin shegere almaıdy hám bir sátke tezdete almaıdy»,[4] – degen.
Qysqasha túsindirmesi: Paıǵambarlaryn joqqa shyǵarǵan kez kelgen úmmet úshin qurdymǵa keter ýaqyty aldyn-ala belgili. Bul – Rabbylaryna qarsy kelgen múshrikterge aıtylǵan qatań eskertý. Sol qurdymǵa keter ýaqyty taıaǵan kezde olar bir saǵatyn alǵa jyljyta almaıdy.
Aqyndar jyrlaǵandaı:
«Oılamańdar, jigitter,
Basta dáýren turmaıdy.
Ótip ketken sum jalǵan
Qaıtyp bir moıyn burmaıdy.
Adam qonaq ómirge,
Bir kúni qolyn bulǵaıdy.
Tirliktiń túbi belgisiz,
Aǵyn bir sýdaı zyrlaıdy, – demekshi, ómir degen ótkinshi, ómir degen bir uıqy sekildi. Bul – ýaqyttyń ekinshi aqıqaty.
- ÝAQYT ADAM ÚShIN EŃ QYMBAT DÚNIE
Eger ýaqyt qaıtyp oralmaıtyn, orny tolmaıtyn dúnıe bolsa, adam úshin eń qymbat qazyna bolmaq! Adam osy ýaqyt ishinde áreket jasaıdy, ilim alyp, dúnıe tabady, ósedi, ónedi. Ýaqytty tıimdi qoldanýdyń arqasynda tolaǵaı tabystarǵa jetedi.
Kúndelikti jasaıtyn eńbegimizdiń de aqysyn da saǵat sandaryna qarap alamyz. Ýaqyt sizdiń kapıtalyńyz ispetti. Paıdaly iske jumsasańyz eselep tabysqa kenelesiz, paıdasyz, haram iske jumsasańyz kerisinshe utylasyz. Utylys tek bul ómirdi ǵana emes aqyrettik ómirdi de qamtıdy. Sizdiń bir kúnińiz sizdiń taǵdyryńyzdy sheship qoıýy múmkin. Sol sebepti ár kúnge beı-jaı qaramaý kerek.
Ámııanyńyzdan júz teńgeńiz baıqaýsyzdan túsip qalsa, sizdiń janyńyzǵa batady, al ólim shaǵyńyzda mıllıondarǵa satyp ala almaıtyn bir saǵatyńyz paıdasyz ótip jatqanyna júregińiz aýyrmaıdy.
Sondaı bir ýaqyt keledi, «Shirkin ómirimniń bir saǵaty bolsyn keıin shegingende ǵoı bári basqasha bolar edi, basqasha áreket eter edim» deıtin. Alaıda ondaı mursat bizderge berilmeıdi. Alla Taǵala Quran Kárimde bylaı deıdi:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ ۚ وَمَن يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ* وَأَنفِقُوا مِن مَّا رَزَقْنَاكُم مِّن قَبْلِ أَن يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَىٰ أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُن مِّنَ الصَّالِحِينَ
«Ýa, ıman keltirgender! Mal-múlikteriń men bala-shaǵlaryń senderge Allany eske alýdy umyttyrmasyn. Bilip qoıyńdar, kimde-kim solaı isteıtin bolsa, naǵyz zııan shegetinder – solar. Qaısybirińe bolmasyn, ajal jetkende, «Ýa Rabbym! Maǵan az ǵana ýaqyt mursat berseń, jatpaı-turmaı qaıyrymdylyq jasap, mol zeket-sadaqa berip, izgi jandardyń qataryna qosylar edim» demeı turyp, ózderińe rızyq etip bergen nyǵmetterimizden jumsańdar».[5]
Qysqasha túsindirmesi: Alla Taǵala mal-múlkimen, bala-shaǵasymen maqtanyp, masattanǵan ekijúzdi munafıqter sekildi sender de musylmandar ondaı áreketterden alys bolyńdar, senderdiń dúnıe-múlikteriń Allany eske alýlaryńa kedergi bolmasan olaı istegen jaǵdaıda qasiretke ushyraǵandardan bolasyń dep úndeıdi. Senderge bergen nyǵmetterimniń bir bóligin Meniń rızalyǵymnyń jolynda jumsańdar, óıtkeni ólim keler shaqta sender búkil dúnıelerińdi Alla jolynda sarp etýdi qalasańdar da Alla senderdi dúnıe ómirine qaıtarmaıdy.
Bul – ýaqyttyń úshinshi qasıeti.
- ÝAQYTTY SAQTAP, KEIIN QOLDANÝǴA BOLMAIDY
Ýaqytty adam kereginshe toqtatyp, qalaǵanynsha paıdalana almaıdy. Ol seni kútpeıdi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.):
"ما مِنْ يَوْمٍ طَلَعَتْ شَمْسُهُ فِيهِ إِلَّا يَقُولُ: مَنْ اسْتَطاعَ أَنْ يُعجّلَ فِي خَيْرٍ فَلْيُعَجِّلْهُ، فَإِنِّي غَيْرُ مُكَرَّرٌ عَلَيْكُمْ ...
Kúni shýaqtap atqan árbir kún bylaı deıdi: «Eger jaqsylyqqa umtylǵan bolsań asyqqaısyń óıtkeni men sen úshin endigári qaıtalanbaımyn[6].
Ataqty Hasan Basrıdyń da osyǵan uqsas sózi bar:
ما مِنْ يَوْمٍ يَنْشَقُّ فَجْرُهُ إِلَّا يُنادِي: يَا اِبْنَ آدَمِ: أَنا خَلْقٌ جَدْيدٌ وَعَلَى عَمَلِكَ شَهِيدٌ، فَتَزَوَّدْ مِنِّي فَإِنِّي لَا أَعُودُ ...
Árbir atqan tań saǵan bylaı dep aıtady: «Áı adam balasy men búgin sen úshin jaratyldym, seniń isińe kýágermin, meni bos jibermeı paıdańa asyryp qal, men qaıtyp oralmaımyn.
Sol sebepti ár kúnimiz biz úshin bir tarıh. Ony qansha qaıtarǵymyz kelse de qaıtara almaımyz. Ýaqyttyń kerek emes jerin vıdeony montajdaǵan sekildi alyp tastaı almaımyz. Sol kúni istegen isińiz, áreketińiz tarıh bolyp qala beredi siz ony ózgertýge qaýqarsyzsyz. Sol sebepti árbir ister isimizge, aıtar sózimizge muqııat bolaıyq. Bul – tórtinshi aqıqat.
- ÝAQYT BARShA ADAMǴA BIRDEI ÚLESTILILGEN
Allanyń ádildigi - barshamyzǵa ýaqytty birdeı qylyp úlestirýinde. Bireýge artyq, bireýge kem qylmaǵan. Biraq bireýler sol ýaqytty tıimdi qoldansa, endi bireýler tıimdi paıdalana almaýda. Ony eshkim satyp ta ala almaıdy satyp ta bere almaıdy, tipti urlap ta ala almaıdy.
Adam balasy óziniń qunsyzdyǵyn, ómirindegi sátsizdigin, adamdarǵa syıly bola almaǵandyǵyn taǵdyrǵa salyp aqtala almaıtynynyń bir sebebi – adamdarǵa Alla tarapynan ýaqyttyń birdeı úlestirilýi. Álemdegi kez kelgen tabysqa kenelgen adamdardy alatyn bolsaq, olar da siz sekildi eki qoly, eki aıaǵy bar adamdar, olar bul deńgeıge ońaıshylyqpen jetpedi. Ómirlerinde júz qulap, júz súrinip, neshe márte keýdelerinen ıterilse de oǵan nalymaı basqa joldaryn qarastyryp, tabandylyq kórsetip, aqyry jetistikke jetken.
Qurmetti baýyrym! Ýaqytynyń mándi ári qyzyqty bolǵanyn qalasań ony túrlendirýdi úıren. Adam ýaqytyn qulshylyqqa, januıasyna, kásibine, janyn sergitýge bóle bilý arqyly ýaqytty paıdaly ótkizedi.
Qulshylyq – Allanyń aldyndaǵy mindetińiz, oǵan erekshe kóńil bólińiz, januıasyna mán berýińiz – sizdiń otaǵasy retinde mindetińiz, óıtken ol jaıynda suralasyz, adal kásippen aınalysýyńyz – otbasyny asyraý jáne qoǵamǵa paıdaly bolýdaǵy mindetińiz, eń sońynda adam óziniń janyna jaǵatyn ispen aınalysý, densaýlyǵyna qaraý – ol sizdiń deneńizdiń, rýhyńyzdyń aldyndaǵy mindetińiz. Osy mindetterdi tolyq oryndaǵan kezde ǵana adam tolyqqandy ómir súre bastaıdy.
Hamzat Qajymuratuly
QMDB «Nasıhat jáne qoǵammen baılanys» bóliminiń mamany
