Ýaqyp – saýaby sarqylmaıtyn sadaqa
Asa qamqor, erekshe meıirimdi Allanyń atymen bastaımyn! Allaǵa madaq, paıǵambarǵa salaýattar bolsyn!
Adamnyń ómir súrý daǵdysy men dinı tanym-túsinikter kún saıyn ózgerýde. Alaıda biz «ár nárse óz asylyna, negizine oralady» degen tujyrymdy sózdiń ómirsheńdigine kóz jetkizip kelemiz. Sonyń bir dáleli retinde aıtatyn jaıt, ardaqty Paıǵambarymyz Muhammedtiń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) zamanynan bastaý alyp, ata-babalarymyzdan osy kúnge deıin jalǵasyp kele jatqan jaqsy istiń biri, úzilmeıtin sadaqanyń túri – ýaqyptyń qaıta jańǵyrýy.
Sózdikte ýaqyp «ustaý» degen maǵynany bildiredi. Al sharıǵatymyzdaǵy máni – belgili bir múlikti (jaramsyz bolyp qalǵanǵa deıin) úzdiksiz qaıyrymdylyq jolynda paıdalaný. Mysaly, úzilmeıtin sadaqa jasaýdy nıet etken adam jyljymaıtyn múlikti Alla jolynda ýaqyp etse, onyń ıgiligin muqtaj jandar udaıy kóredi.
Bizdiń elimizde dinı ýaqyp jaqsy damyp keledi. Dinı ýaqyp degenimiz – qulshylyq jasaýǵa, bilim alýǵa arnalǵan jyljymaıtyn múlikter (meshit, medrese, joǵary dinı oqý orny, qaıyrymdylyq mekemesi, t.b.). Sonymen qatar, qaıyrymdylyq ýaqyp baǵyty da qarqyn aldy. Qaıyrymdylyq ýaqyp degenimiz – jyljymaıtyn múlik pen qarjy kózderin saýapty isterge jumsaý.
Ýaqyptyń taǵy bir túri – arnaıy nemese urpaqqa arnalǵan ýaqyp. Arnaıy nemese urpaqqa arnalǵan ýaqyp degenimiz – ardaqty Paıǵambarymyz Muhammedtiń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) dáýirinde, sahabalardyń kezinde ýaqyttyń ózi týdyrǵan ýaqyp. Ýaqyptyń bul túri áýeli adamnyń óz urpaǵyna, sodan keıin jalpy halyqtyń ıgiligine jumsalady. Mysaly, bir adamnyń eki dúkeni bolýy múmkin. Ol bireýin urpaqtaryna qaldyryp: «Osydan túsken tabysty ekige bólińder de jartysyn qaıyrymdylyqqa jumsap, jartysyn ózderiń paıdalanasyńdar» deıdi. Bul saýapty qadam urpaqtyń da, jalpy halyqtyń da qamyn jeýdi kózdeıdi. Sharıǵatymyzda mundaı ýaqyptyń túrin «mýshtarak ýaqyf» (ortaq ýaqyp) dep ataıdy.
Osy rette Islam tarıhynan bir mysal keltire ketsek. Ábý Talha (oǵan Alla razy bolsyn) degen kisi mádınalyq sahabalardyń arasynda baı musylman bolatyn. Onyń ózge adamdarmen salystyrǵanda eń úlken qurma baǵy bar edi. Qurma baqtarynyń ishinde Báırýha dep atalatyn baqty ózgeshe unatatyn. Bul baq dál meshittiń janynda ornalasqan edi. Keıde Paıǵambarymyz Muhammed (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) álgi baqqa kirip, bulaqtan sý ishetin.
«Jaqsy kórgen nárselerińdi (dúnıe-múlik, kúsh-qýat, aqyl, bilim, t.b.) Alla jolynda jumsamaıynsha, shynaıy túrde jaqsylyqqa qol jetkize almaısyńdar» («Álı-Ǵımran» súresi, 92-aıat) degen aıat túsken kezde Ábý Talha (oǵan Alla razy bolsyn) Alla elshisine baryp: «Ýa, Rasýlalla! Alla Taǵala: «Jaqsy kórgen nárselerińdi Alla jolynda jumsamaıynsha, shynaıy túrde jaqsylyqqa qol jetkize almaısyńdar» dedi. Mendegi bar dúnıe-múlikterdiń ishinen Báırýha baǵyn óte jaqsy kóretin edim. Endi ony Alla jolynda jumsaǵym keledi. Inshalla, Alla Taǵala bálkim meniń bul sadaqamdy qabyl eter», – deıdi.
Osydan keıin: «Ýa, Rasýlalla! Osy baqty Allanyń qalaýy boıynsha paıdalanyńyz», – deıdi. Buǵan rızashylyǵyn bildirgen Alla elshisi: «Bul – qandaı oljaly saýda!» – dep alǵysyn jetkizedi. Keıbir rıýaıattarda Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) sol sahabaǵa: «Bul isińdi qoldaımyn. Biraq ony týǵan-týystaryńa, jaqyndaryńa taratqanyń abzal», – degen eken. Ol Báırýha baǵyn jaqyndaryna, týystary men aǵaıyndaryna teńdeı bólip bergen eken.
Biz bul oqıǵadan Ábý Talhanyń (oǵan Alla razy bolsyn) týystaryna arnaıy ýaqyp jasaǵanyn anyq ańǵaramyz. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ózine syıǵa berilgen baý-baqshany (ol zamanda baý-baqsha eń úlken tabys kózi retinde baǵalanǵan) ýaqyp retinde jumsaǵan.
Birde sahaba Omar ıbn Hattab (oǵan Alla razy bolsyn) Haıbar joryǵynda bir jerdi menshigine alady. Bir kúni Paıǵambarymyzǵa (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) kelip: «Ýa, Allanyń elshisi, men Haıbar soǵysynda bir jerdi menshigime aldym jáne ondaı baılyqqa buǵan deıin qol jetkizbedim. Bul jerge qatysty maǵan qandaı ámir beresiz?» – dep suraıdy. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Eger qalasań, ol jerdi ýaqyp et te, odan túsken paıdany sadaqa qylyp otyr», – deıdi. Bul – Islamdaǵy eń alǵashqy ýaqyp.
Sahaba Osmannyń (oǵan Alla razy bolsyn) ıahýdıden satyp alǵan qudyǵyn Mádına qalasynyń turǵyndary áli kúnge deıin paıdalanyp keledi. Ol jerde halıfanyń qurma baǵy da bar. Odan túsken qarajat sol zamannan beri paıǵambar meshitiniń qajettiligine jumsalyp keledi.
Óz ýaǵynda Qunanbaı qajy Qarqaralyda meshit salyp, Mekkege qajylyq jasaýǵa barǵan qasıetti saparynda kıeli shahardan úı turǵyzyp, ýaqyp jasady. Batyr babamyz Baýyrjan Momyshulynyń qalalyq sovetten bergen ózine tıesili úıdi soǵystan uly qaıtys bolǵan keıýanaǵa berýi (ýaqyp jasaýy) urpaqqa máńgi ónege bolyp qaldy.
Táýelsizdik alǵan jyldardan bastap dinimiz ben dástúrimizdiń janashyr azamattary ózderine tıesili ǵımarattardy ýaqyp jasap, saýapty iske úles qosyp keledi. Osyndaı ıgi qadamnyń arqasynda elimizde osy kezge deıin Dinı basqarmaǵa qarasty 14 qaıyrymdylyq mekemesi ashyldy. Sondaı-aq meshitter men medreseler boı kóterdi. Aıta keter jaıt, atalǵan qaıyrymdylyq mekemelerinde elimizdiń erteńgi bolashaǵy sanalatyn jas órender dinimizdiń, salt-dástúrimizdiń asyl qundylyqtarynan sýsyndap, dinı hám zaıyrly bilim alýda. Sonymen qatar olardy patrıotızmge baýlyp, ǵylymı jobalarmen aınalysýyna barlyq múmkindik jasalýda. Bilikti hám tájirıbeli ustazdar jas balalarǵa dinı bilim berýmen qatar, olardy ǵylymı izdenisterge baýlyp, jan-jaqty bilim nárimen sýsyndatyp keledi. Balanyń bolashaǵy úshin jasalǵan kez-kelgen saýapty is – elimizdiń órkendeýine qosylǵan úles dep atar edim.
Alla Taǵala Qasıetti Qurannyń «Baqara» súresiniń 272-aıatynda: «(Eı, Muhammed!) Olardy týra jolǵa salýǵa sen jaýapty emessiń. Alla qalaǵan pendesin ózi týra jolǵa salady. Qaıyr-sadaqa retinde ne berseńder de ózderiń úshin (jaqsy bolady). Ne berseńder de, tek Allanyń razylyǵy úshin berýleriń kerek. Izgilik jolynda ne jumsasańdar da, sonyń bári ózderińe tolyq qaıtarylady jáne sender ádiletsizdikke ushyramaısyńdar (ıaǵnı, saýaptaryńdy tolyq alasyńdar)», – deıdi.
Ýaqyp jasaýshy adamnyń nıeti asa mańyzdy. Sharıǵatymyzda: «Ýaqyp etýshiniń sózi – Qudaıdyń úkimimen teń» degen qaǵıda bar. Iaǵnı, ýaqypqa berilgen múlik ony Alla jolynda jumsaǵan ıesiniń aıtýy boıynsha paıdalanýǵa beriledi.
Halqymyz: «Ózin ǵana oılaǵan,
Jamandyqtyń belgisi.
Ózgeni de oılaǵan,
Adamdyqtyń belgisi» deıdi. Asyl dinimiz ózgelerge kómektesýge, qamkóńil jandardyń qamyn jeýge úndeıdi.
Ózderińizge belgili, Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy 30 jyldyq mereıtoıy aıasynda qoǵamda kóptegen qaıyrymdylyq is-sharalarǵa uıytqy boldy. Igi bastamanyń nátıjesinde ótken jyly halyqqa áleýmettik turǵydan qoldaý bolsyn degen nıetpen demeýshi azamattardyń kómegimen shalǵaı eldi-mekenderge 73 qudyq, 43 kópir salyp, el ıgiligine berdik. Sonymen qatar Nur-Múbárak ýnıversıtetinde bilim alyp jatqan 19 shákirttiń, ózge de zaıyrly oqý oryndarynda oqıtyn 17 stýdenttiń oqý aqysy QMDB janyndaǵy «Zeket» qory esebinen tólendi. Oqý aqysy tólengen 36 stýdent – kópbalaly otbasydan shyqqan nemese ata-anasynan erte aıyrylǵan azamattar. Taǵdyr taýqymeti olardyń tolyqqandy bilim alýyna kedergi bolmasyn degen nıetpen kómek qolyn sozdyq. Alla qalasa, kóp uzamaı bul izgi amaldyń jemisin kóremiz. Búgingi stýdent – erteńgi bilikti maman. Olar erteń-aq elimizdiń ıgiligi men bolashaǵy jolynda aıanbaı qyzmet etedi. Al «El úlesi – páterge» jobasy aıasynda 1 jyldyń ishinde úıge asa muqtaj 142 otbasyǵa (osyǵan deıin atalǵan aktsııa boıynsha 447 otbasy baspanaly boldy) baspana kiltin tabystadyq. Bul – qaıyrymdylyq ýaqyp baǵytynda bir jylda jasalǵan jumystarymyzdyń nátıjesi.
Islamda «sadaqa jarııa» degen uǵym bar. Qoǵamnyń, halyqtyń ıgiligi úshin jasalǵan saýapty isterdi «sadaqa jarııa» deıdi. Meshit, medrese, aýrýhana turǵyzý, kóshe, kópir, jol salý, aýyzsýy joq aýyldarǵa sý tartyp, qudyq qazdyrý – saýaby úzilmeıtin ýaqyp. Birde Paıǵambarymyz Muhammedten (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir kisi: «Ýa, Allanyń Elshisi, eń jaqsy adam kim?» – dep suraıdy. Sonda ol: «Eń jaqsy adam – qoǵamǵa, elge paıdasy tıgen pende», – dep jaýap bergen.
Óz otbasymyzdan bastap, kórshi-qolań, aǵaıyn-týystarǵa, jalpy jurtqa sharapatymyzty shashyp, ýaqyp jasaý – musylmandyq ári azamattyq boryshymyz. Alla Taǵalanyń bir adamnyń rızyǵy men nyǵmetin ózge kisilerden artyq ne kem berip qoıýynda úlken danalyq bar. Baı kisi Allanyń bergen nyǵmetin Onyń razylyǵy jolynda ýaqyp jasasa – úlken saýapqa keneledi. Óıtkeni, ýaqyp – saýaby sarqylmaıtyn sadaqa. Elimizdiń keıbir jomart azamattary óziniń týyp-ósken aýylyna balabaqsha, meshit, kópir, jol, sport keshenin, t.b. salyp, halyqtyń yqylasyna bólenýde. Alla razy bolsyn!
Ózderińizge belgili, elimizdiń Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń ıgi bastamasymen 2017 jyly «Ýaqyp» qory ashyldy. Qor dinı aǵartý jumystaryna kómektesý, qaıyrymdylyq jasaý, áleýmettik nysyndar salý syndy izgi isterge qoldaý kórsetti. «Ýaqyp» qory Dinı basqarmamen tyǵyz baılanys ornatyp, elimizdiń 1400-ge jýyq ımam-moldalaryna materıaldyq kómek berýde. Búginde «Ýaqyp» qorynyń jumysyn tolyqqandy júrgizý mártebesi men quqyǵy Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasyna berildi.
Endigi maqsat – ýaqyp isin ortalyqtandyrylǵan júıe negizinde jańǵyrtyp, qor jumysyn jańa deńgeıge kóterý. Buǵan Dinı basqarmanyń resýrstyq áleýeti tolyqqandy jetedi. Ýaqyp isi dinı sala bolǵandyqtan, bul saýapty ispen Dinı basqarma aınalysqany oryndy ári tıimdi bolady dep esepteımin. Óıtkeni, elimizdegi ıslamdyq baǵyttaǵy dinı isterdi úılestirýshi biregeı dinı birlestik – Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy. Barsha musylman qaýymyn jańa izgi isimizge úles qosyp, úzilmeıtin sadaqa jasaýǵa úndeımin. Saýaby sarqylmaıtyn sadaqadan qur qalmaıyq!
Naýryzbaı qajy TAǴANULY
Qazaqstan musylmandary dinı
basqarmasynyń tóraǵasy, Bas múftı
