TÝYSTYQ QATYNAS – MUSYLMANǴA PARYZ
Jaratylysynan júrek jylýy men meıirim shýaǵy mol halyqtyń biri –qazaq. Keń qushaqty qazaq dalasynda danalar únimen, salt-dástúrimen tárbıe alyp ósken urpaqpyz. Babalarymyzdyń urpaqtaryna ónege etip qaldyrǵan tárbıeniń túp negizi ıslam qaǵıdattarynan nár alǵany anyq.
Solardyń biri jáne biregeıi týystyq qarym-qatynasqa baılanysty. Bul týraly Quran aıattarynda týystyq qarym-qatynasty úzbeýge shaqyrǵan tustar óte kóp kezdesedi. Nısa súresiniń 1-aıatynda: «Alladan qorqyńdar, týystyq baılanysty úzýden saqtanyńdar. Kúdiksiz, Alla senderdi baqylap turýshy». Osy aıattar halyq danalyǵymen baılanysyp, úndestik taýyp jatyr. El arasyndaǵy «Aǵaıyn tatý bolsa, at kóp, abysyn tatý bolsa, as kóp», «Aǵaıyn altaý bolsa, adam tımeıdi, Týra júrseń, lebiziń kúımeıdi», «Aǵaıyn birde araz, birde tatý», «Aǵaıynnyń azary bolsa da, bezeri bolmaıdy» degen maqal-mátelder sózimizdiń dáleli. Halqymyz qoǵam birliginiń basty sharty tatýlyq, týystardyń emen-jarqyn aralasýlary ekendigin basty nazarda ustaǵan.
Aǵaıyn-týysqa qol ushyn berip, qaraılasý árbir adamnyń negizgi mindetterine kiretini jaıly Quranda: «Negizinde Alla senderge ádiletti bolýdy, ıgilik jasaýdy jáne aǵaıyn-týysqanǵa qaraılasýdy buıyrady» (Nahyl súresi, 90-aıat). Jylaǵanda jubanysh bolar, qınalǵanda arqa súıer bolar, qýanǵanda qýanyshyńdy bólisip, ókpelegende nazyńdy kóteretin, qateligimizdi keshire biletin tek aǵaıyn-týystarymyz ǵana.
Hadısterdiń birinde bylaı delingen: «Kim rızyq-nesibesiniń kóbeıýin jáne ǵumyrynyń uzaq bolýyn qalasa, aǵaıyn-týystyq qarym-qatynasyn kúsheıtip, oǵan qaraılassyn» (Buharı, ádep 12). Aǵaıyn-týysqa durys qarap, jaqsy mámilede bolǵan adamnyń sáıkesinshe rızyq-nesibesi artyp, ǵumyry uzaq bolady. Aǵaıynmen tatý bolǵan adam kórkem minezdi bolady. Týystyqty saqtaǵandy Alla raqymyna bóleıdi, al baılanysty úzgendi raqymynan maqurym etedi.
Týystyq qarym-qatynas jáne ony saqtaý óziniń mańyzdylyǵy boıynsha Jaratýshyǵa qulshylyq etý men ata-anaǵa jaqsylyq jasaýdan keıingi úshinshi orynda turady. Al qazirgi qoǵamda durys tárbıeden shalys, ımandylyqtan qalys qalyp júrgender bar. Óz týǵan-týystarynan bezip, múlde kórmesteı ketken aǵaıyndar da bar. Adamgershiliktiń eń joǵary túri baýyrmaldyq, qarym-qatynasty úzbeý ekenin usytpaǵan abzal.
Qazaq sanasynda saqtalǵan, tanymyna tamyr jaıǵan eń mańyzdy uǵymdardyń biri osy. Qurmet pen syılastyq joǵalsa, eshbir qarym-qatynas baıandy bolmaıdy. Syılastyq joq bolsa, súıispenshilik te joq. Qadir joq jerde dostyqtyń da bolýy ekitalaı. Qadir-qurmet joǵalsa týystyq ta turlaýsyz.
Dýlat Qadyruly
