Tazalyq − ımannyń jartysy
Tazalyqty saqtaý − ishki jan dúnıemiz turǵysynan ári syrtqy kórinisimiz turǵysynan mańyzdy mindetterdiń biri. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) ol jaıynda: «Alla Taǵala taza, tek qana taza bolǵan nárseni qabyl alady», – deıdi. Quranda da Alla Taǵala quldaryna dáret, ǵusyl alýdy ámir etkennen keıin bylaı deıdi: «Alla (bul ámirdi berý arqyly) senderge qıynshylyq týdyrýdy kózdemeıdi, tek qana senderdi tazartyp, bergen nyǵmetin tolyqtyrǵysy keledi»[1].
Islam dininde ishki-syrtqy tazalyqqa birdeı kóńil bólinedi. Sondyqtan Quran men hadısterde osy eki tazalyq ta qatar aıtylady. Mysaly, Quranda zekettiń adamnyń rýhanı dúnıesin tazalaıtyny aıtylsa,[2] hadıste orazanyń deneni tazalaıtyny aıtylady[3].
Tazalyq degen kezde adam balasynyń oıyna birinshi rette syrtqy tazalyq oralady. Osyǵan baılanysty Paıǵambarymyz da (s.ǵ.s.) musylmandardy óziniń jeke basy, úıi, tipti qorshaǵan ortanyń da tazalyǵyna mán berýge shaqyrady. Islam dininde jeke bastyń tazalyǵyna qatysty óte kóp úkimder aıtylǵan. Sol úshin dáret alýdy, ǵusyl quıynýdy ámir etedi. Sondaı-aq Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) ǵusyl quıynýǵa eshqandaı sebep bolmaǵan jaǵdaıda da musylmannyń aptada joq degende bir márte jýynýyn buıyrǵan. «Juma kúni jýyný balıǵat jasyna kirgen árbir azamat úshin súnnet»[4], «Juma namazyna kelgender jýynyp kelsin»[5] degen hadısterimen deneniń tazalyǵyna mán berýdi ósıet etedi.
Dáret buzylmaǵan jaǵdaıda sol dáretpen kelesi namazdy oqýǵa ruqsat bar bola tura, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) árbir namazdy jańa dáretpen oqyǵan. Dáret alý barysynda asyqpaı, dáret múshelerin tolyq jýýdy eskertken. Hadısteri arqyly adam balasynyń dáret alǵan saıyn sol dáret múshelerimen jasaǵan kúnálarynyń keshiriletin bildirgen[6]. Al aqyret kúni úmbetiniń dáret músheleriniń jarqyrap, basqa úmbetterden erekshelenip turatynyn aıtady[7]. Uıqydan oıanǵanda eń birinshi qoldy jýýdy ámir etip, bylaı deıdi: «Túnde qoldaryńdy qaıda júgirtkenderińdi bilmeısińder»[8]. Tamaqtan buryn jáne keıin qol jýýmen qatar, sút sekildi maıly nárselerdi iship-jegende de aýyzdyń shaıylýy kerektigin aıtady. Ásirese, uıyqtar kezde qoldyń taza bolýyn jáne dáretpen jatýdy, osylaısha jatar aldynda dáret músheleriniń, sonyń ishinde aıaqtardyń da jýylýyna mán beredi. Al jatqan kezde qolyn jýmaı, maı ıisti qolymen jata salǵan adamǵa arnap: «Qolyndaǵy tamaq ıisimen uıyqtaǵan adam qandaı da bir aýrýǵa shaldyqsa, kinány ózinen ǵana kórsin», – deıdi[9].
Aýyz tazalyǵyna da qatty mán bergen Alla elshisi (s.ǵ.s.) árbir namazdyń aldynda tisterin tazalaıtyn. Tipti jatarda jáne oıanǵannan keıin tisin tazalaýdy birinshi orynǵa qoıatyn. Kıimniń tazalyǵyna aıryqsha kóńil bóletin. Kishi jáne úlken dáretti kıimge tıgizbeýdi, tıgen jaǵdaıda ol kıimmen namaz oqýǵa bolmaıtynyn úmbetine qatań eskertken edi. Sondyqtan ájethanalarda tazalyq úshin sýdyń, ol tabylmaǵan jaǵdaıda basqa tazalyq úshin qoldanýǵa bolatyn nárselermen tazalanýdy ósıet etken.
Úıdiń jáne namaz oqylatyn jerlerdiń de tazalyǵyn qadaǵalaǵan. Jaman ıisti jerlerden perishtelerdiń qashatynyn, las jerlerge olardyń kirmeıtinin málimdegen. Dáret alatyn jerdiń ózin taza ustap, ol jerge kishi dáret syndyrmaý kerektigin eskertken. Sonymen qatar kópshilik júretin joldyń boıyna, kóleńkelik jerlerge de dáret syndyrýǵa bolmaıtynyn aıtyp, mundaı adamdardyń laǵynetke ushyraıtynyn bildiredi. Iaǵnı, kópshilik demalys oryndarynyń da taza ustalýyn qadaǵalaǵan. Osylaısha qorshaǵan ortanyń tazalyǵyna kóńil bólgen.
Dinimizde tazalyqqa baılanysty aıtylǵan osy ósıetterdiń bári bala tárbıesine de qatysty. Osy ósıetterdi basshylyqqa ala otyryp, ata-ana retinde balalarymyzdy da tazalyqqa úıretýimiz kerek. Sonda ǵana olar tazalyqty ımannyń jartysy dep túsinip, osy arqyly musylmandyq kelbetterin kórkeıte túsedi.
