Taǵdyr – Allanyń qupııasy

Musylman kámil ımandy bolmaq úshin ımanshartqa túgel ılanýǵa mindetti. Taǵdyrǵa ıman – jaqsylyq pen jamandyq barlyǵy Alla Taǵaladan ekenine sený. Imam Ahmed taǵdyr jaıly: «Taǵdyr – Allanyń qudireti»,-dep aıtatyn. Dese de, taǵdyr jaıly aqıdada birshama qate aǵymdar boldy jáne bar. Ásili, áhli súnna ýal-jamaǵat aqıdasy – orta jol. Barlyq jaǵdaıda bul baıqalyp, kórinip turady. Musylman taǵdyrdaǵy jaqsy da, jamandy Alla Taǵaladan dep biledi, oǵan ıman keltirgen. Jabarııa aǵymy: Adam beıne bir japyraq, jel qaıda ushyrsa, sonda kete barady. Japyraqta eshbir qalaý joq,-dep túıedi. Keıbir adamdar da osy shamalas «mańdaıyma maskúnem dep jazylsa qaıtemin»,-dep sóz aıtyp, bar kináni taǵdyrǵa ysyryp óz sýdan taza, sútten appaq bolǵysy keledi. Quran Kárimde: «Serik qosqandar: Eger Alla qalaǵanda, biz de, atalarymyz da serik qospas edik, ári eshnársege tyıym salmas edik,-deıdi. Olardan burynǵylar da bizdiń azabymyzdy tartqanǵa deıin, osylaı ótirik sanaǵan bolatyn. Aıt: senderde qandaı da bir ilim bar ma? Bolsa ony bizge shyǵaryńdar. Negizinde, sender bos oı-joramalǵa ǵana eresińder ári tek ótirik aıtasyńdar,-de»[1].

Mundaı adamdar «Bizdiń kápir bolýymyz bizden emes, ony Alla qalap tur», - deıdi. Bul naǵyz baryp turǵan Alla Taǵalaǵa jala. Shyndyǵynda Qudaı pendelerine zulymdyq etpeıdi. Aıatta osy maǵynalas sózdi aıtqanǵa azap pen jaza baryn aıtýda, Bul pendeniń tańdaý jáne qalaý erki baryn bildiredi. Sonymen birge, «Alla osyny qalap tur» deý ǵaıyptan habary bar sııaqty sóıleý bop tabylady. Sebebi, taǵdyr Jaratýshyǵa ǵana málim ǵaıyp is. Kúná jasaýshy jáne qulshylyq etpeıtin adam barlyq kináni taǵdyrǵa ıterip salady, Quran Kárimde: «Imansyzdar jıirkenishti is jasaǵan kezde: Atalarymyzdy osylaı jasaıtynyn kórdik ári bizge muny Alla buıyrdy,-deıdi. Aıt: Anyǵynda, Alla jıirkenishti iske buıyrmaıdy. Ózderiń bilmeıtin nárseni Allaǵa jala etip tańasyńdar ma dep»[2], - dep baıan etedi. Taǵdyr adam balasynyń aqyly tanyp bile almaıtyn ǵaıyp is.

Bir kúni taǵdyr jaıly talasyp otyrǵan sahabalaryn kórip, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) qatty ashýly kúıde ortalaryna keldi. Júzi qyp-qyzyl, eki beti qyzyl anardaı bop ketken edi. Sońyra: «Sender osyǵan ámir etildińder me? Álde, men senderge osy jaıtty alyp keldim be? Aqıqatynda, senderden aldyńǵy úmbetter taǵdyr tóńireginde tartys túbine jetti. Men senderge bul jaıly talas-tartys jasamaýdy úzildi-kesildi tyıym salamyn», - dedi. Tırmızı rıýaıaty. Sahabalar da munan keıin taǵdyr jaıly sóz talastyrmaıtyn boldy. Tipti, Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) dúnıe salǵannan keıin de. Hazret Álıden (r.a.) taǵdyr jaıly suraǵan kisige: «Tereń teńiz, túbine jete almaısyń»,-dep jaýap berdi. Ekinshi ret qaıta suraǵanda: «Qarańǵy jol, onymen júrme», - dedi. Úshinshi ret suraǵanda: «Taǵdyr Allanyń syry, ony tintip áýre bolma», - dedi. Al, ımam Taýahı bolsa: «Ǵylym eki túrli: bir ǵylym jurt arasynda bar ǵylym. Ekinshi ǵylym halyq arasynda joq ǵylym. Bar ǵylymdy moıyndamaý – kúpirlik. Joq ǵylymdy bilemin deý de – kúpirlik. Bar ǵylymdy qabyldamaıynsha jáne joq ǵylymda tastamaıynsha adamnyń ıman kemeldenbeıdi», - degen taǵdyr jaıly.

Taǵdyrǵa ıman etý, jaqsy men jaman Alladan dep sený qol qýsyryp otyra berý degen sóz emes. Kerisinshe, musylman ár nárseniń sebebin jasap, aldyna qoıǵan muratyna talpynýy qajet. Halıfa Omar (r.a.) oba tarap jatqan jerge barmaı keri qaıtamyn dep sheshim qabyldaǵan kezde sahaba Ábý Ýbaıda Amır bın Jarrah (r.a.) narazy bop: «Eı, musylmandar ámirshisi! Allanyń taǵdyrynan qashasyz ba?»,-degende. Halıfa: «Senen basqa bireý osy sózdi aıtsa, basqasha bolar edi. Iá, biz Allanyń taǵdyrynan Allanyń taǵdyryna qashamyz. Seniń túıeń bir saıǵa ottaýǵa tússe, saıdyń bir jaǵy kók shuraıly, al ekinshi jaǵy taqyr bolsa, kók shópke jaısań da taǵdyrmen, taqyr jerge jaısań da taǵdyrmen emes pe?»,-dedi. Buharı rıýaıaty.

Paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.) emdelý úshin dem saldyrý nemese dári-dármek ishý jaıly surap: «Bul Allanyń taǵdyrynan bir nárseni keri qaıtara ala ma?» - degende em qabyldaýdyń ózi de Allanyń taǵdyry dep jaýap bergen. Alla elshisi (s.ǵ.s) Mekkeden Madınaǵa óziniń ómirine qaýip tónedi nemese óltiredi degen oımen hıjret etken joq. Bul jaıly Quran Kárimde: «Eı, Elshi Ózińe Rabbyńnan túsirilgendi jetkiz. Eger olaı istemeseń, Onyń jibergenin jetkizbegen bolasyń. Alla seni adamdardan qorǵaıdy...»,[3] - dep baıandalǵan.

Bul aıatta paıǵambar (s.ǵ.s.) árbir jaǵymsyz jáne jaman áreket pen pıǵyldan Qudaı tarapynan qorǵalǵany aıtylýda. Demek, paıǵambar hıjreti úmbetine árbir istiń sebebin jasaý kerektigin úıretý. Sebep-saldaryn jasaý da dinniń ámiri.

Ár nárseniń sebebin jasaý taǵdyrǵa ıman etýge qarama-qaıshy áreket emes. Óıtkeni, taǵdyrǵa ıman etý mindet. Sol sııaqty sebepshi bolatyn qam-qareketti de jasaý mindet. Paıǵambyrymz (s.ǵ.s.) sahabalaryna mine osyny úıretti. Álı (r.a.) rıýaıat etedi: «Biz Baqıǵ zıratynda edik. Alla elshisi (s.ǵ.s.) kelip otyrdy. Biz de tóńiregine otyra kettik. Múbárak qolyndaǵy taıaqshasymen jerdi shuqyp: «Senderdiń árbirińe, árbir janǵa Alla Taǵala jánnat pen tozaqqa oryndaryńdy jazyp qoıǵan. Onyń baqytsyz nemese baqytty ekeni jazylǵan»,-dedi. Sonda bireý: «Ýa, Alla elshisi! Jazylǵan kitabymyzǵa arqa súıep amal etpeı otyra bermedik pe?» - dep surady.  Alla elshisi (s.ǵ.s): «Kimde-kim baqyttylar qatarynan bolsa baqyttylar jolymen júredi, kim baqytsyz bolsa baqytsyzdar jolymen júredi. Amal jasańdar, árkimge óz joly jeńil etiledi. Jánnattyqtarǵa jánnat joly jeńil, tozaqtyqtarǵa tozaq joly jeńil», - dep sosyn myna: «Al, kim berse jáne taqýalyq etse, ári eń jaqsyny shyn dep bilse, jaqynda Biz oǵan eń jeńilin ońaılastyramyz. Al, kim sarańdyq istese, qajetsinbese jáne eń jaqsyny ótirik dep bilse, jaqynda Biz oǵan eń aýyryn ońaılastyramyz»,[4] - aıattardy oqydy.

Demek, jalpy ımansharttyń jáne jekeleı taǵdyrǵa ımannyń musylman ómirine erekshe mán beretini belgili. Taǵdyrǵa ıman etýmen jany tynyshtyq taýyp, júregi raqat tabady. Sonymen birge, sheshim qabyldaýda jáne basqa jaǵdaıda batyldaý bola túsedi.

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s): «Musylmannyń isine tań qalamyn. Onyń barlyq isinde bir jaqsylyq bar. Jaqsy bir jaǵdaı bolsa shúkirshilik etedi de, bul oǵan qaıyrly bolady. Al, basyna qıynshylyq tússe sabyrlyq etedi de, bul oǵan qaıyrly bolady»,- degen. Taǵdyrǵa ıman etýdiń birqatar jemisi bar.

Alla Taǵalaǵa ıman etý, jaqsylyq pen jamandyq Jaratýshydan ekenine sengen musylmannyń júregi tynyshtyq tabady. Kóńil-kúıi jaqsaryp, júıke aýrý men kúızelik degen dertterden qutylady. Quran Kárimde árbir bolǵan is taǵdyrda jazylǵany jaıly aıtyla kele: «Bul bolyp ótkenge ókinip, qaıǵyrmaýlaryń jáne Onyń senderge bergenine masattana qýanbaýlaryń úshin...»[5]. Mine, basyna aýyrpalyq kelgende adam asyǵystyq tanytpaıdy, kináli bireýdi izdeýge kirispeıdi. Kerisinshe, sabyrlyq etip, Alladan beriletin saýapqa laıyqty sabyrlyq kórsete biledi.

Ekinshi: Úmiti úzilmeıdi

Úmitsiz shaıtan. Al, musylman «Allanyń taǵdyry, Ol qalaǵan nárse boldy», - dep taǵdyrdy qarsy alady. Hadıste: «Kúshti musylman Alla quzyrynda álsiz musylmannan qaıyrly ári súıikti. Alaıda, árqaısysynda da jaqsylyq bar. Ózińe paıdasy bar iske talpyn, Allaǵa arqa súıe, álsizdik tanytpa. Al, eger bir qıynshylyqqa tap bolsań: «Eger men bylaı-bylaı etsem ǵoı», - deýshi bolma. Sen Allanyń taǵdyry, Ol qalaǵan nárse boldy, - dep aıt. Óıtkeni, «eger» sózi shaıtannyń kirisýine jol ashady»,[6] - degen.

Úshinshi: júrektegi ıman beki túsedi

Musylman óziniń basyna kelgen qıynshylyq onyń qateligi sebepti emes ekenin túsinbeıinshe shynaıy ımannyń raqatyn sezine almaıdy. Ýbada bın Somıt (r.a.) Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) Abdýlla bın Abbasqa (r.a.) myna sózderdi aıtyp turǵanyn estıdi: «...Mynany bil, eger halyq saǵan bir paıda bereıik dep jumyla kirisse, Alla Taǵala taǵdyrǵa jazǵanynan artyq eshnárse bere almaıdy. Al, eger de jurt saǵan bir zııan tıgizbek bolyp qol biriktirse Alla taǵdyrǵa jazǵannan artyq eshnárse qolynan kelmeıdi. Taǵdyrdy jazǵan qalam kóterilip, sııa keýip ketken»,[7] - degen.

Tórtinshi. Qam-qareket jasaý

Taǵdyrǵa ıman jalqaýlyq pen áreketsizdikke úndeý emes ekenin esten shyǵarmańyz. Jaqsylyq pen jamandyq Alladan ekenine sený qol qýsyryp otyrýdy bildirmeıdi. Kerisinshe, árbir istiń ońalýyna jáne nıet etken muratqa jetý úshin aıanbaı áreket etý taǵdyrǵa senýdiń ajyramas bóligi.

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) Alla tarapynan qorǵalǵan biraq soǵys maıdanyna saýyt kıip, aýyrǵanda dári-dármek qabyldap jáne de ár ýaqytta sebep-saldaryn jasap júrdi. Oba derti jaılaǵan aýylǵa kirmegen halıfa Omar (r.a.) da sebep-saldaryn jasady.

Besinshi: ishki jasyryn kúshtiń paıda bolýy

Taǵdyrǵa ımannyń arqasynda musylmandar jer betine ımandylyq nuryn túgel derlik jaıa bastady. Shyǵystanýshylardyń biri: «Rým ımperııasy 800 jyl jaýlaǵan aımaqty musylmandar 80 jylda ımandylyqpen abattandyrdy. Olar qıynshylyqqa moıymaı, álsizdik tanytpaı batyrlyq pen qaısarlyq tanyta bildi», - degen eken.