ShYN MÁNINDE AMALDAR NIETKE BAILANYSTY
Qandaı da bir istiń oryndalýynda nıettiń orny erekshe. Adamnyń óz qalaýymen jasaǵan jaqsy - jaman árbir isi túpki nıetine baılanysty.
Nıet - adam áreketiniń naqtyly maqsatyn bildiredi. Nıetsiz, sebepsiz alǵa maqsat qoıylmaıdy. Al nıettiń ornyqqan jeri júrek. Alla elshisi (ﷺ):
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم : إِنَّ اللَّهَ لاَ يَنْظُرُ إِلَى صُوَرِكُمْ وَأَمْوَالِكُمْ وَلَكِنْ يَنْظُرُ إِلَى قُلُوبِكُمْ وَأَعْمَالِكُمْ.
«Shyn máninde Alla senderdiń kelbetterińe, baılyqtaryńa qaramaıdy, Alla senderdiń júrekterińe, amaldaryńa qaraıdy»[1] deıdi. Iaǵnı, bul hadıstegi júrek degen sózdiń astarynda nıet jatqany meńzelýde.
Sahaba Ábý Hýraıra: «Júrek - patsha. Aǵzalar onyń áskeri. Eger patsha jaqsy bolsa, áskeri de jaqsy bolady. Al eger patsha nashar bolsa, áskeri de nashar bolady» dep, barlyq máseleniń durys baǵytta bolýy tikeleı nıetke baılanysty ekenin eskertken. Dana halqymyz da: «Jaqsy nıet - jarym yrys», «Adal nıet azdyrmaıdy, aramdyq boıdy jazdyrmaıdy», «Adamnyń qulqy túzelmeı, qulpy túzelmeıdi», «Peıili jaman pálege jolyǵady, bitpeıtin jalaǵa jolyǵady» dep nıetke baılanysty maqal-mátelder de aıtqan.
Nıet ǵıbadattarda shart pen paryz retinde mańyzdy. Keıbir jerlerde súnnet retinde júredi. Iaǵnı budan shyǵatyn qorytyndy: nıetsiz eshbir is bolmaıdy.
Nıet etpeı ustaǵan oraza arnaıy maqsat etilip ustalǵan oraza ǵıbadatyna jatpaıdy. Jaı bir ádetke aınalǵan amal bolyp qalady. Alaıda Alla razylyǵy úshin nıet etilgen ádetter ǵıbadatqa aınalatynyn bilgen jón.
Alla elshisi (ﷺ):
إنَّما الأَعمالُ بالنِّيَّات، وإِنَّمَا لِكُلِّ امرئٍ مَا نَوَى ...
«Amaldardyń qabyl bolýy ári saýapty bolýy nıetke baılanysty. Kimde kim nege nıet etse, onyń qarymtasyn alady»[2] degen. Bul hadıs Qurannan keıingi senimdi kitap sanalǵan Býharı jınaǵan hadısterdiń eń alǵashqysy. Iaǵnı hadıs jınaǵyn osy hadıspen bastaǵan. Demek ár is, ár amal nıetke baılanysty.
Máselen, sergý nıetimen dáret alyp qulshylyq jasasa, nıeti qabyl bolyp sanalmaıdy. Sol sekildi eki kisiniń biri ystyqtan saqtanyp salqyndap alý úshin meshitke kirse, endi biri birinshi baryp azan tyńdap saýap alýǵa kelse, ekeýi de nıetine qaraı qarymtasyn alady. Biri nıetine qaraı sergise, ekinshisi azan tyńdaý úshin birinshi barǵandyqtan basqa bir hadıste baıandalǵandaı túıe bergendeı saýap alyp qaıtady.
Alla Taǵala Quranda:
«.....Kimde kim rabbysymen qaýyshýdy úmit etip, qalasa, ıgi ister istesin hám Rabbysyna jasaǵan qulshylyǵynda Oǵan eshkimdi (jáne esh nárseni) serik etip qospasyn»[3], - deıdi.
Nıetter tek Allanyń razylyǵy úshin bolýy qajet. Igi is isteýde eń bastysy jaqsy nıette bolý qajettigi jaıly myna bir hadıste aıtylǵan:
«Bir kisi: «Men mindetti túrde sadaqa beremin» dep sadaqasyn alyp shyǵyp, ony (bilmeı) urynyń qolyna ustatady. (ıaǵnı, Alladan basqa eshkim bilmeı-aq qoısyn degen nıetpen tún jarymda baıqaýsyzdan, qatelesip sadaqasyn uryǵa berip qoıady) Tańerteń (adamdar arasynda): «Uryǵa sadaqa beripti», - degen áńgime jeldeı esedi. Sonda ol kisi: «O, Alla, madaq Saǵan tán (barlyq jaǵdaıda ózińe shúkirler bolsyn! Men mindetti túrde (munan da artyq etip) sadaqa beremin», - dep (bar nıet-yqylaspen) sadaqasyn (kelesi túni jasyryn túrde taǵy da) alyp shyǵady da, ony jezóksheniń qolyna ustatady. Tańerteń (adamdar): «Túnde bireý jezókshege sadaqa beripti», - dep áńgime qylady. Sonda ol: «O, Alla, madaq Saǵan tán! (Men sadaqany) jezókshege (berippin), buıyrtsa (taǵy) mindetti túrde sadaqa beremin», - dep sadaqasyn alyp shyǵyp (kelesi jolǵy túnde) baı kisiniń qolyna ustatady. Kúndegideı tańerteń (adamdar): «Baı adamǵa sadaqa beripti», - degen áńgimeni gý ete túsedi. (Muny estigen) ol: «O, Alla, madaq Saǵan tán! (Men sadaqamdy) uryǵa, jezókshege jáne baı adamǵa (berippin)», - deıdi. Sonda oǵan (bireý) kelip: «Uryǵa bergen sadaqań, múmkin ony urlyq istemeýden qaıtarar, jezókshege bergeniń, múmkin ony zınadan (jeńil júristen) qaıtarar, al baı adamǵa bergeniń, múmkin ol ǵıbrat alyp, Allanyń bergen (baılyǵynan Alla jolynda) jumsaıtyn bolar», - dep aıtty»[4], - delingen.
Sondyqtan, musylman adamnyń shynaıy nıetpen jasaǵan árbir jaqsy amaly saýapqa keneledi jáne qaıtarymy Alladan bolady. Iaǵnı bul amal Alla Taǵalanyń Quran Kárimde:
وَمَا تُنفِقُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ
«Rasynda, Alla jasaǵan ıgilikterińdi (óte jaqsy) biledi[5]» dep eskertkenimen dóp keledi.
Sondyqtan da ıslamda nıettiń alatyn orny bólek. Jaman nıet úshin kúná arqalasań, jaqsy nıet úshin saýap alasyń. Saýap alý úshin nıetiń taza bolý kerek. Amal iske aspaı qalsa da taza nıet jaqsylyqqa aparady. Iaǵnı jaqsy bir iske nıet etip, isiń iske aspaı qalsa da saýap alasyń.
Islam ǵulamalarynyń aıtýynsha, amaldan buryn nıet etýdi úıren! Nıetke qaraı kishkentaı amal úlken amalǵa aınalady, úlken amal kishkentaı amalǵa aınalady. Nıeti týra bolǵanǵa Alla da týra bolady.
Máselen, adamǵa ómirinde bir ret qajylyqqa barý paryz. Alaıda ol basqalar qajy dep aıtsyn degen nıetpen barsa, qajylyq paryzy moınynan túsýi múmkin. Biraq saýabynan qaǵylady. Eger qajylyq barysynda saýda jasaı keleıin degen nıetpen shyqsa, alaıda qajylyq jasaý nıeti basym bolǵan jaǵdaıda, qajylyq saýabyn alady. Eger kerisinshe saýda jasap qaıtý nıeti basym bolsa, qajylyq saýabyn ala almaıdy. Tek paryzdy oryndaǵan bolyp esepteledi.
Dál sol sekildi paryz bolǵan orazany ustaý arqyly aýrýynan jazylaıyn degen nıet bolsa, saýap bolmaıdy. Tek paryz bolǵan oraza moınynan túsedi.
Namaz oqý da árbir ısi musylmannyń basty paryzy. Paryz bolǵan namazdy Allanyń aldyndaǵy negizgi mindet dep sanamaı, ony densaýlyqqa paıdaly deneshynyqtyrý nıetinde oqysa, namazy durys bolmaıdy, tek deneshynyqtyrý jasaǵandaı ǵana bolady.
Islamdaǵy ámir etilgen mindetterdi dúnıe úshin istese durys ári qabyl bolmaıdy. Ol dúnıe úshin jasalǵan bolyp sanalady. Kerisinshe dúnıe isi aqyreti úshin jasalsa ǵıbadat bolyp esepteledi.
Alla elshisi (ﷺ):
إِنّ اللهَ تَعَالَى يُعْطِى الدُّنيا عَلَى نِيةِ الْآخِرَةِ وَأَبى أَنْ يُعْطِى الْآخِرَةَ عَلَى نِيةِ الدُّنيا
«Alla nıeti aqyret úshin bolǵanǵa dúnıeni de beredi. Al nıeti dúnıe úshin ǵana bolǵanǵa aqyrettegi saýapty bermeıdi»[6] dese, taǵy bir hadıste:
«Múmınniń nıeti amalynan jaqsy. Alla eshbir kúmánsiz qulyna amalyna qarap bermegendi nıetine qaraı beredi. Óıtkeni nıette rııa bolmaıdy. Kerisinshe amalǵa rııa aralasyp ketedi»[7] degen.
Myna bir hadıste Paıǵambarymyz (ﷺ):
«Alla Taǵala qııamet kúni keıbir qaýymdardy júzderinen nur shashqan halde mahshar alańyna ákeledi. Olar arnaıy daıyndalǵan bıik jerlerde bolady. Adamdar olarǵa qyzyǵyp qaraıdy. Biraq olar paıǵambar jáne sháhıdterden emes. Olar jaıly bir top sahabalar suraǵanda, Alla elshisi: «Olar Alla úshin bir-birin jaqsy kórgen, ártúrli rýlardan, ártúrli elderden Allany eske alý úshin bir jerge jınalyp, Allaǵa qulshylyq etkender»[8] deıdi. Allanyń qudiretin, sheberligin, ilimin eske alý úshin bir jerge jınalǵandardyń mártebesiniń mahsharda qandaı joǵary ekenin eskertýde.
Jalpy múmınniń nıeti árdaıym izgi bolǵandyqtan amalynan da jaqsy ekenin aıtyp otyr.
Keıbir ǵulamalar: «Bir musylmannyń ıman men salıh amaldarynyń turaqty nıette bolýy, ol úshin ómirinde jasaǵan amaldardan da jaqsy» degen.
Alla elshisi (s.ǵ.s):
Alla Taǵala qııamet kúni saqtaýshy perishtelerine: «Bálenshe degen qulymnyń amal dápterine mynany mynany jaz dep buıyrady. Perishteler: Ýa, Rabbym, bul quldyń ondaı bir nársesin saqtamadyq. Dápterimizde ondaı nárse joq degende, Alla: «Qulym bul nárselerdi múmkinshiligi bolsa isteýdi nıetine alǵan edi»,[9] - dep jaýap beredi.
Sondyqtan nıet adamdy nebir jaqsylyqqa jeteleıdi. Tipti bul dúnıe men qatar o dúnıede nátıjesin kóredi. Ǵalymdarda mynandaı sóz bar:
السُّبْقُ بِالْهِمَمِ لَا بِالْقَدَمِ
«Jaqsylyqta alǵa shyǵý aıaqpen emes nıetpen bolady».
Keıde adam aýyryp, keıbir amaldardy oryndaı almaı qalsa da nıetine qaraı amaldy jasaǵandaı bolady. Amaldy jasaǵandaı bolýy saýapqa ıe bolǵany. Alla elshisi bir soǵysta bolǵan kezinde:
عَنْ أَنَسٍ , أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ:لَقَدْ تَرَكْتُمْ بِالْمَدِينَةِ أَقْوَامًا مَا سِرْتُمْ مَسِيرًا وَلاَ أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَةٍ وَلاَ قَطَعْتُمْ مِنْ وَادٍ إِلاَّ وَهُمْ مَعَكُمْ فِيهِ قَالُوا : يَا رَسُولَ اللَّهِ وَكَيْفَ يَكُونُونَ مَعَنَا وَهُمْ بِالْمَدِينَةِ فَقَالَ حَبَسَهُمُ الْعُذْرُ.
Ánastan kelgen hadıste Paıǵambarymyz (s.a.ý.) aıtty: «Sender Mádınada bir qaýymdy tastap ketip bara jatyrsyńdar, sender qansha jer júrip, artta qaldyrsańdar da, qansha sadaqa berseńder de olar sendermen birge». Sahabalar: «Ýa, Allanyń elshisi, qalaısha olar bizben birge bola alady, olar Mádınada emes pe?» dedi. Paıǵambarymyz (s.a.ý.): "Olar úzir (sebep) bolǵandyqtan shyǵa almady" dedi. [10]
Hadıste kórip turǵanymyzdaı, paıǵambarymyzben (s.a.ý) birge joryqqa shyǵýdy qalaǵan keıbir musylmandar úzir (sebep) bolǵandyqtan shyǵa almaı qalǵan. Degenmen musylmandarmen birge bolýdy nıet etkendikten solardyń amalyndaı saýap jazylady.
Qııamet kúninde bir kisi ákelinedi. Ol adamnyń taýlar sııaqty jaqsylyǵy men qaıyrly isteri bolady. Sol kezde mynandaı daýys estiledi: bul adamnyń ústinde kimniń haqqy bolsa kelip alsyn. Biraz kisi kelip, jaqsylyqtarynan alǵanda, ol bar saýabynan aıyrylady. Sóıtip tańǵalyp turǵanda, Alla Taǵala ol qulyna: «Sen úshin meniń quzyretimde bir qazyna bar. Perishtelerge jáne jaratylystyń eshbirine ol qazynamdy bildirmedim» degende, ol pende «Ýa, Rabbym, ol qazyna qandaı nárse?» dep suraıdy. Sonda Alla Taǵala: «Ol qazyna qaıyrly is isteýdegi nıetiń» dep túsindiredi.
Danyshpandardyń biri: «Syrttaı usaq kórinetin qanshama amal bar, biraq nıet ony úlkeıtedi. Kórinisi úlken bolǵan qansha amal bar, ony nıeti kishireıtedi» degen.
Myna bir oqıǵa nıettiń qanshalyqty mańyzdy ekenin paıymdatady. Israıyl qaýymynda qulshylyǵynan jańylmaǵan bir musylman ómir súredi. Birde bir top kisi oǵan sol mańda aǵashqa tabynatyn qaýym baryn aıtady. Álgi taqýa kisi ol jaǵdaıǵa ashýlanyp, baltasyn alyp álgi aǵashty shaýyp tastaý úshin jolǵa shyǵady.
Sol kezde shaıtan bir shal keıpinde aldynan shyǵyp, jón surasady. Ol aǵashty kesýge ketip bara jatqanyn aıtady. Shaıtan ol aǵashty saǵan kestirmeımin dep ózimen alysa ketedi. Musylman kisi ony jyǵyp alǵanda, shaıtan bir sóz aıtýyma ruqsat et dep jalynady. Ruqsat alǵan shaıtan «Alla bul isti saǵan paryz etpedi. Ol aǵashtyń saǵan eshbir zııany joq. Sen oǵan qulshylyq jasamaısyń. Qanshama paıǵambarlar bar. Eger Alla qalasa, birin jiberip kestiretin edi» dep azǵyryp kóredi. Onyń qaıtpasyn baıqaǵanda taǵy da alysa ketedi. Taǵy jyqqanda, shaıtan taǵy jalynyp, sózimdi tyńda deıdi: Sen jaǵdaıy joq adamsyń. Bul isti isteýden bas tartsań, kún saıyn úsh altyn berip otyramyn. Olardy ár kún jastyǵyńnyń astynan taýyp alatyn bolasyń. Solaı qajetińdi óteısiń, ári týysqandaryńa jaqsylyq jasaısyń, paqyrlarǵa kómektesesiń jáne sol sekildi kóptegen qaıyrly iske muryndyq bolyp saýapqa qalasyń. Al aǵashty kesseń, tek bir saýap alasyń, ol da paıdasyz. Óıtkeni halyq ekinshisin egedi» deıdi.
Pende buǵan kónedi. Eki kún boıy aqshalardy jastyǵynyń astynan taýyp, úshinshi kúni tappaı qalady. Ashýlanyp baltasyn taǵy alady da aǵashty kesý úshin jolǵa shyǵady. Jol-jónekeı shaıtanǵa jolyǵyp, taǵy alysa ketedi. Bul joly shaıtan adamǵa ál bermeı jeńedi. «Meni qalaı jeńip kettiń?» dep suraǵan adamǵa ol: Alǵashynda seniń nıetiń tek Alla razylyǵy úshin bolatyn. Sondyqtan Alla meniń qýatymdy alyp qoıdy. Al bul joly seniń qý qulqynyń aqshany oılap ketti, sondyqtan jeńildiń» degen eken.
Sondyqtan nıette negizgi shart - yqylas. Yqylas bolmaǵan barlyq istiń eshbir mańyzy joq. Nıetinde tek Allanyń razylyǵyn alýdy kózdese, árbir áreketinen saýapqa ıe bolady. Yqylas joq bolǵan amaldar eshbir paıda ákelmeıdi. Adamnyń árbir istegen isteriniń qandaı nıette bolǵany suralady. Jasaǵan amaldaryn qandaı maqsatta istegeniniń esebi suralady. Alla elshisi (ﷺ): «Qııamet kúni Alla Taǵala dúnıe tirshiliginde aıtqan ýaǵyzyn qandaı maqsatta aıtqanyna deıin suramaıtyn eshbir pende bolmaıdy». Negizgi maqsatyń ne? Qandaı nıetpen sóılediń? Allanyń razylyǵyn alýdy ma álde halyqtyń kózine túsý úshin be? degen suraqtar qoıylatyn bolady.
Nıettiń synshyldyǵy jaıynda tarıh kitaptarynda mynandaı keremet oqıǵa bar. Birde bir top ury úlken kerýen jaıynda estip, sol kerýendi tonaýǵa jolǵa shyǵady. Zymııan maqsattaryna jetip, kún batyp ýaǵdalasqan jerlerine bara almaı qalady, aqyry sol mańdaǵy bir úılerdiń birinde túnemekshi bolady. Shetki bir úıdiń esigin qaǵyp, ózderin Alla jolynda din jaıyp júrgen adamdar retinde tanystyrady. Muny estigen úı ıesi qýana qarsy alyp, bólek bólme daıyndatqyzyp, as ákelip, asty-ústine túsip, qyzmet jasaıdy. Sol úıdiń týǵanynan bir meshel balasy bolady. Erteńine urylar ketkennen keıin úıdiń ıesi áıeline: «Bul Alla jolynda júrgen izgi jandar dáretterinen qalǵan sýlaryn balamyzdyń denesine jaǵyp sıpashy múmkin olardyń bereketimen Alla shıpasyn berer» dedi. Áıeli aıtqanyn buljytpaı oryndaıdy. Keshke urylar burynǵy áreketterin jasap, jurttyń kózinen tasa bolý úshin álgi úıge qaıtyp keledi. Úıge qaıtyp kelgen olar óz kózderine ózderi senbeı biraz turyp qalady. Keshe ǵana tósekke tańylyp júre almaı jatqan balanyń búgin óz aıaǵymen júrgenin kóredi. Olar úıdiń qojaıynyna: «Keshe ǵana balańyz meshel edi, búgin qalaısha júrip ketti» dep, tań qalysty. Úıdiń ıesi: «Iá, sizderdiń sharapattaryńyzdan osylaı boldy dáret alǵan sýlaryńyzdyń qaldyǵyn alyp, balama súrtip edim, Allanyń qudiretimen, sizderdiń berekelerińizben jazylyp ketti, sizder Allanyń jolynda júrgen onyń súıikti quly emessizder me?!» dedi. Álgi adamnyń shynaıy nıetine tánti bolǵany sonshalyq, kózderine jas kelip jylap jiberedi, jylap turyp bylaı dep aıtady: «Biz sen oılaǵandaı din jaıýshy Allanyń súıikti quly emespiz, biz anyǵynda kisi óltirip, jol toryǵan qaraqshylar edik. Alla balańdy seniń shynaıy nıetiń úshin aýrýynan jazdy».
Aqyrynda olar barlyǵy táýbesine kelip, alǵan zattaryn ıelerine qaıtaryp, basynda úıdiń ıesine ózderin tanystyrǵandaı álemniń ár tarapyna Allanyń dinin jaıýǵa ketedi.[11]
Alla Taǵala barshamyzdy nıet, yqylasymyz tek Allanyń razylyǵy úshin jasaǵan quldarynan bolýymyzdy násip etsin! Aýmın!
[1] Mýslım hadıster jınaǵy
[2] Buharı, Mýslım hadıster jınaǵy
[3] Káhf súresi, 110-aıat.
[4] Mýslım, Buharı hadıster jınaǵy
[5] Baqara súresi, 273-aıat.
[6] Ibn Mýbaraktan jetken hadıs
[7] Dáılámıdiń hadıster jınaǵy.
[8] Tabaranı hadıster jınaǵy
[9] Qýrtýbı tápsirinde kelgen.
[10] Ahmad hadıster jınaǵy.
[11] http://www.okaz.com.sa/new/mobile/20140219/Con20140219678524.htm
