Sháýýál aıynyń sharapaty
Birer ýaqyt buryn oraza aıyn asyǵa kútip, sol aıǵa aman-esen jetsem eken dep júrgen edik, endi mine, Ramazandy da támamdap, onyń artynsha keletin Sháýýál aıyna da qadam bastyq. Iá, Ramazan - bir adamdar úshin jańa qulshylyqtardyń bastamasy ári jalǵasyn tapqan sansyz saýaptardyń bastamasy. Al bireýler úshin - jáı ashyǵý ǵana. Ramazan orazasy, ózin tutqan adam úshin kýálik bergeni sııaqty, nemquraılylyq tanytqan pende úshin de qarsy kýálik eteri sózsiz.
Meıirimi sheksiz Alla Taǵala orazanyń qundylyǵyn kesh túsinip, saýaptan qur qalǵany úshin san soǵyp qalǵan pendesine Ramazannan keıin de múmkindikterdiń esigin ashyp qoıdy. Sondaı esiktiń alǵashqysy - Sháýýál aıynyń orazasy.
Úzdiksiz orazanyń kilti
Musylman kúntizbesi boıynsha Ramazannan keıin 10-shy ret kórinetin aı - Sháýýál aıy. Sháýýál - Ramazannyń bitkendigin bildiretin, Aıt meıramynyń kelgenin súıinshileıtin aı!
Sháýýál aıy - Ramazanda jiberip alǵan kemshilikterimizdiń ornyn toltyrý úshin taptyrmaıtyn múmkindik. Mine, sol múmkindik esigimizdi qaǵyp tur. Qulshylyqtyń biz eleı bermeıtin qyrlary kóp. Jaratýshymyzǵa taǵy da bir taban jaqyndaý múmkindigin ár musylman jiberip almaýy tıis.
Islamǵa deıingi Sháýýál
Sháýýál aıynyń tarıhy Islamǵa deıingi nadandyq dáýirinen bastaý alady. Kóne arabtar Sháýýál aıyn jamandyqqa yrymdaǵan. Bul aıda erli-zaıyptylardyń bas qosýy durys neke bolmaıdy degen soqyr senimde júrgen. Olardyń Sháýýáldi jaman yrymǵa balaǵan sebebi - este joq eski zamandardyń birinde úılengisi kelgen jastardyń birneshe juby dál osy Sháýýál aıynda qaterli oba aýrýyna shaldyqqan degen ańyz aıtylady. Al nadan arabtar sol taǵdyrdyń qaıtalanýynan qorqyp, Sháýýál aıynda úılenbeý kerek dep sanaǵan. Sháýýálda úılený qajet bolsa, aspanǵa kógershin ushyryp, sonyń ushýyna qaraı áreket etken. Iaǵnı, taǵdyryn qustyń ushýyna baılap, Allaǵa serik qosyp adasqan. Arnaıy ushyrylǵan qus ońǵa ne alǵa qaraı baǵyt alsa, olar muny jaqsylyqqa balap, Sháýýálda úılene beretin. Al eger álgi qus ushqan bette sol jaqqa ne keıin qaraı baǵyt alsa, olar muny jaman yrymǵa balap, úılenýdi toqtatatyn bolǵan. Alaıda adamdardyń taǵdyry qustyń nemese ýaqyttyń emes, Alla Taǵalanyń qolynda edi. Sondyqtan Islam kelisimen atalmysh senimder ózinen ózi umytyldy.
Islam dáýirindegi Sháýýál
Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) elshilik mindeti júktele salysymen ol óz qaýymy ustanatyn negizsiz tıymdardy áshkereledi. Solardyń biri - Sháýýál aıyna qatysty edi. Alla elshisi (s.ǵ.s.) Sháýýálda úılenýge bolmaıdy degen negizsiz tıymnyń tamyryna túbegeıli balta shapty. Ol osy aıda Aısha anamyzǵa úılendi. Buharıdiń «Sahıhynda» Aısha (r.ǵ.) ózi bul jaıly: «Alla elshisi (s.ǵ.s.) maǵan Sháýýálda úılendi jáne menimen Sháýýálda shańyraq kóterdi. Alla elshisiniń (s.ǵ.s.) qaı áıeli onyń aldynda maǵan qaraǵanda súıiktirek bolyp edi?!" - dep maqtanǵan. Iaǵnı Islam dini mundaı jalǵan senimderdiń kúshin joıyp, Allanyń meıirimin eshkimniń de shekteı almaıtyndyǵyn halyqqa túsindirdi. «Iýnýs» súresiniń 107-aıatynda: «Eger Alla saǵan bir zııan jetkizse, sonda ony Alladan basqa aıyqtyrýshy joq. Al eger saǵan bir jaqsylyq qalasa, onda Onyń keńshiligin toıtarýshy joq. Ol ony quldarynan qalaǵan kisige beredi. Ol óte Jarylqaýshy, erekshe Meıirimdi», – dep aıtylǵan. Iaǵnı pendege paıda da, zııan da bir Alladan ǵana bolatyndyǵy Quranda ashyq baıan etildi.
Sháýýáldiń birinshi kúni (aıt meıramy)
On eki aıdyń ishinde alǵashqy kúni meırammen bastalatyn Sháýýáldan ózge aı joq. Sháýýál aıy ǵana meırammen bastalady. Ol – oraza aıt meıramy. Orazadan keıingi bul aıt meıramy qýanyshpen keletin bolǵandyqtan, aıtpen bastalatyn Sháýýál aıy da musylmandar úshin qýanysh syılaıdy. Jas demeı-kári demeı, barlyǵy bir-birin aıt meıramymen quttyqtaıdy. Mine, osy shattyqtardyń bári Sháýýál aıynyń týýymen bastalady. Ramazan aıymen qımaı qoshtasqan musylmandar Sháýýál aıyn qýanyshpen qarsy alady.
Sháýýáldaǵy alty kún oraza
Ramazan aıyndaǵy paryz orazany ótep bolǵan soń, Sháýýál aıynan bastap Alla Taǵalaǵa nápil ǵıbadattar arqyly jaqyndaı túsý múmkindigi týady. Sháýýáldaǵy qosymsha qulshylyqtardyń eń negizgisi – alty kúndik oraza. Mýslımniń «Sahıhynda» kelgen hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Kimde-kim Ramazanda oraza tutyp, sosyn onyń artynan Sháýýálda alty kún oraza ustasa, ol jyl boıy oraza tutqannyń saýabyn alady» - degen. Bul hadıs Sháýýáldaǵy alty kún orazany tutý Allaǵa súıikti amal ekenin bildiredi. Fıqh ǵalymdary hadıstegi «artynsha ustasa» degen mátindi aıt meıramynan keıin arasyn sýytpaı jalǵastyrsa degen uǵymmen túsindiredi. Alaıda, bul alty kúndi Sháýýáldiń sońyna qaraı ustasa da jalǵastylyq úkimi úzilmeıdi, degen pikirdiń de durys ekeni qulshylyq kitaptarynda baıandalǵan.
Otyz kún orazaǵa Sháýýáldaǵy alty kúndi qosyp tutýdyń bir jyldyq orazaǵa teń kelýin sharıǵat ǵalymdary bylaı túsindiredi: Árbir jaqsylyq keminde on eselenedi. Ramazandaǵy otyz kúnimiz úsh júz kúnge tatysa, odan keıingi Sháýýáldaǵy alty kúnimiz alpys kúnge teń keledi. Ahmadtiń «Mýsnád» jınaǵynda Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Kimde-kim Ramazan orazasyn ustasa, bir aı on aıǵa teń keledi. Al aıttan keıingi alty kúnniń orazasy eki aıǵa teń. Barlyǵy bir jyldyń orazasyna teń», – dep aıtqan.
Sháýýáldaǵy ózge de qulshylyqtar
Sháýýál aıy Ramazannan keıin keletin aı bolǵandyqtan, bul aıda ótken orazadaǵy kemshilikterdiń orny tolyqtyrylady. Buharı men Mýslımniń «Sahıh» jınaqtarynda Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) Ramazan aıynyń sońǵy on kúninde jasaı almaǵan ıǵtıkaf qulshylyǵynyń orynyn Sháýýál aıynda tolyqtyrǵandyǵy aıtylady. Munymen qosa, úzirli sebeptermen ustalmaı qalǵan oraza kúnderin dál osy Sháýýál aıynda tolyqtyrǵan jón deıdi ǵalymdar.
