ShÁKÁRIMNIŃ ÚSh ANYǴY NENI BILDIREDI?
Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) óz hadısterinde Ynsap, Ádilet, Meıirimdilik jaıynda kóptep baıan etedi, Islam dinin ustanǵan bizdiń babalarymyzda óz eńbekterinde, óleń-jyrlarynda, shyǵarmashylyqtarynda osy taqyryptardy jıi kezdestiremiz. Solardyń biri de biregeıi – Shákárim babamyzdyń «Úsh anyq» eńbegi. Bul eńbeginde oıshyl babamyz Ynsap, Ádilet, Meıirimdilik jaıynda keńinen aıtyp ótedi.
Birinshi anyq: Jaratýshy bilimi. Eger sebepsiz bar bolǵan Atom nemese Nur desek, olar qozǵalysta. Al qozǵalystyń ólsheýleri bar. Ol qozǵalystyń absolıýttigin aıtyp otyr. Qozǵalystyń sebebi – sebepsiz sebepte, ıaǵnı túp Jaratýshyda. Al ol túp sebep ólshene me? «Ólsheýli nárse ózi bar bolǵan emes», – deıdi Shákárim. Olaı bolsa, ólsheýsiz nárseniń bar bolǵanyn qalaı bilmekpiz. Ólsheýsiz nárseni ǵylymda absolıýt deıdi.Túp sebeptiń ólsheýi joq. Ol Jaratýshy bilimi. Jaratýshynyń ózi de absolıýt, Jaratýshynyń bilimi de absolıýt. Hakim Abaıdyń «Allanyń ózi de ras, sózi de ras» degenindeı.
Ekinshi anyq: Jan týraly. Adamzat tarıhynda jan máselesimen aınalyspaǵan, pikir aıtpaǵan ǵulama joq. Jan týraly aıtylǵan, jazylǵandarda esep joq. Jannyń máńgiligi degen máseleni ólimge qatysty túsindirip kórgen Shákárim: «Men jan joq, ólgen soń ómir joq degenge tańǵalamyn. Olarǵa mundaı sózdi qandaı oı aıtqyzyp otyr eken?» deıdi.
Úshinshi anyq: Ujdan týraly. Shákárim paıymdaýynsha, jannyń eki ómirdegi azyǵy – ujdan. «Adamdyǵy Ynsap, Ádilet, Meıirim úsheýin qosyp aıtqanda, musylmansha – ujdan». Abaı da, Shákárim de ar degen uǵym qoldanady. Ar bilimi degende ujdan, Ynsap, Ádilet, Meıirim degender Ar bilimin quraǵandar. Bizge de keregi osy úshinshi anyq, Shákárim atamyz aıtyp jatqan ujdannyń ishine Ynsap, Ádilet, Meıirim kiredi. Al endi birinshi Ynsapqa toqtalsaq. Raqym, Ar, Uıat tabylmasa, Ólgen artyq dúnıeni bylǵaǵannan, – degen eken Shákárim atamyz. Jalpy, ynsap degenimiz ne?! Kemeńger ata-babamyz ynsapty qanaǵat pen ujdannyń arasyna qoıýy tegin emes. Qanaǵat belgili bir jaǵdaıda ashkózdikke salynbaı, barǵa shúkirshilik ete bilý bolsa, ynsap – sol qanaǵatty týdyratyn, Jaratýshynyń bergenine táýbe etýden paıda bolatyn adam janynyń bir qazynasy. Ynsapty adam – ımandy adam. Tilin kálımaǵa keltirmegen bolsa da, áldeqandaı bir kúshten qorqyp, qulqynynyń qamyn oılap ketpeı, sabyr etip, qanaǵat etetin bolsa, júreginde ımannyń bastaýy, kóńilinde ynsap bolǵany. Adamǵa aram men adaldyń arasynda tańdaý jasaıtyn sát kelgende ujdany belgi beredi. Aryńdy bylǵap, aqıqattan attama deıdi. Sonda baıqasańyz, ujdan degen – adamnyń Qudaıdan uıalýy, ıakı qorqýy. Eger adam ujdanyn tyńdasa, qanaǵat etedi. Sol eki ortada ynsap jatyr. Júrektegi ujdan men amaldan kórinetin qanaǵatty baılanystyryp turǵan kópir – sol ynsap.
Ádilettilik Din ıslamymyz sharıǵatta ádildiktiń ornaýyna qatty mán bergen, ádil bolýdy eshkimniń erkine tastamaı, bálkim ár adamǵa mindetteledi.Alla Taǵala Quranda bylaı deıdi: «Alla senderge amanattardy ıelerine qaıtarýdy jáne adamdar arasynda bılik aıtqandaryńda ádil úkim shyǵarýdy buıyrady. Mine, osylaısha Alla senderge qandaı keremet nasıhat aıtýda. Shúbásiz, Alla – Sámıǵ (bárin estýshi) jáne Basır (tolyq kórýshi)» («Nısa» súresi, 58-aıat).
Ábý Hýraıradan (Alla oǵan razy bolsyn) jetken hadıste Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Kimde-kim musylmandarǵa úkim etip, ádildikpen úkim etse oǵan jánnat násip bolady, eger kimde-kim zulymdyqpen úkim etse, tozaqta bolmaq», – dep eskertedi.
Meıirimdilik Quran Kárimde Alla Taǵalanyń quldaryna degen meıirimdiligi men raqymdylyǵy týraly aıattardyń kóptep kelýi, Allanyń adamzatqa degen súıispenshiligine bildiredi. Iaǵnı Alla Taǵala kóptegen aıattarynda: «Alla – quldaryna erekshe meıirimdi» («Baqara» súresi, 207-aıat); «Kúmánsiz Alla adamdarǵa erekshe meıirimdi jáne óte raqymdy» («Haj» súresi, 65-aıat) dep, quldaryn óte jaqsy kóretindigin jáne olardy qoldap, qorǵashtaıtyndyǵyn aıqyn bildirgen. Islam rýhanııatynyń tórinen oryn alatyn meıirimdilik pen raqymdylyq tek adam balasymen ǵana shektelip qalmaı, haıýanattarǵa da meıirimdilikpen mámile jasaýǵa kóńil bóledi. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir hadıs-sháripinde bylaı deıdi: «Bir adam sapar shegip bara jatqanda qatty shóldedi. Tipti shólge shydaı almaıtyn dárejege jetti. Sol ýaqytta bir qudyqqa kez boldy. Qudyqtyń ishine túsip shólin qandyrdy. Qudyqtan shyqqanda shóldegennen topyraq jalap jatqan bir ıtti kóredi. Álgi adam óz-ózine: «Myna ıt te men sııaqty qatty shóldegen eken ǵoı» dep qaıtadan qudyqqa túsip, aıaq kıimine sý toltyryp alyp shyǵyp ıtke beredi. Alla Taǵala onyń bul áreketine rıza bolyp kúnálaryn keshiredi». Sonda sahabalardyń keıbiri: «Ýa, Allanyń Elshisi! Bizge haıýanattarǵa jasaǵan jaqsylyqtarymyz úshin de saýap bar ma?» – dep surady. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Iá, árbir maqluqatqa jasaǵan jaqsylyq úshin syılyq bar», – degen (Buharı).
Rahymberdi Rústem
«Ǵylmanı» meshitiniń azanshysy
