SAÝAP PEN KÚNÁ SYRY
Mujahıd (r.a.): «Júrek – alaqan sııaqty. Adam kúná jasasa bir saýsaq búgiledi. Sosyn ekinshi saýsaq, osylaısha sońynda júdyryqqa aınalady da mórlenedi. Sol kezde jaqsy sóz adamnyń qulaǵyna kiredi de biraq júrekke barar jol tappaı qalady» degen eken.
Rasynda, júrekke kúnániń tııýi kıimge maıdyń juǵýy sııaqty tez jýyp tastamasa sińip qalady. Ábý Hazımniń: «Sen kúná jasasań da Alla Taǵala nyǵmetin toqtatpaı jatsa, mundaıdan qoryqqanyń jón» degen nasıhaty osy oıdy keńirek túsindiredi. Fýdaıl bın Ǵııad (r.a.): «Túnde namazǵa, kúndiz oraza tutýǵa shamań jetpeı júrse, onda seni kúnáń qursaýlap qoıǵanyn bil» dep kúnániń saldaryn kórsetýde. Jalpy, kópshilik adam kúnádan saqtanady. Biraq, eki túrli jolmen saqtanady. Árıne, biri qate al ekinshisi túzý. Biri, kúnádan jasyrý. Ekinshisi, kúnáni jasyrý. Kópshilik Alladan kúnásin jasyrýdy suraıdy. Óıtkeni, jurt aldynda abyroıdan aıyrylýdan qorqady. Al, keıbir adamdar (taqýa, dindar) kúnádan jasyrýdy suraıdy. Óıtkeni, olar álemder Patshasy Alla nazarynda abyroıdan aıyrylýdan qorqady» degen. Saǵıd bın Musaııab (r.a.): «Pende ózin Allaǵa qulshylyq etýmen qadirli etedi. Al, Allaǵa kúná jasaýmen ózin qor etedi. Jaýy kúná ispen aınalyssa, munysy Allanyń musylmanǵa bergen járdemi retinde jetip artylady» degen eken.
Adam ata men ázázil qıssasynda malǵun shaıtan qııamet kúnine deıin ýaqyt surap: «Sonan soń olarǵa qarsy aldynan kelemin, arqa tusynan kelemin, oń jaǵynan kelip azǵyramyn jáne sol tusynan kelip azǵyramyn. Nátıjede, olardyń kóbin shúkirshilik aıtatyn quldaryń retinde kóre almaısyń[1]», – dep adamzatty qııametke deıin azǵyrýyn doǵarmaıtynyn aıtyp ant etedi. Atalmysh aıatty Ibn Abbas (r.a.): «Qarsy aldynan kelýi – dúnıe tarapynan, arqa tusynan kelýi – aqyret isine qatysty azǵyrýy, oń jaǵynan kelýi – saýap isterge qatysty túrlishe oı salýy, sol jaǵynan kelýi – kúná jaǵynan kelýi[2]», – dep túsindirgen. Mine, bul oqıǵa adam balasynyń neilikten shalys basa beretinin kórsetýde.
Saýap iske kelgende shaıtan adamǵa jasama demeıdi. Mundaı iske daıyndyq kerek, bastaǵan soń úzdik etip jasa, áıtpese obalyna qalasyń. Sondyqtan zeınetkerlikke shyq, ulyńdy uıaǵa, qyzyńdy qııaǵa qondyr. Mine, sol kezde jan raqatymen qulshylyq etesiń. Saýaptyń kókesin sen jasaısyń, – dep aldaýsyratady. Al, kúnáǵa kelgende: Seniń eshbir sharań bolmaı turǵanyn bilesiń. Qala berse, jurt munan da zoryn jasap júr. Onyń qasynda seniki túkke turǵysyz. Áıtpese, sen eń adal jannyń biri emessiń be?! – dep jubatady. Ázázil shaıtannyń bul ádisi jaıly Quran Kárimde: «Shaıtan senderdi kedeılikpen qorqytady da arsyzdyqqa úndeıdi…[3]», – dep túsindiredi.
Adasqannyń aldy jón, arty soqpaq degendeı kúnámen bastalǵan is aqyry sońy adamǵa jaqsylyq ákelmeıdi. Qurannyń ár aıatynyń qyr-syryn jetik bilgen sahaba Ibn Abbas (r.a.): «Saýapty is adamnyń júzine sáýle, júregine nur, rızyǵyna keńshilik, denesine kúsh-qýat beredi jáne adamdar kóńilinde oǵan degen yqylasty oıatady. Al, kúná adam júzin túnertip, júregin qaraıtyp, rızyǵyn kemitip, denesine dert beredi jáne adamdar kóńilinde oǵan degen ashýdy paıda etedi», -dep oı túıedi. Sahabanyń bul sózi sanadaǵy qarama-qaıshy qos uǵymǵa qatysty adam psıhologııasyn ózgertedi. Demek, kúná jyltyrap kóringenimen qýanyshy uzaqqa barmaıdy. Adam barlyǵynan birden aıyrylyp, opyq jeıdi. Al, saýap joly aýyr bolǵanymen, bereket pen jaqsylyq, el arasyndaǵy syı da sol jolda. Osy oraıda, shynaıy táýbeniń tylsym syryn nede, degen oı týady. Birde ıslam áleminiń belgili tulǵasy Ibrahım Adhamǵa bir kisi kelip:
-Ýa, Ábý Ishaq! Men kúná batpaǵyna batqan bir beıbaqpyn. Kúná ataýlydan arylyp, júregimdi tazalaıtyn jol kórsetýińizdi surap aldyńyzǵa kelip turmyn,-dep muńyn shaqty. Ǵulama:
-Kónseń, bes talap bar. Sony isteýge shamań jetse, kúnádan tolyqtaı arylasyń. Júregiń de raqat tabady,-dedi.
-Ýa, Ábý Ishaq! Kóndim, aıtyńyz.
-Eger Allaǵa kúná jasasań, jasa. Biraq Onyń bergen rızyq-nesibesinen bir túıirin de aýzyńa salýshy bolma!
-Jer betindegi barlyq rızyq Oniki. Qaıdan qorekten demekshisiz?
-Endeshe, Onyń bergen rızyǵymen qorektene otyryp, Oǵan kúná jasaý qalaı bolmaq?
-Durys, buǵan kóndim. Ekinshisin aıtyńyz.
-Jasaıtyn kúnáńdi Onyń ıeliginen tys aımaqta jasa.
-Bul – áýelgisinen de aýyr talap. Shyǵys pen batys arasy – túgeldeı Onyń menshigi. Jeti qabat aspan men jer – tutastaı Allaniki. Qaıda baryp pana tabam?
-Olaı bolsa, Onyń jaratqan jerinde ómir súrip, Onyń rızyǵyn jep ári Oǵan kúná jasaý aqylǵa syıa ma?
-Ras, buǵan da kóndim. Úshinshisin aıtyńyz.
-Onyń bergen rızyǵyn jep, Onyń ıeligi bolǵan jerde ómir súrip kúná jasamaq bolsań, Onyń nazaryna túspeıtin oryn tap ta, sol jerde jasaıtynyńdy jasa.
-Ýa, Ibrahım! Jeti qabat aspan pen jer astyndaǵy árbir qybyrlaǵan tirshilik Onyń nazarynan tys qalmaıdy. Ol – ishimizge búkken syrdan da Habardar.
-Eı, pende! Onyń jerinde, bergen rızyǵyn jep otyryp, Onyń kórip turǵanyn bile tura, kúná jasaýyń jón be?
-Durys. Tórtinshisi ne bolmaq?
-Ólim perishtesi kelip, janyńdy almaq bolsa: «Shynaıy táýbe etip, izgi amal jasaýǵa mursat ber» – dep jalbaryn!
-Ýa, Ibrahım! Ólim perishtesi qas-qaǵym sát te ýaqyt bermes. Men qansha jalbarynsam da, aıaýshylyq tanytpaıtyny – aqıqat.
-Iá, ólimge qarsy turýǵa eshbir qaýqaryń joq. Ajal kelse, bir sátke toqtatýǵa da shara joq ekenin bilesiń. Endeshe, qutylýdyń joly qalaı bolmaq?
-Túsindim. Besinshi aqylyńyzdy aıtyńyz.
-Qııamet kúni tozaq perishteleri Zabbanıler kelip alyp ketpek bolsa, olarmen barýshy bolma!
-Olar meni bostan-bosqa jibermeıdi. Olardyń ýysyna túsken pendeni tek Jaratqan ǵana qutqarady.
-Endeshe, qalaı qutylaryńdy bilip tursyń ǵoı?!
-Ýa, Ibrahım! Boldy, jeter, túsindim. Qudireti kúshti Rabbyma táýbe ettim. Ýa, Rabbym! Kúnáhar pendeńdi keshire gór! – degen eken.
Túıindeı kele, tabıǵın Muǵazuly Iahııanyń mynadaı ǵajaıyp bir sózin aıtqym keledi: Baıǵus adam balasy tozaqtan (kúná ataýynan) kedeılikten qoryqqandaı jıirkense, ekeýinen de (kúná men kedeılikten) qutylatyn edi. Al, jánnatqa (saýap iske) baılyqqa talpynǵandaı umtylsa ekeýine de (jánnat pen baılyqqa) qol jetkizer edi». Ǵulama adamnyń bolmysyn ashýda. Biz úshin kedeılikten jamany joq. Al, baılyq bar josparymyzdy júzege asyratyn qural ispetti. Demek, kúnáǵa – kedeılik, saýapqa – baılyq degen kózqaras qalyptastyrý arqyly bul máseleni birshama sheshýge bolady.
[1] Aǵraf súresi, 17-aıat
[2] Tabarı tápsiri
[3] Baqara súresi, 268-aıat
