Ramazandaǵy as ishý ádebi

Árıne, kóbimiz aýyzasharǵa tııanaqty daıyndalýǵa tyrysamyz. Alaıda, kún uzaqqa sozylǵan ashyǵýdyń saldarynan aýyz ashar sátinde aldymyzǵa qoıylǵan tamaqqa ap berip, as-ishý ádebin esten shyǵaryp jatatyn jaǵdaılar da kezdesedi. Mine, osy oraıda dinimizdegi as ishý ádebin, qaǵıdalary men súnnet amaldardy qaperimizge salýdyń paıdasy orasan.

Jalpy, as ishý ádepterin úsh túrge bólip qarastyrýǵa bolady: asqa deıingi ádepter, as ishý barysyndaǵy ádepter jáne as ishkennen keıingi ádepter.

Asqa deıingi ádepter

Igi nıet. As ishýdege maqsatymyz - qulshylyq jasaýǵa, eńbek etýge, ómir súrýge kúsh-qýat jınaý bolý kerek. Sonda bizdiń tamaqtanýymyzdyń ózi ǵıbadatqa aınalmaq. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn):«Amaldar tek qana nıetke baılanysty»[1], - degen.  

Aýyz ashardan aldyn duǵa-tilek etý. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Oraza ustaýshynyń aýyz ashar kezinde keri qaıtarylmaıtyn duǵasy bar»,[2] - dep aıtqan. Demek, asqa kirispes aldyn Alla Taǵaladan qajettilikterimizdi, maqsat-armandarmyzdy surap alýdy umytpaǵanymyz jón.

Ysyrap jasamaý. Ashtyqtan qorqyp asyra kóp tamaq pisirýdiń qajeti joq. Shamadan tys daıyndalǵan tamaq búlinip ketýi múmkin.  Alla Taǵala Quran Kárimde: «Ishinder, jender alaıda ysyrap etpender. Rasynda Ol ysyrap jasaıtyndardy jaqsy kórmeıdi», - dep aıtady[3]. Jalpy aıtqanda, bir otyrysta taýsylatyn nemese sáresine jetetindeı asty ázirleý jetkilikti.

Astyn ystyǵy basylǵansha deıin kútý. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) osy jaıly bylaı degen: «(Ystyǵy basylǵan astyn) berekesi kóbirek bolady»[4]. Kúnimizde de asqazan aýrýynanan kóz jumatyn azamattarymyzdyń sany az emes. Onyń bir sebebi de, asa ystyq tamaqqa qumarlyq tanytý.  

Allanyń atyn ataý (bısmıllá). Tamaqty bastamaı jatyp, áýeli «bısmıllá» dep aıtyp, ózimizdiń Allanyń shyńaıy quly ekenimizdi kórsetý. Sebebi, osy sáttegi «bısmıllá» deýimiz myna maǵynanany bildiredi: Alla esiminiń kómegimen as iship jatyrmyn. Iaǵnı, Uly Jaratýshymyzdyń qudiretiniń arqasynda ǵana bizge tamaq ishý násip bolǵanyn moıyndaımyz. 

As ishý barysyndaǵy ádepter

Oń qolmen jeý. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn)  kishkentaı balaǵa bylaı dep úıretken: «Ýa balaqaıym, Allanyń atyn ata, oń qolmen je jáne óz aldyndaǵy astan al»[5].

Úsh saýsaqpen jeý – súnnet. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) óte qarapaıym, asa kishipeıil edi. Ol (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) tamaqty úsh saýsaqpen jeıtin: úlken, suq jáne orta saýsaqtary[6]. Bul is syrt kózge kórkem kórinedi. Osy úlgide as ishý mindet bolmaǵanymen, «súnnetti berik ustaımyn» degen pende bul isti qaldyrmaýǵa áreket etedi.

Óz aldyndaǵy astan alý. Joǵaryda bul jaıly tıisti hadıs keltirildi.

Asty shetinen, jan-jaǵynan jeý. Iaǵnı, tabaqqa nemese ydysqa sylynǵan tamaqty dál ortasynan emes, bálkı shet jaqtarynan jeý. Ásirese, birneshe adam bir tabaqtan jep jatqan kezde bul ádepti saqtaý óte mańyzdy. Allla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) osy turǵyda: «(Tabaqtyn) jan jaǵynan jender. Sebebi, bereke astyn ortasyna túsedi»,[7] - degen eken. Túsinetinimiz, astyn ortasy birden jelingen ýaqytta, asqa bereke túspeı qoıady. Sebebi bereke astyn ortasyna túsip, onyń jan-jaǵyna jaıylady. Bul tamasha ádeptiń danalyǵy tereńde jatyr. Óıtkeni, astyn eń tátti, eń kúshti jeri tabaqtyn ortasyna qoıylady. Astyn eń dámdi jeri barlyq kisilerge ulasý úshin, atalmysh ádepti saqtaýǵa týra keledi.

Jatyp, bir nársege súıenip, etpetinin jatyp as ishpeý. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) osy isterden úmmetin qaıtarǵan. Syrt kózge mundaı áreketter súıkimsiz kórinip, tákapparlyqqa nusqaıdy. Medıtsına turǵysynan da bul isterdiń deńsaýlyqqa keri áser tıgizetini barshamyzǵa málim. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı degen : «Men bir nársege súıenip (jatyp) as ishpeımin»[8].

Eki-úsh danany birden almaý. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ortaǵa qoılyǵan qurmany birnesheýin qatarynan alýdy unatpaǵan[9]. Dastarhanda otyrǵan kisilerdiń barlyǵyna birdeı jetý úshin ýystap qurma, tort, kámpıt, jańǵaq tárizdi birkelki taǵamdardy qol suqpaǵanymyz jón. Alla elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) taǵy bir danany alǵysy kelgen kisige, dastarhandastardan ruqsat alýdy buıyrady.

Toıǵan ústine tamaq ishpeý.

As ishkennen keıingi ádepter

Shúkirshilik jasaý.  Allaǵa maqtaý aıtyp sheksiz alǵysymyzdy bildirý. Qanshama kedeı, muqtaj adamdar bar. Bir jutym suǵa zar bolyp jatqan. Nyǵmettiń qadirin bilgen jan, sózsiz Allaǵa shúkirshilik etedi. Alla elshisi  (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hadısinde bylaı deıdi: «As iship shúkirshilik etken kisi, sabyr qylyp oraza tutqanmen teń»[10]. Demek, as ishken kezimizde shúkirshilik etýimizdiń ózi orazanyń saýabyna para-par keledi.

Úı esine duǵa-bata jasaý. Alla elshisi  (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Sizderdiń úılerińizde oraza ustaǵandar aýyz ashyp, aq nıetti pendeler as iship, perishteler syrtynyzdan duǵa etetin bolsyn»[11], - degen sııaqty duǵalar jasaıtyn.

Qonaqta kóp otyryp almaý.  As iship bolǵannan soń, qonaqta kóp sozbaı úıimizge oralǵanymyz jón. As ıeleriniń basqa sharýalary bar bolýy múmkin. Olarǵa kedergi keltirmeıik. Ásirese, ramazan aıynnyń árbir sáti erekshe baǵaly. Ony tamaqtan keıingi bos áńgimelermen óltirmeý kerek. Alla Taǵala Quranda: «Tamaq jep bolsandar, tarandar», - dep buıyrǵan[12]. Bir taqýa kisi bylaı degen: «Májilis sozylyp ketse, shaıtan odan óz úlesin alady»[13].

Bul maqalamyzda biz astyn keıbir ádebterin atap óttik. Orazamyz qabyl bolsyn!

Tamırlan Darhanuly
«Áziret-Sultan meshitiniń naıb ımamy»