Ramazan – sabyr synalatyn sát

Oraza arab tilinde صوم‎ «as-saým» – óz nápsisin tyıý, jamannan alystaý degen maǵyna beredi. Táýliktiń kúndizgi ýaqytynda aýyz bekitý – Islamnyń negizgi bes paryzynyń úshinshisi. Oraza ustaǵan adam tań atqannan kún batqanǵa deıin iship-jeýden aýyzyn bekitip, orazany buzatyn basqa da áreketterden tyıylady. Árbir musylmandarǵa ramazan aıynda oraza ustaý – paryz. 

Alla Taǵala Quran Kárimde bizge oraza tutýdy bylaısha buıyrǵan: «Ramazan aıy sondaı bir aı, ol aıda adam balasyna týra jol jáne (aq pen qarany) aıyratyn dálel túrinde Quran túsirildi. Senderden kim ramazan aıynda bolsa, oraza ustasyn. Al bireý naýqas ne saparda bolsa, basqa kúnderde sanyn toltyrsyn. Alla (T.) senderge ońaılyq qalaıdy, aýyrlyq qalamaıdy. Senderdi týra jolǵa salǵan Allaǵa shúkirlik etýleriń úshin sanyn toltyryńdar. Ári Allany ulyqtańdar» («Baqara» súresi, 185-aıat). Bul aıatta orazanyń máni, negizgi sıpattary, ýaqyty, qazasyn óteý jaıly aıtylady.

Oraza – adamdy barlyq jamandyq ataýlydan saqtaıtyn qorǵan. Oraza adam jan dúnıesin tazartyp, jaman qylyqtardan saqtaıdy. Alla Taǵala Quranda  bylaı deıdi: «Eı, ıman keltirgender, kúnálardan saqtanyp, taqýalyqqa jetýleriń úshin senderge burynǵylarǵa paryz etilgendeı oraza paryz etildi». Orazanyń maqsaty – musylmandyń janyn da, tánin de tazartyp, taqýalyq dárejesine jetkizý. Allanyń ámiri ekenin sezinip, oraza tutýdyń saýaby mol. Aýyz bekitken adam nápsisin tıyp,  aqyl-oıy sergek bolady. Sebebi, nápsiniń barlyq kúsh-qýaty osy aýyz arqyly berilip otyrady. Ashyqqan nápsi álsirep, júrektiń túkpirinde jasyryn qalǵan jaqsy qasıetter men kúlli adamgershilik sezimderdi oıatyp, adamdy týra jolǵa  bastaıdy. Iaǵnı, negizgi ról men tizgindi ar-ojdan qolǵa alyp, adam jany rýhanı lázzatqa shomyla bastaıdy. Óıtkeni, oraza – bir Alla men ony ustaýshy musylmannan basqa eshkimniń kózine kórinbeıtin jasyryn ǵıbadat. Qasıetti (qýdsı) hadıste Alla Taǵala: «Aýzy berik adam iship-jeýin men úshin doǵardy. Oraza - Meni men qulymnyń arasyndaǵy ǵıbadat. Oǵan beriletin syıdy Men ǵana ólshep, Men beremin. Aýzy berik kulymnyń ashtyq pen sýsaǵandyqtan shyqqan aýyz ısi men úshin mısk átirinen de tamasha», - deıdi.

Oraza aýzy berik musylmanǵa ǵana emes, sonymen qatar qoǵamǵa da paıdasy mol. Ramazan – baı-baqýatty adam men joq-jitik arasyndaǵy baılanysty retteıdi. Oraza ustap, sáresiden keshke deıin ash júrgen adam ǵana aınalasyna oıly kózben qaraı alady. Aýyz bekitken adamnyń boıynda týlaǵan nápsisi álsirep, júrektiń túbinde meıirim-shapaǵat sezimi oıanady. Ol sonda ǵana ash bolýdyń qandaı ekenin sezinedi. Óziniń de jaı ǵana pende ekenin sezine túsinedi. Orazanyń sheksiz nyǵmeti arqyly adam men adamnyń, adam men qoǵamnyń arasynda jaqsy qarym qatynas ornaıdy. Ramazan aıynyń raqym aıy bolýynyń syry osynda jatsa kerek.

Negizi adam balasy ózine berilgen sheksiz nyǵmetter men yrys-berekeniń qadir-qasıetin sezine bermeıdi. Syı retinde berilgen yrys-berekeni orynsyz tutyna berýdiń zııany kóp. Al, kúni boıy Allanyń razylyǵy úshin aýzyn bekitken adam keshqurym aýzyna salǵan dámniń qanshalyqty nyǵmet ekenin jan dúnıesimen sezedi. Toq  adamnyń dál osyndaı kirshiksiz taza sezimdi bastan keshýi múmkin emes. 

Ramazan aıynda adam dene qalaýlaryn tárbıelep, nápsiniń quly bolyp ketýden ózin saqtaıdy. Aýyzdy astan ǵana emes, jaman sózderden tyısa, kózdi haramǵa qaraýdan, qulaqty haram nárselerdi estýden tyıady. Kóp uıqy men kóp tamaqtaný ımannyń álsireýine alyp keledi. Al, oraza ustaǵan adamnyń denesi, ári rýhy tynyǵady. Eń bastysy adamnyń qas dushpany bolǵan nápsini tazartyp, Rabbysyna jaqyndaı túsedi. Sebebi, adam úshin eń uly kúres – ol nápsimen bolatyn kúres ekenin Alla elshisi de (Oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) eskertip ketken edi. Bir aı boıy kúnniń ystyǵyn men sýyǵyna qaramaı ash qursaq júrgen adamnyń boıynda sabyrlyq pen shydamdylyq sezimi kúsheıip shyńdalady. Ashtyqpen nápsisin tyıǵan musylman basqa qıynshylyqqa da shydaıdy. Sabyrly adam aldyna bıik maqsat qoıyp, dittegen maqsatyna jete alady. Quranda jetpiske jýyq aıatta sabyr madaqtalǵan. Mysaly: «Alla sabyr etkendermen birge», - deıdi. «Asyr» súresinde de Alla Taǵala: «Zamanǵa ant eteıin. Shynynda adam balasy sózsiz qasirette. Biraq ıman etip, izgi is istegender, bir-birine aqıqatty aıqyndap, sabyrlyqty nasıhattaǵandar ondaı kúıge dýshar bolmaıdy», - dep baıan etedi.

Talaı jannyń júrek perdesi ashylyp, ıman sáýlesi túsken, túnderi qulshylyqqa, kúndizi orazaǵa arnalǵan qasıetti aıdy árbir múmin saǵynyshpen asyǵa kútedi. Bir Allanyń razylyǵyn izdegen jandar úshin kúnniń uzaqtyǵy men aptap ystyǵy da kedergi bola almasy anyq. Óıtkeni, adam balasyna Islam nury eń alǵash túsken mekender Mekke men Medınada jyl ony eki aı boıy mı qaınatar ystyq bola tursa da, Allanyń súıikti elshisi men onyń sańlaq sahabalary ramazan aıyna aman esen jetkizýin surap Rabbysynan jalbarynatyn edi.