RAMAZAN – KEShIRIM AIY
Keshirimdilik – adamnyń keńshiligi men adamgershiligin kórsetetin, Allanyń meıirimine aparatyn qasıet, paıǵambarymyzdyń ómirlik ustanymdarynyń biri. Paıǵambarymyz ﷺ: «Ózgelerdi keshirgenniń Alla dańqyn arttyrady. Al kimde-kim Allanyń razylyǵy úshin kishipeıildik tanytsa, Alla ony mindetti túrde joǵarylatady», - dep aıtqan (Mýslım). Al halyq naqylynda bilmestikpen istegendi keshirmeý – óziniń de bilimsizdigin kórsetedi deıdi. Demek, qalaı bolǵanda da kisiniń aıybyn keshirý – Jaratýshynyń aldynda da, jaratylǵandardyń aldyn da adamnyń abyroıyn arttyratyn izgi qasıet.
Paıǵambarymyzdyń ﷺ ómir jolynan onyń ózine qatysty máselelerde barlyǵyna, tipti din dushpandaryna da keshirimmen qarap, kórkem qarym-qatynas jasaǵanynyn baıqaýǵa bolady. Ol dushpandarynyń qatygezdigin keshirip qana qoımaı, olardyń týra jolǵa kelýi úshin Allaǵa duǵa etetin. Oǵan Taıf jerindegi bir ǵana oqıǵanyń ózi dálel bola alady:
Birde Aısha anamyz ؓ Alla Elshisinen ﷺ: «Sen úshin Ýhýd kúninen aýyr kún boldy ma?» – dep suraǵan. Alla Elshisi ﷺ Ýhýd shaıqasynda tisteri synyp, basy jarylyp, qanǵa malynyp qaıtqan bolatyn. Paıǵambar ﷺ: «Seniń qaýymyńnan (quraıyshtardan) men kóresimdi kórdim. Olardan kórgenimniń eń aýyry – Aqaba (Taıftyń irgesindegi meken) kúni. (Sol kúni) Ibn Abdýıalıl ıbn Abdýkýlálǵa ózime ilesýdi usynǵanymda, ol meniń ótinishime jaýap qatpady. Sonda men júzim salyńqy qaıtyp, Qarn ás-Saǵalıbqa (Mekke men Taıftyń arasyndaǵy, Mekkeden bir kúnshilik jerdegi taýǵa) jetkenshe óz-ózime kele almadym.
Basymdy kótersem, meni bir bult kóleńkelep tur eken, onyń ishinde Jábireıil turdy. Ol maǵan: «Rasynda, Alla qaýymyńnyń saǵan aıtqanyn jáne qaıtarǵan jaýabyn estidi de, olarǵa qatysty qalaǵanyńdy buıyrýyń úshin saǵan taý perishtesin jiberdi», – dep ún qatty. Sonda taý perishtesi til qatyp, menimen sálemdesti de, sosyn: «Eı, Muhammed! Qalaǵanyńdy (buıyr), eger qalasań, olardyń ústine Ahshabaındy (sol kezde Mekkeniń qos qaptalynda ornalasqan eki taýdy) tóńkeremin!» – dedi», – dep aıtqan. Biraq, Paıǵambar ﷺ: «Kerisinshe, olardyń urpaǵynan Alla Taǵalanyń jalǵyz Ózine, eshteńeni serik qospaı ǵıbadat etetinderdi shyǵarýyn Alladan úmit etemin», – degen (Buharı, Mýslım).
Paıǵambarymyzdyń ózin ájýalap, qastandyq jasaǵan dushpandaryna degen kórkem qarym-qatynasyn jıi kóretin sahabalar onyń keshirimdiliginen úlgi alǵan. Alla Taǵala Quranda: «Endeshe, sen (el-jurttyń qatesin, qııanatyn) árdaıym keshirip, jaqsylyq jasaý jolyn ustan», - dep buıyrady. Rasynda, kez kelgen adam «keshirdim», «renjimedim» dep tilmen aıta alady. Al shynaıy kóńilmen keshire alý Alla jolyn ustanǵan kámil musylmannyń ǵana qolynan keledi. Alaıda, bul izgi qasıetke kemshilikti kóre tura, ony musylman baýyrdyń betine baspaı, kórmegendeı bolýǵa tyrysý arqyly jetedi.
Qasıetti Quran Kárimde keshirim týraly óte kóp aıtylǵan. Alla Taǵala taqýa quldaryn sıpattaǵanda keshirimdilik sıpatyna asa qatty mańyz beredi. Máselen, «Shýra» súresiniń 43-aıatynda: «Kimde-kim sabyr etip, ózine orynsyz ozbyrlyq kórsetkendi keshirse, shúbásiz, bul tabandylyq pen kúsh-jigerdi talap etetin, saýaby zor is bolmaq», - deıdi.
Bireýdiń qateligi men kemshiligine keshirimmen qaraý arqyly adam jeńil ómir súredi. Máselen, bireýge kek saqatap júrý, sol kek saqtaǵan adamnan góri renjigen adamnyń ózine zııan. Mundaı jaǵymsyz sezimderdi kóterip júrý adamnyń ishteı ózin jep, aınaladaǵy adamdar týraly jaman oılaýǵa, sóıtip júrektiń qaraıýyna alyp keledi. Sondaı-aq, ózine esh zııany tımese de, (Allamen ekeýiniń arasynda) kúná jasap qoıǵan baýyryna renjip, aralaspaı qoıatyndar da kezdesedi. Alaıda, Paıǵambar súnnetinde bul quptalmaǵan is-áreket. Musylman kúná jasaýshynyń amalyn jek kórse de, ózin jek kóre almaıdy. Ataqty ǵalym Imam Ǵazalı: «Baýyryń kúná jasap qoısa, ony tastap qoıma. Onyń naǵyz muqtaj shaǵy osy kez», - deıdi. Iaǵnı, bizdiń boıymyzdaǵy keshirimdilik qasıeti aınalamyzdaǵy adamdardyń meıirimin oıatýǵa, ımanynyń kúsheıip, Allany tanýǵa degen qushtarlyǵyn ashýǵa sebepshi bolýy múmkin.
Alla Taǵala Quranda táýbe etken quldarynyń eń aýyr kúnásin de keshiretinin aıtyp ýáde beredi («Zýmár», 53-aıat). Demek, Allanyń Ózi keshiremin degen pendeniń qateligin bizdiń keshire almaýymyz tákapparlyq bolar...
Ádebıet pen fılosofııadaǵy barlyq zııaly qaýym da ózderiniń shyǵarmalarynda gýmanıstik qundylyqtarǵa, ásirese, osy keshirimdilik qasıetine asa qatty mán beretinin baıqaımyz. Al Paıǵambarymyz ﷺ Allaǵa boıusynǵan izgi qoǵam qalyptastyrýda adamgershilik qasıetterdi sózimen ǵana nasıhattap qoımaı, is-amalymen kórsetip úlgi bolǵan.
Mine búgin qasıetti Ramazan aıynda turmyz. Alla Taǵala Ramazandaǵy orazanyń maqsatyn «Baqara» súresinde baıandaıdy: «Áı, múminder! Kúnálardan saqtanyp, taqýalyqqa jetýleriń úshin senderge burynǵylarǵa paryz etilgendeı, oraza paryz etildi» . Demek, tárbıelenip, taqýalyqqa jetý úshin beriletin múmkindikti qur jibermeýimiz kerek. Tárbıe aıynda Paıǵambarymyz ósıet etken «keshirimdilik» sıpatyn boıymyzǵa sińirip shyǵýdy Alla násip etkeı!
Janar Ǵarıfollaqyzy
