RAMAZAN AIYNYŃ 10 ARTYQShYLYǴY
Álemge kóz salsaq, Alla Taǵala ár nárseni ózinshe erekshe etip jaratqanyn kóre alamyz, ár nárseniń ózindik ereksheligi bar. Bul – Alla Taǵalanyń hıkmeti. Sol úshin de adam men adam, meken men meken, ýaqyt pen ýaqyt bir-birine uqsaı bermeıdi. Árqaısysynyń ózindik ereksheligi, ózindik qasıeti bar.
Osyndaı ereksheligi jáne qasıetimen erekshelengen ýaqyttyń biri – Ramazan aıy. Bul aıdyń ózge aılardan on artyqshylyǵy bar. Solardy atap ótsek.
1) Ramazan aıynyń áýelgi túniniń artyqshylyǵy. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) bul týraly:
إذا كان أول ليلة من شهر رمضان صفدت الشياطين ومردة الجن ، وغلقت أبواب النار فلم يفتح منها باب ، وفتحت أبواب الجنة فلم يغلق منها باب ، وينادى مناد كل ليلة : يا باغي الخير أقبل ويا باغي الشر أقصر ، ولله عتقاء من النار وذلك كل ليلة
«Ramazan aıynyń áýelgi túni kelisimen jyndardyń buzaqylary men shaıtandar kisendeledi. Tozaq esikteri jabylyp, onyń eshbiri ashylmaıdy. Jánnat esikteri ashylyp, onyń eshbiri jabylmaıdy. Ár túni shaqyrýshy (perishte): «Áı, jaqsylyq izdeýshi, qabyl al! Áı, jamandyq kózdeýshi, peıilińnen qaıt!» – deıdi. Onda Allanyń tozaqtan bosatatyndary bolady. Ári bul (Ramazan boıy) ár túnde oryn alady»[1], – deıdi.
2) Ramazan aıynda jánnat esikteri ashylyp, tozaq esikteri jabylady. Buǵan qatysty Paıǵambarymyz (s.ǵ.s):
هذا شهر رمضان جاءكم تفتح فيه أبواب الجنة وتغلق فيه أبواب النار وتسلسل فيه الشياطين
«Bul kelgen Ramazan aıy, onda jánnat esikteri ashylyp, tozaq esikteri jabylady, shaıtandar kisendeledi»[2], – degen.
3) Ramazannyń orazasy – shaıtandy kisendeıdi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) taǵy bir sózinde:
إذا دخل شهر رمضان فتحت أبواب الجنة وغلقت أبواب جهنم وسلسلت الشياطين
«Eger Ramazan aıy kelse, jánnat esikteri ashylyp, jáhannam esikteri jabylady, shaıtandar kisendeledi»[3], – deıdi. Bul hadısti ashyqtaǵan ımam Náýaýı (r.a) kitabynda Qazy Iıadtyń (r.a) myna sózin keltirdi: «Bul hadıstyń maǵynasyn (orazanyń áserinen) mol saýap pen kóp keshirim bolatyny sebepti shaıtandar adamdarǵa azǵyrýlary men zııandaryn keltire almaıtyndyǵy dep túsinýge de bolady. Sebebi, bul ýaqytta sharasyz qalǵan shaıtandar kisendelgendeı kúı keshedi. Olar adamdardyń birin azǵyrsa, birin azǵyra almaıdy almaıdy, ári bir nársede zııan tıgizse, birinde tıgize almaıdy»[4].
4) Ramazan aıynyń orazasy kúnálardy jýyp-shaıady. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) aıtady:
الصلواتُ الخمسُ ، والجمعةُ إلى الجمعةِ ، ورمضانُ إلى رمضانَ ، مكفِّراتُ ما بينهنَّ إذا اجتَنَبَ الكبائر
«Kúndelikti oryndalǵan bes ýaqyt namaz, árbir juma namazyna qatysý, Ramazan saıyn ustalǵan oraza, osy aralyqta, úlken kúnádan basqa jasalǵan kishi kúnálardyń báriniń keshirilýine sebep bolady»[5]. Imam Mýnaýı bul hadıskti ashyqtaı kele: «Bes ýaqyt namaz, juma namaz, Ramazan barsha kúnálardy jýyp-shaıady. Tek úlken kúnálardy ketire almaıdy, sebebi olardyń jaǵdaıy basqa...»[6], – deıdi.
5) Ramazanda jasalǵan kishi qajylyqtyń saýaby eselene túspek. Ibn Abbas (r.a) jetkizgen hadıste Paıǵambar (s.ǵ.s):
عُمرة في رمضان تعدل حَجَّةً
«Ramazanda jasalǵan kishi qajylyq úlken qajylyqqa teń keledi»[7], – degen. Ǵalymdar mundaǵy «teń kelýdi» saýaby turǵysynan dep ashyqtaǵan.
6) Bul aıda Quran túsken. Alla Taǵala Quranda aıtady:
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
«Ramazan aıy sondaı bir aı, ol aıda adam balasyna týra jol jáne (aq pen qarany) aıyratyn dálel túrinde Quran túsirildi. Senderden kim ramazan aıynda bolsa, oraza ustasyn. Al bireý naýqas ne saparda bolsa, basqa kúnderde sanyn toltyrsyn. Alla senderge ońaılyq qalaıdy, aýyrshylyq qalamaıdy. Senderdi týra jolǵa salǵan Allaǵa shúkirlik etýleriń úshin sanyn toltyryńdar. Ári Allany ulyqtańdar»[8]. Imam Ibn Kásır bul aıatty tápsirlep: «Alla Taǵala bul aıatta Ramazan aıyn maqtap tur. Sebebi barlyq aılardyń ishinen Qurandy túsirý úshin oraza aıyn tańdaǵan. Sonymen qatar, barsha ıláhı kitaptar Ramazan aıynda túskeni týraly derekter de keltirilgen...»[9], – degen. Osy úshin de musylman jurtshylyǵy Quran aıynda kóp Quran oqýdy ádetke aınaldyrǵan. Ramazan – Quran aıy.
7) Bul aıda qasıetti Qadir túni bar. Alla Taǵala bul keshke tolyq bir súreni arnaǵan. Onda: «Qadir túni myń aıdan artyq»[10], – degen. Imam Qýrtýbı osy aıatty tápsirlep: «Artyqshylyǵymen, ulyqtyǵymen artyq. Bul túnde kóptegen artyqshylyqtar bar. Bul túnge myń jylǵa shaqqanda toptalmaıtyn jaqsylyq úlestirilgen»[11], – degen.
8) Bul aıda taraýyq namazy oqylady. Bul aıda musylman qaýymy bir aı boıy Paıǵambar ( s.ǵ.s) súnnetin jandandyryp, taraýyq namazyn oqıdy. Ol namazdy meshitte jamaǵatpen oqyp, bir-birimen baýyrlastyǵyn arttyryp, meshitti namazben tiriltedi.
9) Iǵtıkaf[12]. Ramazan aıynyń sońynda ıǵtıkaf jasaý – súnnet amal. Aısha anamyz (r.a) :
أن النبي صلى الله عليه وسلم ، كان يعتكف العشر الأواخر من رمضان حتى توفاه الله ، ثم اعتكف أزواجه من بعده
«Paıǵambar (s.ǵ.s) qaıtys bolǵanǵa deıin Ramazannyń sońǵy on kúninde ıǵtıkaf jasaıtyn. Keıinnen jubaılary ıǵtıkaf jasady»[13], – degen. Imam Abý Dáýid ıǵtıkaftyń hıkmetin «asqazan men júrekti artyq nárselerden bosatyp, jekeshe qalyp Allaǵa qaraı betteý»[14] dep túsindirgen.
10) Ramazan – jomarttyq pen Quran oqý aıy. Ibn Abbas (r.a) Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) Ramazandaǵy halin sıpattap:
كان رسول الله صلى الله عليه وسلم أجود الناس ، وكان أجود ما يكون في رمضان حين يلقاه جبريل ، وكان يلقاه في كل ليلة من رمضان فيدارسه القرآن ، فلرسول الله صلى الله عليه وسلم أجود بالخير من الريح المرسلة
«Alla elshisi (s.ǵ.s) adamdar arasynda eń jomart jan bolatyn. Ramazan aıy týyp, Jábireıil (ǵ.s.) perishtemen jıi jolyqqanda, odan ótken márt adam bolmaıtyn. Jábireıil perishte Ramazan aıynyń múbárak ár túninde Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s) kelip, ekeýi birge Quran oqıtyn. Alla elshisi (s.ǵ.s) Jábireıil (ǵ.s.) perishtemen jolyqqan kezderinde jer betine bereke ákeletin jelden de jomart bolyp ketetin edi»[15], – degen. Imam Ibn Rájáb (r.a) Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s) nelikten Ramazan aıynda asa márt bolatynyn ashyqtap, myna sebepterdi atap ótken:
- «Ýaqyttyń qasıeti. Bul kezde amaldardyń saýaptary eselene túspek. Imam Tırmızıdiń hadıs jınaǵynda: «Eń jaqsy sadaqa – Ramazanda jasalǵan sadaqa»[16], – degen hadıs keltirilgen.
- Oraza ustaýshy, namaz oqýshy, zikir jasaýshy adamǵa kómekke asyǵý. Sebebi ıgilikke jasalǵan kómek sol ıgiliktiń ózindeı bolmaq...
- Bul aıda Alla Taǵala jomarttyq jasap, quldaryna meıirimin tógedi, keshirim jasaıdy, tozaqtan shyǵarady, onyń ishinde ásirese qadir túninde... endeshe quldardan kim meıirimdik jasap, ash adamdy toıdyrsa, meıirim tanytqany bolmaq. Al, Alla Taǵala quldarynyń meıirimdilerine meıirim tanytady. Kim Alla úshin jomarttyq jasasa, oǵan Alla jomarttyq tanytady.
- Oraza men sadaqanyń birge júrýi – jánnatqa aparar joldardan...»[17]
Mine, osyndaı mol bereke men sansyz saýapqa toly Ramazan aıy da jaqyn qaldy. Alla Taǵala quldaryna mol ıgilik jaýdyrǵaly tur. Bul ıgilikten ne enshileı alamyz?! Nendeı jaqsylyqqa qol jetkizip, nendeı jaman ádetimizden aryla alamyz?! Bul suraqqa tek ózimiz ǵana jaýap bere alamyz. Alla Taǵala barshamyzǵa Ramazan aıyn barynsha kemel túrde qarsy alyp, Alla Taǵalanyń qalaǵanyndaı oraza ustaýymyzdy násip etsin...
[1] Ahmad, Baıhaqı
[2] Nasaı
[3] Býharı, Mýslım
[4] Sharh Sahıh Mýslım
[5] Mýslım
[6] Taısır bısharh Jamı saǵır
[7] Mýslım
[8] Baqara 185
[9] Tafsır Ibn Kásır
[10] Qadr 3
[11] Tafsır Qýrtýbı
[12] Iǵtıqaf – bir jerde turý, kútý, ózin bir jerge qamaý degen sóz. Fıqh termıninde – bir meshitte nemese soǵan uqsas bir jerde ıǵtıqafqa nıet etip, belgili bir mezgil sol jerde qal (Islam ǵylymhaly)
[13] Býharı
[14] Sýbýlýs-sálám
[15] Býharı
[16] Tırmızı
[17] Lataıfýl-maarıf
