Qyzdarǵa barý erkektik pe?
Allaǵa shúkir, «Arym janymnyń sadaǵasy» deıtin ór namysty halyqtyń urpaǵymyz. Alaıda, sońǵy kezderde qazaqtyń qyzdarynda ar-uıat, al erkekterinde namys azaıyp bara jatqandaı kórinedi. Keıde úp-úlken kókelerimizdiń ózi jas qyzdardyń namysyn qalaı taptap júrgenin aıtyp maqtanady. «Qyzdarǵa baryp turý erkektiń tabıǵı qajettiligi ǵoı» dep te qoıady. Jas jigitterdiń arasynda qanshalyqty kóp qyzǵa barsa, ózin sonshalyqty abyroıly sanaıtyndar kezdesedi. Shyndyǵynda, solaı ma? Árıne, joq! Sebebi óziniń nekeli áıelinen ózge qyz-kelinshekterge asylý – baryp turǵan namyssyzdyq, arsyzdyq, azǵyndyq,tipti haıýannan da tómen deńgeıge túsýshilik.
Alla Taǵala qasıetti Quranda bylaı degen: «Negizinde, Biz jahannam oty úshin kóptegen adamdar men jyndardy jarattyq. Olardyń júrekteri bar, biraq (aqıqatty) sezbeıdi. Kózderi bar, biraq (jaqsylyqty) kórmeıdi. Qulaqtary bar, biraq (Allanyń sózin) estimeıdi. Olar haıýan sekildi. Tipti, odan da tómen. Mine, naǵyz beıqam jandar solar»[1].
Kez kelgen saý adam óziniń týǵan qyzyn, qaryndasyn nemese ápkesin bireýler aıaq asty etip ketse, ashýlanady. Biraq ózi bireýdiń týǵan qyzyn, qaryndasyn, ápkesin, tipti bireýdiń nekeli áıelin aldap, arbap tósekke tartqanda, eshteńeni oılanbaıtyn bolsa, onyń qaı jeri adam? Ondaı adamda júrek te, kóz de, qulaq ta joq. Nápsiden ózgeni oılamaıtyn, týǵan eliniń qyzdaryn qorǵaýdyń ornyna qorlap júrgen ondaı azǵyndar otandy da qorǵap jarytpaıdy. Óıtkeni, olar jaqsylyq pen jamandyqtyń, adal men aramnyń arasyn ajyratýdan maqurym. Búgingi qoǵamnyń ózderi sekildi azǵyndardyń arqasynda búlinip jatqanyn da olar uǵa almaıdy.
Tarıhqa qarasańyz, bizdiń halyq talaı ret jer betinen joıylyp ketýge shaq qalǵan. Sol kezde bizdiń arys bı-sheshenderimiz ben batyrlarymyz qanyn tógip, janyn berip júrip urpaqtaryn qorǵap edi. Alysqa barmaı-aq keshegi Saýryq, Ótegen, Suranshy batyrlar kim úshin janyn qıdy. Qalmaqtar qazaqtyń bas kóterer erkekterin qyryp tastaǵanda, Tólebı babamyz tynyshtyq úshin olarǵa on bes jyl boıy salyq tólep otyrdy. Al ózi aýylda qalǵan biren-saran erkekterge úsh-tórt áıelden qosyp, bala sanyn kóbeıtýge kúsh saldy. Sol jyldary týylyp, jalań aıaq, jalań but shaýyp júrgen balalarǵa qarap otyryp, eńkildep jylaıdy eken, jaryqtyq. Osy balalar qashan er jetedi, qashan atqa qonady, qashan elin jaýdan qorǵaıdy dep armandaıdy eken. Al, ózi tynyshtyqty saqtaý úshin eldegi áıelderdiń júzik, saqınalaryna deıin jınap alyp, qalmaqtarǵa berip otyrady eken.
Endi oılanaıyqshy, osynyń bári kim úshin? Osylaı elim dep eńirep ótken qaıran babalarymyz óz urpaqtarynyń osynshalyqty tómendep ketetinin oılady ma? Erkekteri qyzǵa shapqanyna máz bolady, al qyz-kelinshekteri taqymdary jaltyldap, kókirekteri salpyldyp, óksheleri tyqyldap, aqsha úshin aryn satady dep oılady ma?
Iá, qyzdar bizdiń namysymyz, qazynamyz. Olardy kózimizdiń qarashyǵyndaı qorǵaýymyz kerek.
Pákistanda oqyǵan jigitterden estidim: ol jaqta qyz balaǵa nemese áıelge bóten bir erkek suqtana qaraıtyn bolsa, ony ózge erkekter jabylyp sabap, uryp tastaıdy eken. Ol elde qyzdyń namysy – eldiń namysy, erdiń namysy sanalatyn kórinedi. Bizde de kezinde solaı edi. Al, búgingisin kópshilik ózi kórip júr.
Árıne, júrttyń bárine birdeı topyraq shasha almaımyz. Elimizde ımandy, bilimdi, parasatty azamattar árıne, az emes. Bizdiń tilerimiz – qazaq degen tekti jurttyń búgingi urpaǵy namyssyzdyqtan aýlaq bolsa eken. Alla Taǵalam elimizdegi erkekterdi namysty, qyzdardy uıatty etsin. Óz quldaryn ıman men yqylastan ajyratpasyn!
