Qurbandyqtyń ár qylyna saýap jazylady
Qurban aıt merekesi hıjra jyl sanaýy boıynsha Zýlhıdja aıynyń onynshy juldyzynan bastap qatarynan tórt kún atalyp ótiledi. Osy kúnderde qurban shalynady. Soǵan baılanysty bul mereke qurban merekesi dep atalǵan. Qurban sózi «Allaǵa jaqyndaý, Allanyń razylyǵyn tabý» degen maǵynany bildiredi. Negizinde bul merekeniń tarıhy Ibrahım (ǵ.s.) men uly Ismaıl paıǵambardan (ǵ.s.) bastaý alady. Allaǵa degen baǵynyshtylyǵymen synalǵan Ibrahım paıǵambar Jartýshysyn razy etý úshin uly Ismaıldy qurbandyqqa shalmaqshy bolady. Alla Taǵala oǵan Ismaıldyń ornyna kókten túsirgen qoshqardy qurban etýin buıyrady. Osyndaı úlken synaqty bastarynan ótkergen ákeli-balaly qos paıǵambardyń taǵylymy búginde musylman qaýym úshin ǵıbrat ónegesi bolsa kerek-ti.
Qurbandyq shalý mal-múlik arqyly atqarylatyn ǵıbadat túrine jatady. Bul kúnderi Alla razylyǵy úshin qurbandyq shalǵan kisilerge kóptegen saýap ýáde etilgen. Ardaqty paıǵambar (s.ǵ.s.) bylaı dep buıyrǵan: «Eshbir qul qurban kúni Allanyń quzyrynda qurbandyq qanyn aǵyzǵannan artyq jaqsy amal jasaı almaıdy. Óıtkeni, shalynǵan mal qııamet kúni múıizderimen, qyldarymen jáne tuıaqtarymen keledi. Shalynǵan qurbandyqtyń qany jerge aqpastan buryn Allanyń quzyrynda joǵary mártebege jetedi. Olaı bolsa, shyn kóńilmen qurban shalyńyz».
Qurbandyq shalýdyń saýabyn suraǵan sahabaǵa Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Qurbannyń árbir qyly úshin bir saýap bar» dep jaýap bergen. Sahaba taǵy da: «Ýa, Allanyń elshisi, shalynǵan qurbandyq mal júndi (qoı, qozy sııaqty) bolsa, saýaby qandaı bolady?» – dep suraǵanda, Paıǵambarymyz: «Júnniń árbir tal qyly úshin de bir saýap bar», – dep jaýap qaıyrǵan eken.
Alla rızalyǵy úshin shalynǵan qurbandyq aqyrette ótýi óte qıyn «Syrat» kópirinde ıesi úshin minis quraly retinde kómekke keledi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) bul jaıynda bylaı degen: «Maldyń jaqsysy men táýirin qurbandyq retinde tańdańyz. Óıtkeni, ol «Syrat» kópirinde sizge kólik bolady».
Qurban shalýdyń áleýmettik turǵydan da birqatar paıdalary bar. Atap aıtsaq, qurbandyq shalý – qoǵamda baýyrlastyq, ózgege kómek berý, janqııarlyq jáne yntymaqtastyq syndy jaqsy qasıetterdiń paıda bolýyna jáne odan ary nyǵaıa túsýine yqpal etedi. Sondaı-aq, qoǵamda ádilettiliktiń kúsheıýine ózindik septigin tıgizedi. Áleýmettik toptar arasyndaǵy belgili bir alshaqtyqtyń joıylýyna jáne ártúrli deńgeıdegi adamdardyń bir-biriniń jaǵdaıyn bilisip, turmys-tirshiligin jaqynnan tanýǵa jáne etene aralasýyna edáýir yqpal etedi.
Kedeı, et satyp ala almaıtyn nemese qarajaty jetińkiremeı az ǵana mólsherde et alyp júrgen adamdardyń ómirinde qurbandyqtyń qanshalyqty bereketti ekendigine kóz jetkizý asa qıyn emes. Qurbandyq dáýletti kisini mal-múlkin Allanyń razylyǵyna bólený úshin berýge úıretedi. Qol ushyn sozyp, kómektesýge yntalandyrady jáne ózgege járdem berýden alǵan rahat sezimin ar-ujdanymen sezindiredi. Osylaısha, ony sarańdyq dertinen, dúnıelik mal-múlikke degen táýeldilikten qutqarady.
Qurban shalý kedeı-kepshikterdiń baı kisiler arqyly Alla Taǵalaǵa shúkirshilik etýine sebepshi bolady. Kedeı kisi qurbandyq arqyly dúnıe nyǵmetteriniń jer betindegi taralymy jaıyndaǵy orynsyz oıdan jáne óshpendilikten ózin qutqarady. Sonymen qatar, ómir súrip jatqan qoǵam tarapynan óziniń elenip-eskerilgendigin sezinedi.
Munymen qatar qurbannyń bizge beımálim kóptegen paıdalary bar. Degenmen, ǵıbadattar paıdasynan buryn, áýeli tek jaratqan Allanyń razylyǵy úshin ǵana jasalýy qajet. Sondyqtan, qurbandyq shalý – túrli ózindik jáne qoǵamdyq paıdalaryn bir shetke qoıǵanda, birinshi kezekte Allanyń razylyǵy kózdelip jasalatyn ǵıbadat. Quran Kárimde Alla Taǵala bul jaıynda: «Olardyń (shalynǵan maldardyń) etteri men qandary Allaǵa áste ulaspaıdy. Biraq, Oǵan (Allaǵa) senderdiń tek taqýalyqtaryń ǵana jetedi», («Haj» súresi, 37-aıat) – dep buıyrady. Iaǵnı, qurbandyq shalýdaǵy kózdelgen maqsat pen nıet Alla razylyǵy úshin be álde basqa múdde me? Mine, sondyqtan shalynǵan qurbandyqtyń Alla quzyrynda qabyl bolýynyń eń basty sharty – Alla razylyǵy úshin shalyný qajet.
Qurban merekesiniń birinshi kúni dúnıe júziniń ár tarapynan qajylyq ǵıbadaty úshin qasıetti Mekkege qaraı aǵylǵan qalyń musylman jurty qajylyq paryzdaryn ótep, Jaratqanǵa minájat etip, duǵa-tilekterin arnaıdy.
Dinimizde eki aıt merekesi de namaz oqýmen bastalady. Bul jóninde Paıǵambarymyzdan (s.ǵ.s.) jetken bir hadıste bylaı delinedi: «Bul kúnderde (ıaǵnı aıt kúnderinde) eń birinshi atqaratyn isimiz – namaz oqý». Osyǵan oraı aqyl-esi durys, balıǵat jasyna tolǵan árbir musylman úshin aıt namazdaryn oqý – ýájip bolyp tabylady.
Aıt kúnderi jaqyndaǵanda, aldyn ala daıyndyq júrgiziledi, dámdi taǵamdar ázirlenedi. Musylman qaýym mereke kúni jýynyp-tazalanyp, taza jáne ádemi kıimderin kıip, hosh ıis seýip, aıt namazyna jóneledi. Namaz oqylǵan soń musylmandar birin-biri quttyqtap, jaqsy tilekter aıtady. Jaǵdaıy tómen kisilerge kómek retinde sadaqa beriledi. Aıt kúnderi jeńil-jelpi oıyn-saýyqqa tyıym salynbaıdy, biraq sharıǵat sheńberinen shyqqan daraqylyqqa da jol berilmeıdi.
Oraza aıt pen qurban aıt arasynda keıbir ózgeshelikter bar. Mysaly, oraza aıtynda tańerteńgisin aıt namazyna qurma sekildi jeńil taǵamdardan dám tatyp shyǵý durys bop eseptelse, qurban aıtta nár tatpaı shyqqan abzalyraq. Óıtkeni, Paıǵambarymyz sol kúngi orazasyn jańa soıylǵan qurban etimen ashqandy qup sanaǵan. Sondaı-aq, oraza aıtta pitir sadaqasy berilse, qurban aıtta jaı sadaqa beriledi. Arapa – qurban aıtqa baılanysty kún. Óıtkeni, qajylar sol kúni qajylyqtyń eń basty sharty bolyp esepteletin «arafat ýaqfasyn» oryndaý úshin Arafat taýynda belgili bir ýaqyt turady. Arapa kúni tańǵy namazdan bastap, qurban aıttyń tórtinshi kúniniń asyr namazyna deıin árbir paryz namazynan keıin «tashrıq tákbirleri», ıaǵnı qosymsha tákbirler aıtylady.
Sonymen «qurban» sózi dinı turǵydan alǵanda «Qushylyq maqsatymen belgili bir ýaqytta, belgili bir sharttarǵa saı keletin maldardy óz tártibimen baýyzdaý nemese osylaısha baýyzdalǵan mal» degendi bildiredi. Sondyqtan, qurbandyqqa arnalǵan maldyń da jaramdy bolýyna qatysty keıbir shartary bar. Qysqasha toqtalyp óteıik.
Qurbandyqqa tek qana qoı, eshki, sıyr jáne túıe maldaryn ǵana shalýǵa bolady. Qurban retinde shalynatyn qoı jáne eshki kem degende bir jasar, sıyr eki jasar, túıe bes jasar bolýy kerek. Alty-jeti aılyq toqty bir jasar qoı sııaqty semiz, etti bolsa, qurbandyqqa shalýǵa jaraıdy. Qoı men eshkiniń erkegin, sıyrdyń urǵashysyn shalǵan abzal. Taýyq, qoraz, qaz, úırek sııaqty qustar qurban retinde soıylmaıdy.
Qoı nemese eshkini tek qana bir adam qurban retinde shala alady. Al, sıyr nemese túıeni, ıaǵnı iri qarany bir kisiniń jalǵyz ózi úshin nemese jeti kisi birigip, ortaq shalýlaryna da bolady. Qurbandy ortaqtasyp shalǵan ýaqytta árbir adam qurban shalý nıetimen iske asyrýy kerek. Bir kisi qurban úshin, al ekinshi bir kisi tek qana etin alý nıetimen ortaqtassa, shalynǵan mal barlyq ortaqtar úshin qurban bolyp eseptelmeıdi.
Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) qurbandyqqa jaramaıtyn mal jaıynda bylaı dep aıtqan: «Soqyrlyǵy anyq belgili soqyr, aýrýy belgili aýrýshań, (júre almaıtyndaı dárejede) aqsaqtyǵy belgili bolǵan aqsaq jáne jiligi kórinetindeı óte aryq maldar qurbandyqqa jaramaıdy». Demek, qurban maly bir kózi soqyr; soıylatyn jerge jete almaıtyn dárejede álsiz; qulaǵy nemese quıryǵy týmadan joq nemese basym bóligi kesilgen; tisteriniń kóbi túsip qalǵan; bir múıizi nemese ekeýi de túbinen synǵan bolmaýy kerek.
Qurban retinde shalynatyn maldy qınamaý úshin, ótkir pyshaq qoldaný kerek. Maldy soıý úshin jerge jatqyzǵannan keıin pyshaqty kóz aldynda jalaqtatyp, qaıraý – mákrúh. Al, qınamaı soıý – súnnet. Paıǵambarymyz bir hadısinde bylaı deıdi: «Maldy baýyzdaǵan ýaqytta jaqsylap baýyzdańdar. Kimde-kim mal soısa, pyshaǵyn jaqsylap qaırasyn jáne tezirek baýyzdap maldy rahatyna qaýyshtyrsyn».
Qurban shalǵanda «Allahý ákbar, Allahý ákbar lá ılaha ıllallahý, Allahý ákbar, Allahý ákbar ýa lıllahıl-hamd» dep tákbir aıtylyp, «Bısmıllahı, Allahý ákbar» dep baýyzdalady. Eń abzaly, qurbandy ıesiniń ózi baýyzdaǵany durys. Basqaǵa ókilettigin tapsyryp soıǵyzýǵa da bolady. Iesiniń qurban malynyń janynda turǵany jón. Qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin úsh bólikke bólip taratý – mustahap, ıaǵnı saýap. Bir bóligi týǵan týys, kórshilerine, ekinshi bóligi kedeı muqtaj adamdarǵa, úshinshi bóligi óziniń bala-shaǵasyna, otbasyna beriledi. Qurbannyń terisin ılep paıdalanýǵa bolady. Biraq satýǵa bolmaıdy, durysy terini satyp, aqshasyn muqtaj-jetimderge sadaqa retinde berý kerek.
Degenmen qurbandyq ǵıbadatyn shyn nıet-yqylaspen oryndaý kerek. Jurt «pálenshe qurban shalmady» dep aıtpasyn nemese «túgenshe qurban shalypty» dep aıtsyn degen maqsatpen oryndalmaǵany jón. Taǵy bir eskere ketetin jaıt, elimizdiń keıbir aımaqtarynda qurbandyq malyn arapa kúnderi shalyp jatady. Bul sharıǵat turǵysynan alǵanda durys emes. Qurbandyq aıt namazy oqylyp bitkennen keıin iske asýy qajet. Sonda ǵana ol qurbandyq bolyp sanalady.
Qoryta aıtqanda, Qudaıǵa shúkir oraza aıt pen qurban aıt ulttyq meıram sanatyna qosylyp, adaldyq, meıirimdilik, qaıyrymdylyq, yntymaq kórinisterine aınaldy. Myń jarym jylǵa jýyq ýaqyttan beri qazaq eli de bul meıramdardy asa zor qýanyshty yqylaspen merekelep keledi. Alla Taǵala qulshylyqtarymyzdy izgi nıetpen oryndaýdy násip etip, qabyl alǵan bolsyn.
Batyrjan MANSUROV
