Qulshylyqqa qulshyndyrar taǵylymdy úsh aı
Jaratýshy Alla Taǵala adamdy sanaly etip dúnıege ákelgeni sııaqty, ómirlik ýaqyt kezeńderin de erekshe taǵylymmen jasaǵan. Adam balasy salıqaly-izgi amaldardy kóp jasap jáne qulshylyqta bekemdilik tanytý úshin Alla Taǵala óziniń danalyǵymen keıbir túnderdi, kúnderdi jáne aılardy erekshelep qoıdy. Islam kúntizbesindegi osynaý qasterli aılar týraly Alla Taǵala qasıetti Quranda bylaı deıdi:
إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللّهِ اثْنَا عَشَر شَهْراً فِي كِتَابِ اللّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَات وَالأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلاَ تَظْلِمُواْ فِيهِنَّ أَنفُسَكُمْ
«Allanyń kókter men jerdi jaratqan kúni jazǵan úkimi (ornatqan zańdylyǵy) boıynsha aılardyń sany on eki, olardyń tórteýi haram aılar. Mine, eń durys úkim, ári minsiz júıe (esep) – osy. Endeshe, bul aılarda (ıaǵnı, qasıetti aılardy qurmet tutpaı nemese ornyn aýystyrý arqyly) óz-ózderińe qııanat jasamańdar»[1].
Belgili tápsirshi ǵalym ál-Qýrtýbı haram aılar jaıly aıtylǵan osy aıatty: «Alla Taǵala haram aılaryn erekshe qulshylyqpen ótkizýdi jáne ol aılarda zulymdyqqa jol bermeýdi buıyrǵan», – dep tápsirleıdi.
Quranda haram aılar jaıly aıtylǵanmen, onyń naqty qaı aılar ekendigi kórsetilmegen. Al, Paıǵambar (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) hadısterinde bul aılar jaıly mol derekter usynylady.
عَنْ أَبِي بَكْرَةَ عَنَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:" إِنَّ الزَّمَانَ قَدِ اسْتَدَارَ كَهَيْئَتِهِ يَوْمَ خَلَقَ اللَّهُ السَّمَوَاتِ وَالْأَرْضَ. السَّنَةُ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ؛ ثَلاثٌ مُتَوَالِيَاتٌ ذُو الْقَعْدَةِ، وَذُو الْحِجَّةِ، وَالْمُحَرَّمُ، وَرَجَبُ مُضَرَ الَّذِي بَيْنَ جُمَادَى وَشَعْبَانَ. رواه البخاري
Ábý Hýraıra jetkizgen hadıste Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) bul jóninde: «Zaman Alla aspandar men jerdi jaratqan kúndegideı qalpyna qaıta aınalyp keledi. Bir jylda on eki aı bar. Onyń tórteýi qasıetti. Úsheýi birinen soń biri keledi: Zýlqaǵda, Zýlhıdja jáne Muharram, al tórtinshisi – Jýmadá men Shaǵban arasynda keletin Erejep aıy»[2], – degen.
Bul aılardyń Alla Taǵalanyń quzyrynda qurmeti joǵary bolyp jáne osy aılarda kúnálardyń birneshe ese aýyr bolǵandyǵy sebepti haram aılar dep ataldy. Abdýlla ıbn Abbas bylaı deıdi: «Alla Taǵala tórt aıdy erekshelep haram aılary dep atady jáne onyń qurmetin joǵarylatyp, ol aılardaǵy istelgen kúnálardy birneshe esege arttyryp, al izgi amaldardyń saýabyn molaıtty».
Kaǵb ıbn Malık (Alla oǵan razy bolsyn) aıtady: «Alla Taǵala ózine zamandy tańdady, sol zamannyń súıiktisi – haram aılary». «Táýbá» súresiniń 36-aıatynda: «Haram aılarda ózderińe zulymdyq qylmańdar», - dep nusqaý berse jáne bir sózde on eki aıda ózderińizge zulymdyq qylmańdar dep aıtylady. Basqa derekterde haram dep atalýynyń sebebi, ol aılarda soǵystyń haram bolǵandyǵy úshin delinedi. Sebebi, bul jahılııat zamanynda belgili nárselerden edi.
Erejep jáne Shaǵban aılary
«Erejep» sózi arab tilindegi «rajaba», ıaǵnı ulyqtaý, madaqtaý degen maǵynalardy bildiredi. Imam Rajab Al-Hanbalıdyń aıtýy boıynsha, Erejep aıynyń bulaı atalý sebebi, bul aı arabtarda ulyqtalatyn aılardan edi. Al, Islam kelgennen keıin Erejep aıynyń mártebesi tipti ósti. Bul aıda soǵyspaıtyn, urys-keris, janjal bolmaıtyn. Bul aıda táýbá etýshilerge Allanyń rahmeti men meıirimi erekshe mol tógiledi.
أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ أَبِي قَيْسٍ ، حَدَّثَهُ أَنَّهُ سَمِعَ عَائِشَةَ ، تَقُولُ : " كَانَ أَحَبُّ الشُّهُورِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنْ يَصُومَهُ شَعْبَانَ
Ábý Dáýit jetkizgen hadıste Aısha anamyz (Alla oǵan razy bolsyn) aıtady: «Paıǵambarymyzǵa aılardyń ishindegi oraza ustaýǵa súıikti bolǵan aı Shaǵban aıy edi»[3].
عن عائشة رضي الله عنها قالت: (ما رأيت رسول الله - صلى الله عليه وسلم - استكمل صيام شهر قط إلا رمضان
Aısha anamyzdan (Alla oǵan razy bolsyn) jetken hadıste: «Paıǵambarymyzdyń Ramazan aıynan basqa aılarda tolyq oraza ustaǵanyn kórgen joqpyn»[4], – deıdi.
Joǵarydaǵy hadısten túsinetinimiz Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Shaǵban aıynyń orazasyn ustap, Shaǵban men Ramazan orazasyn qosqandyǵyn kóremiz. Allanyń elshisi (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Ramazan aıynan basqa eshqandaı aılarda tolyq oraza ustamaǵan. Budan shyǵatyn másele Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Shaǵban aıynda tolyq oraza ustady degen emes, kerisinshe Shaǵban aıynyń basym kúnderin orazamen ótkizgendigin bilemiz.
Shaǵban aıynda Paıǵambarymyzdyń (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) oraza ustaýynyń hıkmeti nede degenge kelsek, rasynda, Shaǵban aıy Ramazan aıynyń aldynda keletin aı bolǵandyqtan, Paıǵambarymyzdyń (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) basqa aılarda oraza ustaı almaýyna baılanysty bolyp otyr. Keıbir derekterde Shaǵban aıynyń orazasy keıbir paryz namazdardyń aldynda jáne keıin keletin súnnetter tárizdi, Ramazan orazasynyń aldynda Shaǵbannyń orazasy kelip, keıin Sháýýál aıynyń orazasy kelgen sııaqty. Budan uǵatynymyz Shaǵban aıy qasıetti Ramazan aıyna úlken bir daıyndyqpen kirip, Ramazannyń jarshysy bolyp sanalady.
عن أُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ لَمْ أَرَكَ تَصُومُ شَهْرًا مِنْ الشُّهُورِ مَا تَصُومُ مِنْ شَعْبَانَ قَالَ ذَلِكَ شَهْرٌ يَغْفُلُ النَّاسُ عَنْهُ بَيْنَ رَجَبٍ وَرَمَضَانَ وَهُوَ شَهْرٌ تُرْفَعُ فِيهِ الْأَعْمَالُ إِلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ فَأُحِبُّ أَنْ يُرْفَعَ عَمَلِي وَأَنَا صَائِمٌ
Ýsama ıbn Záıd (Alla oǵan razy bolsyn): «Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) eshqandaı aılarda Shaǵbanda oraza ustaǵan sııaqty oraza ustaǵan emes», – deı kele, ol Allanyń elshisinen basqa aılarda ne sebepti oraza ustamaıtynyn suraǵan eken. Sonda Rasýlalla: «Ol – sondaı aı, Erejep pen Ramazannyń ortasynda kelip jáne adamdardyń kóbi ǵapyldyqta qalatyn aı. Ol aı –amaldar álemderdiń Rabbysy Allaǵa kóteriletin aı. Men oraza bolyp, amaldarymnyń Alla Taǵalaǵa kóterilgenin qalaımyn»[5], – dedi.
Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) óziniń qulshylyq ǵıbadattarynyń eń kórkem túrde jasalýyn qalady. Ibn Rojab Al-Hanbalı Paıǵambarymyzdyń (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Shaǵban aıynda oraza ustaýynyń hıkmetin baıandaǵan kezde: «Rasynda, Shaǵban aıy – Erejep pen Ramazannyń ortasynda kelip adamdardyń kópshiligi eskermeı, umyt qaldyratyn aı», – degen bolatyn. Bul hadısten túsinetin nárse adamdar umyt qaldyratyn ýaqyttarda qulshylyq jasaýdyń mańyzdylyǵy shyǵady. Mysalǵa, túngi namaz, aqsham men quptan namazdarynyń arasyn bilimge arnaý jáne taǵy basqalary.
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِذَا دَخَلَ رَجَبٌ قَالَ: ( اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي رَجَبٍ، وَشَعْبَانَ، وَبَلِّغْنَا رَمَضَانَ)
Ánas ıbn Málik jetkizgen hadıste bylaı delinedi: «Paıǵambarymyz Erejep aıy kelgende bylaı aıtatyn edi: «O, Alla! bizge Shaǵban men Erejep aıynda bereke berip jáne Ramazanǵa jetkize gór»[6].
Shaǵban aıy qarılardyń aıy dep atalǵan. Tabıǵınderden bolǵan Kýfalyq Salama ıbn Kýhaıl: «Sebebi, adamdar Shaǵban aıy kelgen sátte, ýaqyttaryn tek qana Quran oqýǵa arnaıtyn. Sol sebepti Shaǵban aıyn Quran oqýshylar aıy dep ataǵan», – deıdi.
Bul aıda musylman adam ýaqytyn qalaı ótkizý kerek:
- Bul aıdyń basym kópshiligin orazamen ótkizgen durys. Óıtkeni, Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bul aıda kóp oraza ustaǵan.
- Qazasyn óteı almaǵan áıel adamdar orazasynyń qazasyn óteýge asyǵý kerek. Óıtkeni, Aısha anamyz (Alla oǵan oazy bolsyn) Ramazan orazasyndaǵy ustaı almaǵan qazalaryn osy aıda ustaıtyn edi.
- Barlyq adam Quran oqýǵa áreket jasap, ony túsinýge tyrysyp, Quran túsken aıǵa daıyndalý kerek.
- Quran jattap, taraýıh namazyna ımamdyqqa shyǵatyn ımamdar Qurandaryn pysyqtap, daıyndyq jasaý kerek.
Ramazan – bul táýbe men keshirim aıy
Ramazan – barsha musylman qaýymy Alla razylyǵy úshin oraza ustap, aýyz ashtyryp, taraýıh namazyna qatysyp, rýhanı azyq alatyn qasıetti aı. Óıtkeni, bul – On segiz myń ǵalamnyń Jaratýshysy Alla Taǵalanyń pendelerine týra jolǵa bastaýshy qasıetti Quran Kárimniń alǵashqy múbárak aıattary túse bastaǵan, seksen úsh jyldyń kólemine teń keletin Qadir túni bar, sondaı-aq tilek-batalar qabyl bolatyn qasıetti Ramazan aıy.
Ramazan orazasynyń paryzdyǵy týrasynda Alla Taǵala qasıetti Quranda:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
«Ýa, ıman etkender! Ózderińnen burynǵylarǵa paryz etilgendeı senderge de oraza ustaý paryz etildi. Bálkim, sol arqyly (asaý nápsini tizgindep), kúná ataýlydan saqtanyp, taqýalyqqa jetersińder»[7].
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿۱۸۵﴾
«Ramazan aıy – adamzatty týra jolǵa bastaýshy, aıqyn dálelderdi hám aqıqat pen jalǵannyń ara-jigin ajyratatyn ólshemderdi qamtyǵan qasıetti Quran túse bastaǵan erekshe aı. Aralaryńnan kimde-kim Ramazan aıyna aman-esen jetse, ony oraza ustap ótkizsin. Al kim (osy aıda) naýqas bolyp nemese sapar shegip oraza ustamasa, (qaza bolǵan kúnderin) basqa ýaqytta ustasyn. Shynynda, Alla senderge jeńildikti qalaıdy, aýyrtpalyq artqysy kelmeıdi. Endeshe, qaza bolǵan kúnderdi tolyqtyryp, ózderińdi týra jolǵa salǵany úshin Allany qudireti kúshti uly jaratýshy dep tanyp, (Ramazan aıyn oraza ustap, Quran oqyp ótkizý arqyly) shúkirshilik etersińder»[8].
Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bul aıdyń qundylyǵy men bereketin eskere otyryp, Shaǵban aıynyń sońǵy kúnderinde bylaı degen eken: «Eı, musylmandar! Uly ári múbárak aıdyń kóleńkesi tóbelerińe jaqyndap keldi. Ol – ishinde myń aıdan da qaıyrly Qadir túni bar aı».
Ramazan aıy – bul oıyn-saýyq aıy emes, kerisinshe Allaǵa Taǵalaǵa jaqyndap, yqylas tanytyp, meılinshe Alla Taǵalanyń aldynda kishireıip, táýbege keletin aı.
Ábý Hýraıradan (Alla oǵan razy bolsyn) jetken hadıste Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Shóldegen adam sý tapqanda, balasy joq adam perzentti bolǵanda, adasqan adam jol tapqanda qalaı qýanatyn bolsa, Alla Taǵala óziniń pendesiniń táýbesine odanda qatty qýanady»[9], – delingen.
عَنْ أَبي هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِيِّ قَالَ: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إيمَانًا وَ احْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ
Ábý Hýraıranyń (Alla oǵan razy bolsyn) rıýaıat etýinshe, Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı degen: «Kimde-kim Ramazan aıynda shynaıy senimmen, saýapty bir Alladan ǵana kútip, oraza ustasa, buryn-sońdy jasaǵan kúnálary túgeldeı keshiriledi»[10].
عن أَبِي هُرَيْرَةَ ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَقِيَ الْمِنْبَرَ ، فَقَالَ : " آمِينَ ، آمِينَ ، آمِينَ " ، فَقِيلَ لَهُ : يَا رَسُولَ اللَّهِ ، مَا كُنْتَ تَصْنَعُ هَذَا ؟ ! فَقَالَ : " قَالَ لِي جِبْرِيلُ : أَرْغَمَ اللَّهُ أَنْفَ عَبْدٍ أَوْ بَعُدَ دَخَلَ رَمَضَانَ فَلَمْ يُغْفَرْ لَهُ ، فَقُلْتُ : آمِينَ . ثُمَّ قَالَ : رَغِمَ أَنْفُ عَبْدٍ أَوْ بَعُدَ أَدْرَكَ وَالِدَيْهِ أَوْ أَحَدَهُمَا لَمْ يُدْخِلْهُ الْجَنَّةَ ، فَقُلْتُ : آمِينَ . ثُمَّ قَالَ : رَغِمَ أَنْفُ عَبْدٍ أَوْ بَعُدَ ، ذُكِرْتَ عِنْدَهُ فَلَمْ يُصَلِّ عَلَيْكَ ، فَقُلْتُ : آمِينَ "
Ábý Hýraıradan (Alla oǵan razy bolsyn) jetken taǵy bir hadıste Paıǵambarymyzdyń (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) minberge kóterilip bara jatyp úsh ret «Ámın» degeni aıtylady. «Ýa, Allanyń Elshisi sen bulaı istemeıtin ediń ǵoı», – dep suraǵanda, Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı jaýap beredi: «Jábireıil kelip Ramazan kirip kúnásy keshirilmegen adamdy Alla Taǵala murnymen jer súzgizsin dedi. Men «Ámın» dep aıttym. Ata-anasynyń biri nemese ekeýi de tiri bola turyp jánnatqa kirmegen adamnyn murny jer súzsin. Men «Ámın» dep aıttym. Seniń atyń atalyp, saǵan salaýat aıtpaǵan adamnyń murny jer súzsin dedi, men «Ámın» dep aıttym»[11].
Ramazan aıynda musylman adam ózimen jumys istep, rýhanı baılyqqa kenelýi kerek. Kimniń adamdarmen mámiledegi joly durys bolsa, onyń dindegi joly durys bolady.
أن رجلاً قال: يا رسول الله إن فلانة ذكر من كثرة صلاتها وصيامها غير أنها تؤذي جيرانها بلسانها؟ قال: هي في النار
Ábý Hýraıradan (Alla oǵan razy bolsyn) jetken hadıste Paıǵambarymyzǵa (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir kisi bylaı deıdi: «Rasynda pálenshe áıel kóp namaz oqıdy, oraza ustaıdy dep aıtylady, alaıda kórshisine tilimen zııan keltiredi». Sonda Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Ol áıel otta bolady[12]», – dep jaýap berdi.
إِذا جَاءَ رَمَضَانُ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الجنَّةِ وغٌلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ وصُفِّدَتِ الشياطِينُ
«Ramazan aıy kelgende, jánnattyń qaqpalary aıqara ashylyp, tozaqtyń qaqpalary jabylady, shaıtandar kisendeledi»[13].
Musylman orazany Allanyń razylyǵy úshin ustaıdy. Nátıjesinde Alla ondaı qulynyń syıyn ózi násip etedi. Hadıs qudsıde Alla Taǵala bylaı deıdi:
كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ إِلاَّ الصِّيامَ فَإِنَّهُ لي وأَنَا أَجْزِي بِهِ
«Adam balasynyń tek orazadan basqa amalynyń barlyǵy ózi úshin. Al, oraza – Men úshin, onyń saýabyn Ózim beremin»[14].
Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) taǵy bir hadısinde:
للصَّائمِ فَرْحَتَانِ يفْرحُهُما إِذا أَفْطرَ فَرِحَ بفِطْرِهِ وإذَا لَقي ربَّهُ فرِح بِصَوْمِهِ
«Oraza ustaýshynyń eki úlken qýanyshy bar: aýyz ashqanyna qýanady jáne Rabbysymen qaýyshqanda oraza ustaǵanyna qýanady»[15], – degen.
Mine, biz kóbine qasıetti aılardyń taǵylymyn ǵana bilip jatamyz. Al, ardaqty Paıǵambarymyz (Oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) ustanyp, ózgege úlgi-ónege etken bul aıdyń da bizder úshin taǵylymy mol eken. Jalpy, biz ár kúnimizdi ǵıbratpen ótkizýge mashyqtanýymyz kerek. Allaǵa qulshylyq jasaý arqyly biz ımannyń tereń syrlaryna qanyǵamyz. Sondyqtan ár musylman bul aılardyń qadirin túsinip, orazasyn ustap, Quranyn oqyp, duǵa-tilek jasap ótkizse deımiz. Sebebi, biz osy tirligimizde jınaǵan saýabymyzben Aqyrette onyń qyzyǵyn kóretinimizdi qaperden shyǵarmaýymyz kerek.
Qydyrmın Qanat Qoıanbekuly
Respýblıkalyq «Áziret Sultan» meshitiniń naıb ımamy
[1] «Táýbá» súresi, 36-aıat
[2] Buharı
[3] Ábý Dáýit
[4] Buharı, Mýslım
[5] Ahmad ıbn Hanbal jáne Násaı
[6] Ahmad ıbn Hanbal, Músnád, I/259
[7] «Baqara» súresi, 183-aıat
[8] «Baqara» súresi, 185-aıat
[9] Ibn Asakır
[10] Buharı, Saým, 6; Mýslım, Sııam, 203
[11] Tırmızı
[12] Ahmad
[13] Buharı, Saým, 5; Mýslım, Sııam, 1
[14] Buharı, Saým 9; Mýslım, Sııam, 163
[15] Buharı, Saým 9; Mýslım, Sııam, 163
