QONAQTYŃ ÁDEBI QANDAI

Qonaqqa barǵanda úı ıesimen oryn jaıynda tartyspańyz, qaı jerdi usynsa, sonda otyryńyz. Tipti úı qojaıyny kórsetken jerge otyrýǵa tıissiz. Óıtkeni ózińiz qalaǵan orynǵa otyrsańyz, bálkim, kózińiz úıdegi tyıym salynǵan jerge túsip qalýy múmkin. Ne bul otyrysyńyzben úı ıesin yńǵaısyz jaǵdaıǵa qaldyrarsyz. Úı ıesi sizge ne aıtsa sony oryndap, sizge qandaı da qurmet kórsetse, ony qabyl alǵanyńyz jón.

عَنْ عَدِي بْنِ حَاتِمٍ الطَّائِي رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: "أَنَّهُ قَدِمَ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَأَكْرَمَهُ بِالْجُلُوسِ عَلَى وِسَادَةٍ، وَ جَلَسَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ عَلَى الْأَرْضِ. قَالَ عَدِي: ثُمَّ مَضَى بِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، حَتَّى إِذَا دَخَلَ بَيْتَهُ، تَنَاوَلَ وِسَادَةً مِنْ أُدُمٍ مَحْشُوَّةٌ لِيفًا، فَقَذَفَهَا إِلَيَّ فَقَاَل: اِجْلِسْ عَلَى هَذِهِ. قُلْتُ: بَلْ أَنْتَ فَاجْلِسْ عَلَيْهَا. قَالَ: بَلْ أَنْتَ. فَجَلَسْتُ عَلَيْهَا، وَ جَلَسَ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وِآلِهِ وَسَلَّمَ بِالْأَرْضِ".

Áıgili sahaba Adı ıbn Hatım át-Taıden (r.a.): «Birde Adı Paıǵambarǵa (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) barady. Paıǵambar (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) Adıdi kórpeshege otyrǵyzyp, qurmet kórsetedi. Al ózi jerge otyrdy. Adı (r.a.) oqıǵany bylaı áńgimeleıdi: «Sosyn Alla elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) meni úıine alyp baryp, teriden[1] jasalǵan, ishi qurma aǵashynyń japyraǵymen toltyrylǵan kórpesheni maǵan usynyp: «Mynaǵan otyra ǵoı», – dedi. Men: «Joǵa, buǵan siz otyryńyz», – dedim. Alla elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn): «Joq, sen otyr», – dedi. Aqyry kórpege men otyrdym. Alla elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn) jerge otyrdy» (Ibn Ishaq, Ibn Hısham)[2].

Birde Harıja ıbn Záıd Ibn Sırınge zııarat jasap, úıine kirip keledi. Ol Ibn Sırınniń jastyqqa súıenip, jerde otyrǵanyn kóredi. Harıja ıbn Záıd onyń qasyna otyrmaqshy bolyp, Ibn Sırınge: «Siz ózińizge qalaǵan jaqsylyqty men de qalaımyn», – dedi. Sonda Ibn Sırın: «Men úıimde ózime qalaǵan oryndy sizge qup kórmeımin. Sol úshin men aıtqan orynǵa otyryńyz», – deıdi.

Siz de qonaqqa barǵanda úı ıesi usynǵan orynǵa otyryńyz. Úı qojaıynynyń ruqsatynsyz eshbir jerge otyrmańyz.

قَالَ سَيِّدُنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ: "لاَ يَؤُمَّنَّ الرَّجُلُ الرَّجُلَ فِي سُلْطَانِهِ، وَلاَ يَقْعُدْ عَلَى تَكْرِمِتِهِ إِلَّا بِإِذْنِهِ". (رواه مسلم).

Myrzamyz Alla elshisi (Allanyń oǵan salaýaty men sálemi bolsyn): «Adam basqa bireýdiń ıeliginde qojalyq etpesin. Ári úıindegi qurmetti orynǵa tek qojaıynnyń ruqsatymen otyrsyn», – degen. (Mýslım)[3]. Iaǵnı basqa adamnyń úıinde ne onyń menshigindegi jerde ıelik etpesin degen maǵynada. «Qurmetti oryn» dep úı ıesiniń arnaıy otyratyn jatyn, tósek nemese sol sııaqty t.b. oryn maǵynasynda. 

 Baýyryńyzdyń ne dosyńyzdyń úıine kirip, ol sizge otyratyn ne uıyqtaıtyn jerdi usynǵan kezde, jan-jaqqa nazar salmańyz. Ári  tintýge, ańdýǵa kelgen adam sııaqty úı ıesine suqtanyp qaraı bermeńiz. Otyrǵanda ne uıyqtar ornyńyzda kózińizdi tyıyńyz, tek qajet nársege qaraýmen ǵana shektelińiz. Qoıma, sandyq, sómke, ámııan, búrkelgen qobdısha sııaqty jabyq zattardy ashyp qaramańyz. Sebebi bul ıslam ádebine qaıshy. Bul isińizben baýyryńyzdyń nemese týysyńyzdyń senimin aqtamaǵan bolasyz. Sol úshin qonaqqa tıis ádepten taımaı, aradaǵy kórkem mámileni buzbaı, araqatynasty saqtańyz. Sonda ǵana úı ıesiniń sizge degen qurmeti, súıispenshiligi arta túspek. Alla Taǵala sizdi qamqorlyǵyna bólesin.  

Qonaqqa barǵanda eki jaqqa da saı keletin ýaqytty tańdaý kerek. Sondaı-aq qonaq kútip jatqan kisiniń úıinde belgili bir mólsherde ǵana otyrý qajet. Úı ıesine aýyrlyq salyp, sharshatatyndaı uzaq ýaqyt otyrmańyz. Qonaqqa nemese jaǵdaı surap barǵanda qolaısyz ári yńǵaısyz ýaqytta barmańyz. Máselen, tamaqtaný, uıyqtaý, dem alatyn, basqa da osyǵan uqsas ýaqyttarda barmaýǵa tyrysyńyz.

Imam án-Naýaýı «Ál-Ázkar» kitabynda: «Musylman kisi úshin izgi kisilerdiń, aǵaıynnyń, kórshilerdiń, dos-jarannyń, týystardyń jaǵdaıyn surap barý, olarǵa qurmet kórsetý, olarmen aralasý mustahab sanalady. Musylman kisi ózge adamdardyń hal-jaǵdaıyn, tulǵalyq aıyrmashylyǵyn, ýaqyttary ártúli bolatyndyǵyn eskergeni durys. Úı ıeleri qalamaǵan, kútpegen ýaqytta zııarat jasamańyz. Olar qýana qarsy alatyn ýaqytta barǵan jón. Bul jaıynda kelgen hadıster óte kóp ári keń taralǵan», – dep aıtqan.

Úı ıesimen sóılesseńiz, ornymen, qysqa-nusqa sóıleńiz. Eger jıylǵan qonaq arasynda jasyńyz kishi bolsa, sózdi birinshi bastamańyz. Eger aıtqyńyz kelgen sózińiz ózekti taqyryp bolyp, barlyǵynyń kóńilinen shyqsa, sóz bastaǵanyńyzda turǵan esh oǵashtyq joq. Artyq sóz sóılemeńiz jáne otyrý, sóıleý, mámile ádebin umytpańyz.

 

[1] Hadıstiń arabsha mátininde atalmysh sóz «أُدُم» eki damma tańbasymen kelgen. «أَدَم» dep eki fathamen de aıtsa bolady, «teri» degendi bildiredi.

[2] Muhammed ıbn Ishaq, «Ás-Sıra án-nabaýııa», V tom, 64-bet. Ibn Hısham, «Ás-Sıra án-nabaýııa», IV tom, 248-bet. Hafız Ibn Kasır, «Ál-Bıdaıa ýa án-nıhaıa».

[3] «Sahıh Mýslım», I tom, 465-bet (290), (673). «Sýnan Ábý Dáýd», I tom, 390-bet (582). «Sýnan án-Nasaı», II tom, 76-bet (780). «Sýnan Ibn Májah», I tom, 313-bet (980). 

[1] «Sahıh Mýslım», (2097). «Sahıh ál-Buharı», (5856).

 

Kitaptyń avtory: Sheıh Abdýl-Fattah Ábý Ǵýdda ál-Hanafı

Qazaq tiline aýdarǵan: Erjan Orazov