QAZAQTYŃ «BULA-NAZ»-Y
«Bula-naz» sózi qazaq tilindegi «bula» jáne «naz» degen eki komponentten turady.
Bula — erkin, erke, qaqpaısyz, beınet kórmeı esh shekteýsiz, tábıǵı óz betimen ósken adamdy “ Bula” nemese “Bula adam” deıdi.
Naz — ádette, sulý, názik, erke, súıkimdi, jaǵymdy kóńil-kúıde júrgen qyzdy ne áıel adamdy “naz” nemese “nazdy qyz” dep ataıdy. Osy eki sózdiń qatar qosylýy nátıjesinde «bula-naz» sózi «erke, názik, meıirimdi, ári kóńil kúı» degen maǵynaǵa ádemi jeńil maǵyna beredi.
Sózdiktegi uǵymy
Sózdikte «bula-naz» uǵymy kelesideı sıpattalady:
Bula-naz — erkin, shekteýsiz, ómirdiń qýanyshtaryn sezinetin, jan-jaqty damyǵan, baqytty adam. Onyń tabıǵatynda erkelik, náziktik, meıirimdilik, basqa da sezimdik áserler bar.
Bul sóz mádenıette, ónerde, ádebıette, ásirese, mahabbat, sezim, romantıka jáne adamgershilik týraly áńgimelerde jıi kezdesedi. Bula-naz adamnyń boıyndaǵy erekshe qasıetteri men adamgershilik qundylyqtarynyń kórnisi bolyp tabyllady.
Bula — erke minez
Bula — adam sanasyndaǵy erkindik, minezindegi erkelik, áreketindegi shekteýsizdik, boıyndaǵy bostandyq belgisi “bula minez” dep atalady. Bula adamdar áleýmettik erejelerdi, dástúrlik talaptardy oryndaýdan qashyp, erkin ómir súrgen, adamdardy jurt “bula tulǵa” dep tanıdy.
Januıalyq tárbıeniń áseri
Bula — otbasyndaǵy tárbıeniń nátıjesi. Otbasynda balalarǵa erkindik berý, olardyń óz betinshe sheshim qabyldaýyna múmkindik berý — bula tárbıesiniń negizin qalaıdy. Mundaı otbasynda bala tárbıelený barysynda, shekteýler men erejelerdiń oryndalmaýy, balalardyń erke jáne erkin bolyp ósýine jaǵdaı jasaıdy. Biraq orynsyz erkelik essizdikke, essizdik orǵa jyǵýǵa ákeledi. Esti erke-el úshin eńbek etedi, essiz erke - en dalaǵa ketedi. Esti adam desti kórinedi, essiz adam kemdi kórinedi.
Tabıǵattaǵy bulalyq
Bula termıni — mal sharýashylyǵynda da qoldanylyp, maldyń erkin jáne tabıǵı jaǵdaıda ósip-ónýin bildiredi. Júgen-quryq tımeı, ózdiginen jaıylyp, tabıǵı jaǵdaıda ómir súrgen mal “bula” ne “bula mal” dep atalady. Bul maldyń densaýlyǵy, kúsh-qýaty, ári tabıǵı minez-qulqyn saqtaǵan mal retinde qaralady.
Qoǵamdaǵy bulalyq
Qoǵamda “bula” adamdardyń bolýy — olardyń qoǵamdyq qurylymǵa, áleýmettik tártipterge , dástúrlerge qatysty kózqarastaryn bildiredi. Bula adamdar óz kózqarastaryn erkin bildirip, qoǵamdaǵy stereotıpter men dástúrlerdi synǵa alýy múmkin. Olar qoǵamnyń damýynda, jańashyldyqqa umtylýda, ózgeristerdiń alǵyshartyn jasaýda mańyzdy ról atqarady. Ony qazaq “ el erkesi” ne “bulasy” dep ataıdy.
Bula — mádenıettiń sımvoly
Bula mádenıette erkindiktiń, shekteýsizdiktiń sımvoly retinde qarastyrylady. Qazaq halqynyń mádenıetinde erkin, shekteýsiz ómir súrgen adamǵa, onyń qasıetterine erekshe mán beriledi. Bula — qazaq halqynyń tabıǵatpen, qoǵammen, ózin-ózi tanýymen tyǵyz baılanysty. Ol erkindik, táýelsizdik, jáne tabıǵı ómir súrý tásilderin kórsetedi, sol arqyly adamgershilik jáne mádenıet qundylyqtaryn beıneleıdi.
Bolat BOPAIULY
