QAZAQTYŃ “BIR ShÁÝGIM ShAI” DÁSTÚRI
“Bir sháýgim shaı” dástúri qazaq halqynyń qonaqjaılylyq saltyn pash etetin, tereń mánge ıe ádet-ǵuryptardyń biri. Bul dástúr tek shaı quıý ǵana emes, adamdar arasyndaǵy jyly shyraılylyqty, syılastyqty jáne dostyqty ulyqtaýdyń belgisi.
Shaıdyń qasıeti men mańyzy
Qazaqtar úshin shaı ishýdiń ózindik mádenıeti baǵzamanda qalyptasqan. Shaı tek sýsyn emes, adamdardy biriktiretin kópir retinde qarastyrylǵan. “Shaı ishseń shaıqap ish. jan-jaǵyńdy baıqap ish”, “Shaı ishseń, jaılap ish – qasyńa dostardy jınap ish.” degen naqyl sóz, bul sýsyndy asyqpaı, rahattanyp, áńgimemen bólisip ishý kerektigin bildiredi.
Qonaqjaılylyqtyń sımvoly
“Bir sháýgim shaı” dástúri úı ıesiniń shyn yqylasyn kórsetedi. Qazaq halqy qaı ýaqytta bolmasyn qonaǵyn kúlimsirep qarsy alyp, shaı usynady. Shaıdyń alǵashqy quıylǵan kesesi úıge kelgen adamnyń mártebesin tanytady. Bul - qazaqtyń baýyrmaldyq pen ashyq júrektiliginiń aınasy. Baǵy ata-analarmyz “Qonaq kelse, qut keledi” dep túsingen.
Áńgime-dúkenniń órbýi
Shaı ishý tek sýsyndaý emes, áńgime-dúken qurýdyń, jańalyq bólisýdiń joly bolyp tabylady. Áńgime barysynda úlkender bata aıtyp, aqyl-keńesterin beredi, jastar tárbıe alady. Shaı ústinde aıtylǵan sózderge erekshe mán beriledi, al árbir aıtylǵan áńgime qonaqtardyń kóńilin kóterip, bir-birine degen syılastyqty arttyrady. “Shaı ishseń, jaılap ish – sóz tyńda, oı aıt oılanarlyq.”
Keselerdiń reti men tártibi
Qazaqtyń shaı ishý dástúrinde keselerdiń reti men tártibi bar. Qonaqtar birinshi kezekte úlkenderge shaı usynylýyn kútedi, sodan keıin baryp jastarǵa beriledi. Bul – qazaqtyń úlkenge degen qurmetin, kishige degen izetin bildiredi. Shaı quıyp berýshi adamnyń da orny erekshe – ol únemi shaıdyń quıylý, usyný ádebin saqtaýy tıis.
“Jasy úlkendi syıla, jolyn ber, ornyńan tur oryn ber.”
Bir sháýgim shaı – ortaq bereke
“Bir sháýgim shaı” dástúrinde adamdardyń bir-birine degen shynaıy yqylasy aıqyn kórinedi. Bir sháýgim shaı árkimge jetkilikti bolý úshin ortaq bólisýge, qurmet kórsetýge úıretedi. Bul – bir úıdiń dastarqanyndaǵy aýyzbirshiliktiń belgisi. “Birlik bar jerde – tirlik bar”, “Dám -dánekr”.
Dástúrdiń mádenı máni
Qazaqtardyń dástúrli ómirinde shaı ishý tabıǵı qundylyqqa aınalǵan. Ol atadan balaǵa jalǵasyp, urpaqqa ósıet bolyp keledi. Qazaq halqy “bir sháýgim shaıdyń” aınalasynda baqytty ómirdiń mánin túsingendeı bolady. Qarapaıym shaıdyń ózi qazaq úshin úlken dástúr, ómirlik fılosofııanyń bir bólshegi. “Dástúrdiń ozyǵy bar, tozyǵy bar”, “Taspen urǵandy, aspen ur”.
“Bir sháýgim shaı” dástúri – qazaq halqynyń keń peıili men baı mádenıetiniń tamasha bir kórinisi. Shaı ishý arqyly adamdar arasyndaǵy jylylyq saqtalyp, ata-baba salty urpaqtan-urpaqqa jalǵasa beredi.
Bolat BOPAIULY
