QAZAQSTANDA BÚKIL ÁLEMDE KEZDESETIN DINI AǴYMDAR BAR
Din taqyryby qazirgi tańda elimiz úshin eń názik másele bolyp tur.
Áleýmettik jeli damyǵan saıyn dinı alaýyzdyq, dinaralyq ereges, onyń ishinde bir ǵana Islam dininiń túrli aǵymyn ustanatyn otandastarymyzdyń ózara kıkiljińi kúnnen-kúnge kúsheıip bara jatqany jasyryn emes. Keıingi kezde dinshil topqa ózderin "táńirshi" etip kórsetýshiler men dinge múldem qarsy "agnostıkter" qosylyp, qoǵamda iritki kóbeıdi.
Osy kúnge deıin elimizde 18 konfessııany qamtıtyn 3 977 dinı birlestik resmı tirkelgen. Olardyń 2 835-i ıslamdyq, 347 - pravoslavıe, 93 - katolık, 586 - protestant, 61 - Iegova kýágerleri, 24 - Jańaapostoldyq shirkeý, 13 - Krıshna sanasy qoǵamy, 7 - ıýdaızm, 6 - bahaı, 2 - býddızm, 2-eýi - sońǵy kúngi áýlıeler Isa Másihtiń shirkeýi (mormondar), 1 - mýnıtter.
Jalpy, elimizde sońǵy birneshe ǵasyrda qalyptasqan álemdik eki din – Islam men Hrıstıan dini ǵana edi. Táýelsizdik jyldary qazaq dalasyna júzdep-myńdap túrli aǵymdar qaptap kirdi. Endi solarǵa toqtalaıyq...
Presvıterıan uıymy
16-ǵasyrda Shotlandııada paıda bolǵan protestantızm aǵymynyń bir tarmaǵy.
Qazaqstanda 92 presvıterıan uıymy bar. Olardyń ishindegi eń tanymaldary: "Greıs", "Nadejda", "EmmanýEl", "Nazarıanın". Mysaly: 2013 jyly "Greıs" (bir ataýy – "Blagodat") uıymy 10 myń adamdy óz qataryna qosty. Presvıterıan nanym-senimine senýshilerdiń kóp bóligi koreı ultynyń ókilderi.
Elýinshi kúndi kútýshiler (Pıatıdesıatnıchestvo)
20-ǵasyr basynda AQSh-ta paıda bolǵan hrıstıandyq aǵym. Taqýalary óz izbasarlaryn temeki shegýden, alkogolden, esirtkiden jáne qumar oıyndarynan bas tartýǵa shaqyrady.
Búgingi tańda Qazaqstanda bulardyń 230 birlestigi bar. 2012 jyly olardyń ishindegi eń aýqymdysy – "Novaıa jızn" - 38, "Istochnık jıznı" - 28, "Agape" Mıssııasy-23, "Sýn Bok Ym" – 9, "Jatva" – 5 toptan quryldy. Tek 2013-jyldyń ózinde quramynda qazaq, qyrǵyz, uıǵyr ultynyń ókilderinen turatyn 5 000 adam boldy.
Iegova kýágerleri
19-ǵasyrdyń 70-shi jyldarynda AQSh-ta paıda bolǵan protestanttyq aǵym.
Qazaqstanda Iegova kýágerleriniń shamamen 5 myńdaı ókili bar 61 birlestigi jumys isteıdi.
Iegova kýágerleriniń dinı ustanymdary Almaty, Jambyl, Qaraǵandy jáne Ońtústik Qazaqstan oblystarynda kúshti áreket etedi.
Jetinshi kúnniń adventısteri
1843-jyly AQSh-ta paıda bolǵan protestanttyq aǵym.
Olar Másihtiń oralatynyna senedi, senbi kúnin tynyshtyq pen demalys kúni retinde qurmetteıdi, sondaı-aq, adam jany ólgennen keıin aspanǵa ushpaıdy dep senedi.
42 qaýymdyq birlestigi elimizdiń 13 oblysynda (Qyzylorda oblysyn qospaǵanda), sonymen qatar, Astana men Almatyda ornalasqan.
Baptıster
Baptıster Isa Másihtiń qaıta oralatynyna senedi. Shoqyný úshin sýǵa shomyldyrý rásimin tek eresek adamdarǵa oryndatady. Baptıstterde jappaı tabynarlyq bedelge ıe birde-bir ortalyq nemese dinbasy joq.
Qazirgi tańda elimizde 100 baptısttik top pen fılıal tirkelgen. Olardyń kópshiligi Almaty qalasy men Almaty oblysynda jáne Ońtústik Qazaqstan, Qaraǵandy oblystarynda áreket etedi.
Mennonıtter
Bul protestanttyq aǵym 16-ǵasyrda Nıderlandyda paıda boldy jáne negizin qalaýshy, katolık dininiń qyzmetkeri Menno Sımonstyń esimimen ataldy.
Mennonıtter senimi boıynsha qolǵa qarý alýǵa bolmaıdy, soǵystan, áskerden ashyq túrde bas tartady.
Qazaqstanda olardyń 4 birlestigi bar.
Evangelııa hrıstıan-baptısteri
Qazaqstanda 185 dinı birlestigi resmı tirkelgen.
Olardyń qaraýynda – 256 shirkeý, 252 dinı top jáne mıssıonerlik ortalyqtar, 9 187 shirkeý músheleri, 78 presvıterler, 157 dıakondar bar.
Mormondar
Djozef Smıt 1830 jyly AQSh-ta qurǵan. Ol "Mormon kitabyn", jazdy jáne bul kitap Mormon senimindegiler úshin Taýratpen qatar qoldanylady.
Mormondarǵa ishimdik, esirtki, sháı, kofe qoldanýǵa tyıym salynǵanymen, birneshe áıel alýǵa ruqsat.
Almaty, Astana qalalarynda belsendi áreket etedi. Reseıden kelgen 3, AQSh-tan kelgen 7 ýaǵyzshy-mıssıonerler jumys isteıdi.
Rýhanı-dinı oqý oryndar
2023 jylǵy esep boıynsha elimizde 14 rýhanı-dinı oqý oryny bar. Ondaǵy stýdentterdiń jalpy sany - 4395 adam.
Aıta ketsek, Islamdyq baǵytta - 12 ("Nur-Múbarak" ýnıversıteti - 1, medrese kolledji - 9, QMDB janyndaǵy Imamdardyń biliktiligin arttyrý ıslam ınstıtýty - 1, QMDB qarasty Hýsamýddın ás-Syǵanaqı atyndaǵy ıslam ınstıtýty - 1). Hrıstıandyq baǵytta - 2 (Almaty Pravoslavıelik rýhanı semınarııa jáne Qaraǵandydaǵy Joǵarǵy eparhııaaralyq "Marııa – Shirkeýdiń Anasy" rýhanı Semınarııasy) dinı bilim ordasy bar.
Erekshe aıta ketetin jaıt, Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda tyıym salynǵan jıyrmadan asa dinı aǵymdardyń keıbiri áli kúnge deıin jasyryn áreket etip keledi.
Sońǵy jyldary ıslamdyq dinı toptar men aǵymdar eldegi saıası oqıǵalarda, qaqtyǵystarda jıi boı kórsete bastady. Bul, árıne, óte qaýipti qubylys. Desek te, qoǵamda dinı kózqarasqa qatysty týyndap turatyn teketirester men alaýyzdyqtar elimizde tamyr jaıyp úlgergen kirme aǵymdarǵa adam tartý amaly ma degen de kúdik týyndaıdy.
Qazaq eli zaıyrly memleket bolǵandyqtan, otandastarymyzdyń dinı nanym-senimi men kózqarastaryn kemsitpeı, jastardy bilim-ǵylymmen aınalysýǵa kóptep tartqanymyz abzal bolady.
