QAI ÝAQYTTA ZEKET BERÝGE BOLADY?
Islam dininde balıǵatqa tolǵan, aqyl-esi durys,qaryzy men qajettiliginen artyq ósimdi mal-dúnıesi (aqsha, altyn, kúmis, saýda zattary jáne jaıylymdaǵy tórt-túlik maly) nısap mólsherine jetip, sol nısapqa bir jyl boıy ıelik etken musylmannyń mal-múlkinen zeket berýi – paryz (Fathý babıl ǵınaıa, 2 tom, 5-7 better).
Tómendegi sharttar tabylǵan jaǵdaıda zeket berý paryz bolady.
Birinshiden, mal-dúnıesi nısap mólsherine jetý kerek. Nısap degen –zeketti paryz etetin belgili baılyq mólsheri. Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń pátýasy boıynsha, nısap mólsheri 85 gramm altynnyń baǵasymen eseptelinedi. Onyń quny Ulttyq bank bekitken altynnyń 585 synamasymen anyqtalady. Búginde ol shamamen 1 mln 285 myń teńgeni quraıdy.
Mal-dúnıesi nısapqa jetken adam baı atanady. Adamnyń kúndelikti iship-jeıtin tamaǵy, kıetin kıim-keshegi, turatyn úı-jaıy, minis kóligi, saýyn sıyry, oqıtyn kitaptary, qoldanatyn ydys-tabaǵy men turmystyq qural-saımandary qajettilik sanalady.
Ekinshiden, nısap mólsherine jetken mal-dúnıe bir jyl aınalymda, ıaǵnı zeket berýshiniń ıeliginde bolýy shart. Mundaǵy mezgil musylman kúntizbesi, ıaǵnı qamarı jyl sanaýy boıynsha esepteledi. Mysaly, ótken Ramazan aıynan bıylǵy Ramazan aıyna deıingi ýaqyt bir jyl sanalady. Bir jylǵa tolmaǵan mal-dúnıeden zeket berý mindet emes.
Úshinshiden, nısapqa jetken jáne bir jyl tolǵan mal-múlik ıesiniń qolynda, ony kedergisiz jumsaı alatyn bolýy tıis. Joǵaltqan nemese bireýden ala almaı júrgen maldan zeket berilmeıdi.
Bireýden alǵan qaryz jáne amanat malynan zeket berilmeıdi. Bireýge bergen qaryz óziniń mal-dúnıesi bolyp sanalady. Senimdi adamǵa qaryz berip, qalaǵan ýaqytta ony qaıtaryp alýǵa shamasy jetse, ondaı qaryzdan da zeket beriledi.
Tórtinshiden, zeket beriletin mal-múlikte ıesiniń saýda nıeti bolýy kerek. Iaǵnı satýdy, odan materıaldyq paıda tabýdy kózdegen adam sol nárseden zeket beredi. Eger satý nıeti bolmasa, zattyń quny qansha qymbat bolsa da, odan zeket berilmeıdi. Máselen, jalǵa berilgen úıi nemese ónim óndiretin zaýyty jáne ondaǵy qymbat jabdyq, qural-saımannan zeket berilmeıdi. Odan alynǵan jalgerlik aqydan jáne túsken paıdadan ǵana zeket beredi.
Daıyndaǵan Hasan AMANQUL
