Qabir ómiri
Alla Taǵala aldymen topyraqtan pishin jasap adamdy beınelep, artynan oǵan jan bergendikten, pende jan men tánnen turady. Adam ómiri tórt kezeńnen turady. Birinshi kezeń – rýhtar álemindegi ómir, ıaǵnı tánimiz jaratylmastan buryn janymyzdyń bar bolýy. Alla Taǵala rýhtardy jaratyp alyp, olarǵa alǵashqy táblıǵdy jasaǵanyn aıatta bylaı dep keltiredi: «Sol ýaqytta Rabbyń adam balalarynyń belderinen násilderin aldy da ózderine kýá etip: «Men senderdiń Rabbylaryń emespin be?» – degende, olar: «Árıne, kýámiz», – degen. Qııamet kúni budan habarymyz joq demeńder»[1]. Ekinshi kezeń - osy ómirdegi tirshiligimiz. Bul ómirdegi tirshilik ómirge kelýmen bastalyp, bul pánımen qosh aıtysýmen aıaqtalady. Dúnıe ómiriniń eń uly maqsaty – árkimniń aqyret úshin ne isteı alǵandyǵy, synaqtan qalaı ótkendigi, nátıjesi qalaı bolatyndyǵymen ólshenedi. Úshinshi kezeń – ólgennen keıingi qııamet kúnine deıingi aralyq, ıaǵnı bul kezeń qabir ómirinen turady. Tórtinshi kezeń – qııamet qaıymnyń bastalýynan máńgilikke deıin sozylǵan aqyret ómirin qamtıdy.
Qabir ómiri – aqyret ómiriniń esigi, aqyrettiń bastamasy ne baspaldaǵy ispetti. Qaıtys bolǵan kisi meıli kómilsin, meıli kómilmesin, meıli haıýanattarǵa jem bolsyn ıakı sýǵa batyp, otqa janyp kúl bolsyn, qandaı jaǵdaıda jan berse de ol kisi úshin qabir ómiri bastalǵan bolyp sanalady.
Eki túrli qııamet bar. Birinshisi – qabir ómirinen bastaý alatyn kishi qııamet. Ekinshisi – Israfıl perishteniń Sýrǵa úrleýimen bastalatyn naǵyz qııamet qaıymnyń bastalýy. Adam jan berip, qabirge qoıylǵan soń Jaratýshysyna esep berýge kóshedi de Mýnkár, Nákır atty eki perishteniń suraq-jaýaby bastalady. Suraqtyń birinshisi «Rabbyń kim? Paıǵambaryń kim? Qaı dindi ustandyń?» dep, odan ári ret‑retimen jalǵasa túsedi. Dúnıede ımandy, salıqaly ǵumyr keshken kisi bul suraqtarǵa múdirmeı durys jaýap beredi. Mundaı jandarǵa jánnat esikteri ashylyp, jánnattyń keremetteri kórsetiledi. Eger marqum bolǵan kisi ımansyz ıakı mýnafıq bolyp dúnıeden ótken bolsa, eki perishteniń suraqtarynan tosylady[2]. Ondaı pendelerge tozaq esikteri ashylyp, ondaǵy azaptyń belgileri kórsetiledi. Sondyqtan qabirde ımansyz jan azap shegedi de, ıman etken mýmın syıǵa bólenedi.
Áhlı súnnet senimi boıynsha, ıman etpegen kápirler men keıbir kúnáhar mýmınder qabir azabyn tartady. Imam Aǵzam Ábý Hanıfa[3] jáne ózge de Matýrıdııa mektebiniń ǵalymdary da aıat pen hadıske súıene otyryp, bul máseleni biraýyzdan qabyl etken[4].
Ǵalymdar qabir azabynyń haqtyǵyna qatysty dálel retinde tómendegideı tujyrymdardy keltiredi:
1. Quranda Ferǵaýyn jáne onyń adamdary qııamet qaıymǵa deıin qabirde azap shegetindigi týraly aıtylady: «Olar erteli-kesh otqa tastalady. Qııamet-qaıym bolǵan kúni: Ferǵaýyndyqtardy azaptyń eń qattysyna kirgizińder»[5].
2. «Alla sondaı ıman keltirgenderdi, dúnıe tirshiliginde de, aqyrette de myqty sózben bekitedi»[6]. Býharıdiń rıýaıaty boıynsha, bul aıat qabirdegi azaptyń bolatyndyǵyn bildiredi. Sebebi, bul aıattyń qabir azaby jaıynda túskendigin Hazireti Paıǵambarymyz sahabalaryna aıtqan.
Al, Hazireti Paıǵambarymyzdyń tómendegi hadısteri qabir azabynyń bolatyndyǵyn ashyq ári anyq túrde baıan etedi.
1. Abdýlla ıbn Abbastan jetken rıýaıat boıynsha, Hazireti Paıǵambarymyz bir zırattyń qasynan ótip bara jatyp eki qabirdi kórsetip, sol qabirde jatqan eki máıittiń azap shegip jatqandyǵyn sahabalaryna aıtady. Paıǵambarymyz: «Myna qabirdegi eki máıit ne úshin azap shegip jatqanyn bilesińder me?» - dep suraǵanda sahabalary: «Alla jáne Onyń Elshisi biledi», - desti. Sonda Hazireti Paıǵambarymyz: «Bul ekeýi de úlken kúnániń azabyn shegip jatqan joq. Biri kishi dáretten saqtanbaıtyn, ekinshisi ósek tasıtyn. Bulardyń qınalyp jatqandary álgi eki ádettiń azaby», - dep ún qatty da, bir jas shybyqty alyp, ekige bólip, ekeýiniń qabiriniń basyna egip qoıdy. Sońynan: «Osy eki shybyq qýraǵanǵa deıin bul eki adamnyń qabirdegi azabyn jeńildetedi»[7] dedi.
2. «Qabir jánnat baqshalarynan bir baqsha ıakı jáhánnam shuńqyrlarynan bir shuńqyr»[8].
3. Kelesi bir hadıste: «Máıit qabirge kómilgennen keıin bireýi - Mýnkár, ekinshisi - Nákır dep atalatyn qara kók tústi eki perishte keledi de, qabirdegi kisige: «Anaý Muhammed (s.ǵ.s.) degen kisi jaıynda ne aıtasyń?» - dep suraıdy. Ol: «Ol Allanyń quly jáne Elshisi. Alladan basqa táńir joq, Muhammed Onyń quly jáne Elshisi ekendigine kýálik etemin» dep jaýap beredi. Budan keıin eki perishte: «Biz seniń osylaı aıtatyndyǵyńdy bilgen edik», - deıdi. Sodan keıin olar onyń qabirin jetpis qulash keńeıtedi. Keıinirek ol máıittiń qabirin jaryq qylady. Eń sońynda perishteler máıitke: «Jat, uıyqta», - deıdi. Perishteler oǵan: «Sen tósektes bolǵan (áıeliń) jáne eń kóp jaqsy kórgen kisi jaǵynan oıandyrylatyn mahshar kúnine deıin uıyqtaı ber», - deıdi. Eger ólgen kisi mýnafıq bolsa, perishtelerge bylaı dep jaýap beredi: «Eldiń Muhammed jaıynda bir nárseler aıtqanyn estidim. Men de solar sııaqty aıttym. Odan basqa eshteńe bilmeımin». Perishteler oǵan: «Osylaı deıtinińdi bilgen edik», - desedi. Sodan keıin qara jerge: «Myna adamdy syǵa alǵanyńsha syq», - deıdi. Qara jer ony syqqan saıyn syǵa túsedi. Syqqandyǵy sonshalyq, súıekteri syrqyrap ketedi. Álgi beıbaq mahshar kúnine deıin qabirde osylaı azap shegedi»[9].
4. Birde Hazireti Osman bir qabirdiń qasynda turyp, saqaly sý bolǵansha jylaıdy. Qasynda turǵan kisiler oǵan:
- Sen jánnat pen tozaqty aıtqan kezde jylamaısyń da, qabirdi kórip munshalyqty nege kóp jylaısyń? – dep suraıdy. Sonda Hazireti Osman:
- Rasýlýlla bylaı degen edi: «Shyndyǵynda qabir aqyret qonaqtarynyń alǵashqysy. Eger ólgen kisi odan sátti ótse, odan keıingi kedergiler oǵan jeńil bolady. Al eger pende odan qutyla almasa, ıaǵnı qabir azabyn shekse, keıingi satylar odan da beter aýyr bolady», - dedi. Hazireti Osman sózin ary qaraı jalǵastyryp bylaı deıdi:
- Rasýlýlla buǵan qosa: «Men dúnıede qabirden beter súıkimsiz ári qorqynyshty eshteńe kórmedim»[10] dedi. Hazireti Osman qabirge kómilip jatqan máıitti kórgen sátte myna bir óleń joldaryn eske alatyn: «Eger sen qabir azabynan qutylsań, úlken bir páleketten qutylǵanyń. Eger odan qutylmasań, tipti qutylýyń jóninde oılaı da almaımyn»[11].
5. Fatıma bıntı Ásád Paıǵambarymyzdyń kókesi Ábý Tálibtiń jary, Hazireti Álıdiń anasy edi. Ol alǵash ıman etken musylmandardyń biri bolyp, Madınaǵa kóshken bolatyn. Paıǵambarymyzǵa bala jasynda kóp qyzmet jasaǵan bul áıel ony óz balalarynan artyq ja- nyna jaqyn kóretin. Sondyqtan Hazireti Muhammed (s.ǵ.s.) te ony erekshe syılap, qurmet kórsetetin. Fatıma hanym hıjrettiń tórtinshi jyly (626) Madınada qaıtys bolady. Ol qaıtys bolǵanda Hazireti Paıǵambarymyz oǵan degen iltıpatyn: «Búgin anam qaıtys boldy» degen sózderimen bildirgen.
Fatıma hanym qaıtys bolǵanda, Paıǵambarymyz ústindegi kóılegin (jeıdesin) sheship oǵan kebin qyldy jáne janazasyn da ózi shyǵardy. Sonan soń Paıǵambarymyz onyń qabirine ózi túsip biraz ýaqyt jatyp kóredi de, jylap turyp máıitti jaıǵastyrady. Sahabalar muny kórip: «Ýa, Rasýlýlla! Seniń buryn-sońdy bulaı jasaǵanyńdy kórmep edik», - dep tańyrqaıdy. Alla Elshisi olarǵa:
«Ábý Tálibten keıin osy áıeldeı maǵan jaqsylyq jasaǵan eshkim bolǵan emes. Jumaqtyń jibegin jamylsyn dep óz kóılegimmen kebindedim. Qabirde ótkizetin sátteri ońaı bolsyn dep kórine ózim jatyp turdym» ‑ dep jaýap beredi[12].
Qabir azaby tek kápir men kúnáhar musylmandar úshin ǵana degenimizben munyń negizgi aqıqatyn bir Alla qana biledi. Degenmen o dúnıelik bolǵan árbir pende qabirde san‑alýan suraqqa tartylyp, tıisti jazasyna, ne bolmasa laıyqty syıyna qaýyshatyny sózsiz. Sebebi, Hazireti Paıǵambarymyz Saǵd ıbn Mýaz esimdi sahabasy qaıtys bolǵanda bylaı deıdi: «Álbette, qabir qysymy bar. Eger odan bireý qutylar bolsa, Saǵd ıbn Mýaz qutylar edi»[13].
Imam Aǵzam Ábý Hanıfa aıtýy boıynsha, qabirde paıǵambarlardan, sodan soń sábıler men sheıitterden suraq suralmaıdy[14].
Hazireti Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) sahabalaryna únemi myna duǵany úıretetin. Allanyń qalaýymen biz de osy duǵany aıtýdy ádetke aınaldyrsaq nur ústine nur bolar edi:
«Allam, rasynda da men tozaq otynan Saǵan sıynamyn. Qabir azabynan Saǵan sıynamyn. Másıh Dájjaldyń fıtnásinen Saǵan syıynamyn. Ómir men ólimniń fıtnálarynan Saǵan sıynamyn»[15].
Smaıyl Seıtbekov
[1] Aǵraf, 172
[2] Tırmızı, Qııama – 26
[3] Imam Aǵzam Ábý Hanıfa, Fıqhýl-ákbar, j.k.e., 26-bet.
[4] Nýreddın ás-Sabýnı, Matýrıdı akaıdı, aýdarǵan: Bekır Topaloglý, Ankara, 1979, 185-bet; Mátnýl akaıdı lı-Ýmarı án-Násáfı, 6-bet.
[5] Ǵafyr, 46
[6] Ibrahım, 27
[7] Býharı, Janaız 82; Mýslım, Iman 34; Ábý Dáýit Tahara 26
[8] Tırmızı, Qııamet, 26
[9] Tırmızı, Jánáız, 70
[10] Ibn Mája rıýaıaty
[11] Imam Sharanı, Ólúm – kııamet – ahıret ve ahır zaman alametlerı, aýdarǵan: Halıl Gúnaıdyn, Bedır baspasy, Istanbýl, 92-bet.
[12] Damıra Ómirzaqqyzy Ibragım, j.k.e., 405-bet.
[13] Ahmad ıbn Hanbal, 6/55
[14] Alııýl Karı, Fykhy Ekber, aýdarǵan: Iý.Vehbı Iavýz, Istanbýl, 1979, 259-bet.
[15] Ábý Dáýit, Tırmızı, Násáı, Ibn Mája rıýaıaty
