PIDIIa DEGENIMIZ NE?

Islam dininde buıyrylǵan belgili bir qulshylyqtyń ornyna tólem jasaý «pidııa» dep atalady. Alla Taǵala: «Paryz oraza sanaýly ári belgili kúnderde ǵana óteledi. Aralaryńnan áldekim aýyryp qalyp nemese saparda júrip oraza ustamasa, (qaza bolǵan kúnderin) basqa ýaqytta ustasyn. Oraza ustaýǵa shamasy ázer jetetinder (ıaǵnı, qarttar jáne sozylmaly dertke shaldyqqan naýqastar qaza bolǵan ár kúnge) pidııa retinde bir jarlynyń (bir kúndik eki mezgil) tamaǵyn (nemese sonyń qunyn aqshalaı) berýi kerek», – dedi («Baqara» súresi, 184-aıat).  

Týberkýlez, qaterli isik, qant dıabeti, asqazan jarasy (ıazva), tynys jáne júrek demikpesi (astma) sekildi saýyǵýyna kúder úzgen aýrýǵa shaldyqqan naýqastar jáne jasy úlken egde adamdar aýyz bekitýge shamasy kelmese, oraza ustamaıdy. Onyń ornyna pidııa beredi.  

Pidııa sadaqasy – ol bir adamnyń kúndelikti (tańǵy jáne keshki) toıyp ishetin asy. Onyń eń az mólsheri bıyl 1700 (bir myń jeti júz) teńge dep belgilendi. Óıtkeni, barlyq oblystardan alǵan málimetter boıynsha, bir adamnyń eń tómengi bir mezgil toıyp ishetin as-sýynyń ortasha quny shamamen 850 teńgege týra keldi.

Pidııany birden Ramazan aıynyń basynda nemese sońynda berýge bolady. Sondaı-aq bir aıdyń pidııasyn bir adamǵa nemese birneshe adamǵa bólip berse, onyń oqasy joq.

Bul sadaqany halyqtyń kedeı toptaryna, turmystyq jaǵdaıy tómen kóp balaly otbasyna, hali nashar múgedek jandarǵa úlestirgen abzal. Bekitilgen pidııany (1700 teńgeni) berýge shamasy kelmese, orazanyń ár kúnine pitir sadaqa mólsherinde (370 teńge) pidııa beredi. Oǵan da kúshi jetpese, eshteńe bermese de bolady, Alla Taǵaladan keshirim tileıdi.

Aldaǵy ýaqytta naýqas aýrýynan aıyǵyp ketse, dármensiz adam kúsh alsa, úziri ketken bop sanalady da, bergen pidııasy jáı sadaqaǵa aınalady. Iaǵnı, ol adam burynǵy orazalardyń qazasyn óteıdi («Ál-fátaýa ál-hındııa», 1/270). Óıtkeni, pidııa berý úshin naýqastyń álsizdik, syrqatty jaǵdaıy ómiriniń sońyna sheıin jalǵasýy shart.

Ramazan aıynyń qazasyn óteı almaǵan adam ajaly taıap, óler shaǵynda artyndaǵylarǵa qalǵan malynan pidııa berýdi ósıet etedi. Bul ósıet marqumnyń mal-múlkiniń úshten birinen jumsalady. Ramazan aıynyń kún saıynǵy orazasy úshin jáne qaza bolǵan ár namazy úshin pidııa beriledi. Pidııany qaıtqan adamdy jerlegennen keıin berýge bolady, biraq jerlemeı buryn bergen abzal.  

Eger oraza ustaǵan adamnyń aýrý, álsizdik sekildi qıyndyq týdyratyn hali ýaqytsha qubylys bolsa, qalǵan kúnderin ramazan aıynan keıin toltyryp beredi. Qaza orazany úzdiksiz tutý shart emes. Qalasa bólip, qalasa úzdiksiz tutady. Qazasyn kelesi orazaǵa sheıin ustap úlgermese, onda ol orazany Ramazan aıynan keıin óteıdi.  

Hasan AMANQUL,

Sharıǵat jáne pátýa bólimi meńgerýshisiniń orynbasary,

"Munara" gazeti, №8, 2020 jyl