PAIǴAMBAR SÚNNETINIŃ ÓZEGI NE?
Asa Qamqor, erekshe Meıirimdi Iemiz adam balasynyń baqyty úshin túsirgen haq din Islamnyń ózegi «Alladan basqa Táńir joq, Muhammed – Allanyń elshisi» degen sózde. Osy qasıetti sózdi júregine bekitip, tilimen aıtqan árbir adam – musylman! Osy sózben jany shyqqan adam – jumaqtyq! «Kálıma» dep atalar bul qasıetti sózdi «júreke bekitý» degenimiz – maǵynasyn túsinip, mánin uǵyný: Alla Taǵaladan basqa Jaratýshy, Basqarýshy, Rızyq berýshi, Jarylqaýshy... qudaıdyń joq ekenine jáne Muhammedtiń (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) – Alla elshisi ekenine shúbásiz sený, ıman keltirý...
Túpnusqasynda «Láá ılááhá ıllallah, Mýhammadýr rasýlýllah» dep aıtylatyn kálımanyń «Alladan basqa Táńir joq» sózi – bizge Jaratqan Iemizdi tanytsa, «Muhammed – Allanyń elshisi» degen sóz – bizdiń Tulǵamyzdyń qandaı bolý kerektigin nusqaǵan sóz. Aıatta aıtylǵandaı, biz Alla Taǵalany tanyp jáne tek Oǵan ǵana qulshylyq jasaý úshin jaratylǵanbyz. Al, qulshylyq degenimiz – búkil ómirdi qamtıtyn uǵym. Óıtkeni Quran Kárimde bes paryzben qosa ata-anany qurmetteý, týystyq baılanysty saqtaý, otbasylyq ómir, adamgershilik qaǵıdattary, tipti as-aýqat, kıim ádebi sekildi búkil tirshilikke qatysty máseleler túgel qamtylyp, Aq pen Qara ajyratylǵan. Uly Jaratýshynyń sol úkimderin qalaı júzege asyrýdy úıretetin Paıǵambar joly – «súnnet» dep atalady.
Keńirek taldasaq, Súnnet degenimiz – paıǵambarymyz Muhammedtiń (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) ónegesi, ıaǵnı Alla elshisiniń naqty aıtqan sózderi, jasaǵan is-áreketteri jáne ózi istemese de, sózben nemese únsiz quptaǵan barlyq amaldar. Jalpy, Súnnet bolmasa, atadinimizdi túsiný múmkin emes. Óıtkeni Súnnet – qasıetti Qurannyń túsindirmesi, Jaratýshy úkimderiniń ómirde iske asý qalyby...
Bizge ónege bolarlyq, ıdeal bolýǵa laıyq birden-bir Tulǵa – jaratylystyń abzaly bolǵan Paıǵambarymyz (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) ekenin Alla Taǵala bylaı baıandaıdy: «Rasynda, sender úshin: Allany da, Aqyret kúnin de úmit etkender jáne Allany kóp eske alǵandar úshin - Allanyń Elshisinde kórkem ónegeler bar...» («Ahzap» súresi, 21-aıat.)
Súnnetti ustaný – Alla elshisine (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) elikteý degen sóz: onyń tirshiligi men qulshylyǵyna, minez-qulqy men Tulǵasyna elikteý, soǵan uqsaýǵa tyrysý degen sóz. Al ardaqty Paıǵambarymyzdyń (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) Jolymen júrý – Uly Rabbymyzdyń razylyǵyna, qamqorlyǵyna bólený degen sóz. Iaǵnı, Jaratýshy Iemizben aradaǵy baılanysymyz bolsyn, adamdarmen jáne basqa tirshilik ıelerimen bolǵan qarym-qatynasymyz bolsyn, kez-kelgen is-amalymyzda, oıymyz ben senimimizde Paıǵambar ónegesi ǵumyrymyzǵa shamshyraq bolýy kerek. Tek sonda ǵana, ómirimiz – mándi, tirshiligimiz – sándi bolmaq; tek sonda ǵana Alla Taǵalaǵa degen mahabbatymyz shynaıy bolmaq. Buǵan dálel – myna Quran aıaty: «(Ýa, Muhammed,) olarǵa: «Eger Allany súıseńder, onda maǵan ilesińder. Alla senderdi jaqsy kórip, kúnálaryńdy jarylqaıdy. Óıtkeni, Alla – asa Jarylqaýshy, erekshe Meıirimdi», - dep aıt». («Álı-ımran» súresi, 31-aıat.)
Ardaqty Paıǵambarymyz Muhammed (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) bir hadısinde: «Men minez-qulyqtardy kemeldendirip, tolyqtastyrý úshin jiberildim», - deıdi (Mýslım jetkizgen). Osylaısha, barlyq elshiler sekildi, Allanyń Birligin (qulshylyq-duǵa tek Alla ǵana arnalýy kerektigin) túsindirgen Paıǵambarymyz (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) ózine júktelgen negizgi mindettiń biri «minez-qulyqtardy kemeldendirý» ekenin basa aıtý arqyly óziniń negizgi mıssııasyn pash etip otyr! Budan shyǵatyn qorytyndy: HAQ DINNIŃ MAQSATY – ADAM BALASYN EKI DÚNIEDE BAQYTTY QYLÝ; QULShYLYQTYŃ MAQSATY – MINEZDI KÓRKEMDESTIRÝ ARQYLY, ADAM TULǴASYN KEMELDENDIRÝ! Quran aıattarynyń maǵynalaryna tereńirek úńilsek, buǵan kózimiz anyq jetedi: namaz jamandyqtar pen arsyzdyqtan tyıady; oraza taqýalyqqa jeteleıdi; zeket jomarttyqty qalyptastyrady; qajylyq qarapaıymdylyqqa, kishipeıildilikke tárbıeleıdi...
Jalpy, minez-qulyq jaıly oı tolǵaǵan ǵalymdar: «Minez degenimiz – adam boıyndaǵy belgili bir qalyp sekildi nárse. Ómirimizde bolyp jatqan jaǵdaılar men áserlerge sol qalyptasqan minez arqyly jaýap berip otyramyz», - deıdi. Iaǵnı, minez – bizdiń tulǵalyq qalybymyz; sol qalyp qandaı bolsa, odan shyǵatyn nárselerdiń (oı, sóz, áreket) barlyǵy sondaı bolady. Olaı bolsa, BIZDIŃ NE ISTEP JÚRGENIMIZDEN GÓRI, BIZDIŃ QANDAI EKENIMIZ – BASTY MÁSELE! Myna hadıster osy sózimizdi qýattaıdy: «Sýdyń muzdy eritkenindeı, jaqsy minez kúnálardy eritedi. Sirke sýynyń baldy búldirgenindeı, jaman minez – amaldy (jaqsylyqty) búldiredi» (Tabaranı, Baıhakı jetkizgen); «Táýbá qylsa keshirilmeıtin kúná joq. Biraq, nashar ahlaq ıelerinde shynaıy táýbá bolmaıdy. Olar bir kúnáǵa táýbá qylsa da, onan da jaman ekinshi bir kúnáǵa urynady». (Aısha anamyzdan Tabaranı, Asfahanı jetkizgen)...
Hadısterde aıtylǵanyndaı, kórkemminez – ıman kemeldiginiń belgisi. Sondaı-aq, «Qııamet kúni múminniń tarazysynda kórkem minez-qulyqtan salmaqty nárse bomaıdy» (Tırmızı jetkizgen) jáne «Múmın minez-qulyǵynyń kórkemdigimen kúndiz oraza ustaýshy men túnimen namaz oqýshynyń dárejesinde bolady» (Ábý Daýd jetkizgen). Kórip otyrǵanymyzdaı, minezi kórkemniń aldy – kenish, sońy – peıish ekenine esh kúmán joq! Súıikti Paıǵambarymyzdyń (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) myna hadısteri bul sózimizdi dáleldegen ústine dáleldeı túsedi: «Sizderdiń eń abzaldaryńyz – minez-qulyǵy jaqsy bolǵandaryńyz» (Býharı jetkizgen), «Meniń sizderdiń aralaryńyzdaǵy eń jaqsy kóretin adamym jáne Qııamette maǵan eń jaqyn bolatyndaryńyz – minez-qulqy jaqsy bolǵandaryńyz» (Tırmızı jetkizgen).
Sonymen, cúnnetti ustaný degenimiz – súıikti Paıǵambarymyz Muhammedtiń (Ol kisige Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) tirshiliktegi nemese qulshylyqtaǵy is-áreketterin qaıtalaý ǵana emes, ol kisiniń minez-qulqy men Tulǵasyna elikteý, soǵan uqsaýǵa tyrysý. Túptep kelgende, BASTY SÚNNET – ALLA ELShISINIŃ MINEZ-QULQY! Qudiretti de Meıirimdi Iemiz bizden osyny talap etedi; bizdiń Paıǵambarǵa uqsaǵan Kemel adam bolýymyzdy jaqsy kóredi! Endeshe taza bolý, adal bolý, ádil, meıirimdi, jomart, batyl, keshirimshil, kishipeıil bolý – Súnnetti ustaný degen sóz!
Iá, «Láá ılááhá ıllallah» – Alla Taǵalany taný bolsa, «Mýhammadýr rasýlýllah» – Jaratýshysyn tanyǵan jannyń minezi, tulǵasy, Ómir joly...
Alǵadaı ÁBILǴAZYULY
