Paıǵambar (s.ǵ.s) ornatqan dinaralyq kelisim
Paıǵambardyń (s.ǵ.s.) basqa din ókilderimen jasaǵan qarym-qatynasyn Qurandaǵy: «Kafırýn» súresindegi «Senderge óz dinderiń maǵan ózimniń dinim» aıaty anyq baıandaıdy. Ol zamandarda Arab jazırasynyń halyqtary túrli dindi ustandy. Olardyń arasynda hrıstıandar, ıahýdıler, otparastar, putparastar jáne sol sııaqty t.b. senim ustanýshylar boldy. Paıǵambardyń osy zamandarda basqa din adamdaryna kórsetken toleranttylyǵy parasatty adam úshin úlken ǵıbrat.
Paıǵambardyń qalaǵan dinaralyq kelisimin kórip, túsine bilmek úshin ıslam tarıhyndaǵy «Mádınalyq kelisim» atty paraǵynan mysaly keltireıik. Árıne, musylmandardyń kósemi budan burynǵy Mekkede ótkizgen on úsh jylynda da basqa senim ıelerine toleranttylyq kórsetti. Mysaly, Islamdy alǵash nasıhattaǵan jyldarynda da Muhammed paıǵambar (s.ǵ.s.) putparastardyń arasynda óziniń ádildigi, senimdiligi men tózimdiliginiń arqasynda «Muhammed ámın» (senimdi Muhammed) atanǵan bolatyn.
Degenmen, biz Medınelik kezeńdi jaıdan jaı alyp otyrǵanymyz joq, bul ýaqytta Islam musylman memleketiniń resmı dini, al paıǵambar zań shyǵaratyn quqyqqa ıe bolǵan.
Sonymen «Mádınalyq kelisim». Medınelik kelisimdi tarıhshylar keıde – «sahıfa» dep te ataıdy. Arabsha maǵynasy – paraq degen sóz, ıaǵnı, kelisim paraq betine jazylǵan soń solaı atylyp ketken. Rasynda da, Mádınalyq kelisim musylmandardyń toleranttylyǵyna anyq mysal. Sebebi, paıǵambar (s.ǵ.s.) Mádına shaharyna qonystanǵan soń jaı dinı kósem ǵana emes, ol endi musylman memleketiniń saıası basshysyna aınaldy. Demek, bul memlekettiń ózine tıis naqty sharttary men zańdary qabyldanýy tıis. Ol zańdar ondaǵan jyldar boıy bir-birimen soǵysyp, qyryq pyshaq kele jatqan túrli taıpalar men násilderdiń arasyn qosyp, qoǵamda beıbit ári dostyq qatynasty ornatýy qajet. Dálirek aıtsaq, paıǵambardyń (s.ǵ.s.) mindeti – musylmandar, hrıstıandar jáne ıahýdıler men putparastar jasaıtyn qoǵamda beıbit ómirdi turaqtandyrý. Osy maqsatta dúnıege Medınelik kelisim keldi. Munda Medınede jasaıtyn ár taıpanyń jaýapkershiligi men mindetteri anyq kórsetildi: olardyń biriniń-biri aldyndaǵy mindetteri men shekteýleri; erekshelikteri men qasıetteri jáne t.b.
Bul kelisimdi – jańa qalyptasyp kele jatqan musylman memleketiniń Konstıtýtsııasy desek bolady. Konstıtýtsııa barlyq qaýymdar men taıpalarǵa teń. Munyń tarmaqtarynan aýytqyǵan nemese ony oryndamaǵan áreket – dinbuzýshylyq jáne opasyzdyq bolyp sanaldy. Osylaısha Muhammed paıǵambar (s.ǵ.s.) birneshe dindi bir araǵa jınap, bir memleket, bir qoǵam qura bildi.
Kelisimiń birinshi jáne basty tarmaǵy – Mádına turǵyndarynyń barlyǵy – musylmandar jáne kelisim jasasqan hrıstıandar, ıahýdıler, putparastar «birtutas qoǵam» dep jarııalandy. Adamdardyń ultyna, shyqqan tegine, dini men tiline qaramastan barlyǵy Medıneniń azamattary saıyldy. Búginde dál osy jaǵdaıdy plıEtnosty jáne polıkonfessıonaldy Qazaqtan qoǵamynda qalyptasqan ahýalmen salystyrýǵa bolady.
Memleketimizdegi konfessııalyq jáne ultaralyq jaǵdaı, ózge elderdegi sııaqty kóbine memleket ishindegi jáne syrttaǵy saıası, Ekonomıkalyq jáne quqyqtyq jaǵdaıǵa táýeldi ekeni málim. Sonymen qatar, ol memlekettiń ishindegi 130 astam Etnosy bar ultaralyq jáne 18 konfessııasy bar dinaralyq qarym-qatynasqa da táýeldi. Sondyqtan, bul turǵydan bizdiń memleketimiz qolyna táýelsizdik týyn alǵan sátten bastap qoǵamdyq-saıası jáne Ekonomıkalyq turaqtylyǵymen, túrli ulttar men dinı-senim konfessııalar arasyndaǵy tatýlyq jáne birligimen erekshelenip otyr.
Búgingi Qazaq jerinde bólinbeıtin birtutas «bir el – bir taǵdyr» kontseptsııasymen úndesken jaǵdaıdyń arqasynda turaqtylyqty qamtamasyz etetin ulttar men dinderdiń ózara baılanystyń turaqty modeli qalyptasty dep daýystap aıta alamyz. Osy konfessııaaralyq turaqtylyq pen Etnosaralyq birlikti saqtaý, ony odan ári damytý kún tártibinde turǵan mańyzdy máselelerdiń biri bolyp qala bermek.
Sultanmurat Abjalov
