Pátýá aıtý – úlken jaýapkershilik

Musylman adam óziniń kúndelikti ómirinde qajet bolatyn dinı úkimderdi úırenýi ýájip. Biraq, dinı saýaldarǵa árkim durys jaýap ala bermeıdi. «Ózim bilip isteı bereıin» dese, qatelikke soqtyǵýy múmkin. Al, saýalǵa sheshim tappasa, taǵy bolmaıdy. Sonda ne isteý kerek?!

«Bireý bilmegendi bireý biler» deıdi halyq. Al, dinı máseleni sheshýge ilimi jetpeıtin jandarǵa Alla Taǵala: «Eger bilmeseńder, onda biletinderden surańdar!»[1] – dep ámir etedi. Basqa bir aıattarda: «Biletinder men bilmeıtinder birdeı bola ma?!»,[2] «Adamdarǵa baıan etken bul mysaldardy ǵalymdar ǵana túsine alady»,[3] – delingen.

Bilý úshin suraý kerek. Babalarymyz «Óz bilmegenińdi kisiden sura, úlken bolmasa kishiden sura!» dep aqyl aıtady. Biraq, árkim ǵalym bola bermeıdi jáne onyń ǵalym bolýy da talap etilmeıdi. Kóptiń oqymysty nemese ǵulama bolatyndaı múmkinshiligi de joq. Bul turaly ımam Ǵazalı «Mustasfá» atty kitabynda: «Barlyq musylmandar sharıǵat úkimderin oryndaýǵa mindettelgen. Alaıda, olardan ǵylymı izdenispen aınalysýdy talap etý durys emes. Eger solaı etilse, onda egin egý, ónerkásippen shuǵyldaný jáne jas urpaqty tárbıeleý isi toqtap qalar edi. Dinı saýaty joq kisilerdiń bilmegenin ǵalymdardan suraýy jáne olardyń artynan erýi ýájip», – dep aıtady.

Bul   týraly   Alla   Taǵala    musylman úmmetin: «Eı, ıman keltirgender! Allaǵa, Paıǵambarǵa jáne óz aralaryńdaǵy ulyqtaryńa boısunyńdar! Eger ózara bir nársege kelise almasańdar, onyń jaıyn Alladan, Paıǵambardan surańdar! Allaǵa, qııamet kúnine senetinderiń ras bolsa, bul sender úshin qaıyrly, ári tıimdi»,[4] – dep eskertedi.

Imam Náýáýı «ál-Májmýǵ» atty kitabynda: «Kimde-kim bir máselege kez kelip qalsa, ony bilý (onyń pátýasyn suraý) jáne sheshý ýájip bolady. Eger ózi turatyn jerde sondaı adam tabylmasa, onda alys saparǵa shyǵyp bolsa da, sol máseleniń jaýabyn izdeıdi. Burynǵy ata-babalarymyz bir másele úshin de alys jolǵa shyǵatyn», – dep jazady.

Oǵan bir dálel – bizdiń qazirgi qoǵamymyzǵa attary belgili, túrki halqynan shyqqan, ıslam jolynda júrip álemdik órkenıetke, ilim-bilimge úlken úles qosqan babalarymyzdyń kóptigi. Olar ǵylymnyń kóptegen salasyna jol ashty.

Ókinishke oraı, keńes odaǵy zamanynda kóptegen izgi isterimiz qatarynda dinı bilim, sonyń ishinde pátýa salasy da edáýir kúızeldi. Halqymyz pátýa degendi umytty. Pátýa aıtatyn ǵalymdardy tabý qıynǵa aınaldy. Paryz kıfaıa oryndalmaı qaldy.

Allaǵa shúkir, qudaısyzdyq ımperııasy ydyrap, dinimizge qaıta oralý nátıjesinde pátýa isteri de jandana bastady. Qazir bul iste biraz damýshylyq qarqyn alýda. Halqymyzdyń dinge degen yqylasy da zor, dinı saýat ashýǵa yntaly. Kózi ashyq jamaǵat saýatty ári bilimdi ustazdarǵa baryp bilim alýda.

Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy men onyń qaraýyndaǵy búkil meshitter Ábý Hanıfa mazhaby boıynsha sharıǵat ustanatynyn, sondaı-aq onyń janyndaǵy «Dinı ister jáne pátýa», «Dinı ýaǵyz, oqý-aǵartý» bólimderiniń turaqty túrde jemisti jumys istep kele jatqanyn barshamyz jaqsy bilemiz. Din jóninde bilmegen suraqtarymyz boıynsha sol mekemeden qanaǵattanarlyq jaýap alyp júrmiz de. Eń bastysy, bul is el birligi men yntymaǵyn, dostyǵy men uıymshyldyǵyn saqtap, ony odan ári kúsheıte túsýge qyzmet etýde.

PÁTÝA – ÚLKEN JAÝAPKERShILIK

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) ımam Dárımı rıýaıat etken hadıste: «Pátýaǵa jarmasqandaryńyz – tozaqqa jarmasqandaryńyz», – degen.

Iaǵnı, bilip-bilmeı, aqyretten qoryqpaı pátýa aıta beretin adam, aqyrynda, ózin tozaqqa laqtyrýmen bitedi. Halqymyz: «Oımaq pishseń de oılap pish» demep pe edi?! Alǵashqy musylmandar áýleti pátýanyń jaýapkershiligin jete úǵynýynan ózinen ilimdi adam bar jerde úndemeýdi jón kórgen.

Imam Náýáýıdiń «ál-Májmýǵ» atty kitabynda Ábdýrahman ıbn Ábý Láıládan tómendegi rıýaıat etiledi: «Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) bir júz jıyrma ánsarı sahabalarynyń árqaısysynan másele suralǵan kezde, «anadan sura, munadan sura!» dep, aqyr aıaǵynda suraq birinshisine qaıtyp kelgenin kórdim».

BILIMSIZ TÚRDE PÁTÝA BERÝDIŃ SALDARY

Bilimsiz túrde pátýa berýdiń saldary nendeı jaman ekenin túsiný kerek. Bul týraly aıtylǵan birneshe hadıster bar.

Ábý Huraıradan (r.a.) rıýaıat etiledi: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) aıtady: «Kimde-kim ilimsiz bola turyp bireýge pátýa aıtsa, onyń kúnásin kóteredi. Al, kimde-kim óziniń baýyryna, týra jol basqa jaqta ekenin bile tura, múldem basqa bir jolǵa nusqasa, shynynda, oǵan qııanat etipti»[5].

Jábırden (r.a.) rıýaıat etiledi: «Saparǵa shyǵyp edik. Aramyzdan birimizdiń basyna tas tıip, basy jaryldy. Jaraqat alǵan ol júnip boldy (ǵusyl quıynýy ýájip boldy).  Sonda ol serikterinen: «Maǵan taıammým alýǵa bola ma?» – dep surady. Olar: «Janymyzda shomylýǵa sý bola turyp, biz saǵan taıammým alýǵa ruqsat ete almaımyz», – dedi.Ol ǵusyl quıyndy, sonan soń dúnıeden qaıtty. Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) aldyna kelgenimizde bul oqıǵa týraly oǵan habar berildi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Ony óltiripti. Eger bilmese, suramaıdy ma?! Shynynda, bilimsizdiktiń shıpasy saýal. Onyń taıammým alýy, jarasyna shúberek baılap, ústinen sıpap qoıa salýy, sonan soń denesiniń basqa jerin jýýy jetkilikti edi»,[6] – degen.

PÁTÝANY KIMNEN SURAÝǴA BOLADY?

Shynynda da, dinı úkimderdi kez kelgen adamnan suraý durys emes. Munyń da ózindik tártip pen qaǵıdalary bar. Áýeli, pátýa ilimdi, taqýa jáne ádiletti adamnan suralady. Bul týraly Hanafı mazhabynyń ataqty faqıh ǵulamasy Ibn Abıdıın óziniń «Raddýl Mýhtar» atty kitabynda: «Pátýa ilimdi kisilerdiń ishinen ıjtıhad (dinı másele boıynsha úkim aıta biletin) jáne ádiletpen tanylǵan, sondaı-aq halyq arasynda bedeldi de, abyroıly kisiden suralady. Eger onda ıjtıhad pen ádilettiń biri tabylmasa, ol kisiden pátýa suraý durys emes», – degen.

Pátýa berýge laıyqty bolyp tabylǵan adamǵa ıslam úmmetiniń mújtahıd ǵalymdary tarapynan qoıylǵan sharttarǵa qysqasha toqtalyp ótsek. Pátýa beretin adam tómendegi qasıetterge ıe bolýy shart:

1. adal;
2. aqyldy;
3. kámeletke tolǵan;
4. ádil, ıaǵnı sharıǵat sheńberinde is júrgizýshi. Óıtkeni, pátýa - Alla Taǵalanyń úkimi. Pasyq adamnyń pikiri nemese sózi pátýa retinde qabyl etilmeıdi.
5. mújtáhıd, ıaǵnı dinı másele boıynsha úkim aıta biletin.

Imam Shafıǵı bul týraly tómendegideı aıtqan: «Atalmysh qasıetterdi óziniń boıynda kórsete alǵan adam Allanyń dininde pátýa bere alady: Ol Allanyń kitabyn, onyń nasyh pen mansýhyn, mýhkam men mútáshábıhyn, táýıl men tánzılin, mákkı men mádánısyn jetik bilýi, ári uǵynýy shart. Sondaı-aq, ol Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) hadısterinen, arab tili men aqyndyq sheberliginen, túrli ólkedegi ǵalymdardyń dindegi ǵylymı turǵydaǵy qarama-qaıshylyqtarynan tolyq habardar bolýy ári jaqsy túsinýi kerek. Sonymen qatar, ol tapqyr, sanaly, bilgir, parasatty jáne zerek bolýy shart. Mine, sonda onyń halal men haram týraly sóıleýge jáne pátýa aıtýyna quqyq beriledi. Eger osylaı bolmasa, onda bul másele jaıynda lám demeý kerek».

Dastan Smaǵulov
«Ás-Sálam» meshitiniń Bas ımamy