Ózgeler úshin ómir súrý

Qudaı Taǵalanyń aqyrǵy Elshisi (s.ǵ.s.): «Adamnyń jaqsysy – elge paıdalysy», – deıdi. Demek, qoǵamǵa tyrnaqtaı paıdasyn tıgizgen adam – ıgi jaqsylardyń qatarynda. Ózgeler úshin ómir súre bilgen óresi keń jandardy sol ıgi jaqsylardyń ishindegi eń abzal tulǵalar retinde tanımyz. Negizi Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) aıtpaǵy da osy bolsa kerek. Alaıda ózgeler úshin ǵumyr keshken jan qandaı bolýy kerek? Qazaqta ondaı adamdy «qaýymshyl» ıakı «kópshil» deıdi. Osy tusta bul sózderdiń maǵynalyq aıasy tar tárizdi. Oıymyzdy odan ári sabaqtasaq bylaı: Hazireti Muhammed Paıǵambar (s.ǵ.s.) kúlli adamzatqa jiberilgen. Endeshe, onyń úmbeti de óz qaýymyn ǵana emes, jer betindegi barlyq adamzattyń eki dúnıede baqytty ǵumyr keshýin oılaýy tıis emes pe?! Ádette, ózimshil bolmaıtyn jandar Uly Jaratýshydan beıhabar ǵumyr súrgen adamdardy ımanǵa shaqyryp, kórkem minezdilikke baýlýmen ǵana tynys ala alady. Mundaı jandar eshýaqytta ózderiniń qaraqan bastary úshin ómir súrmeıdi. Olar tek qana qara basynyń múddesin oılaı bastasa, sol sátten bastap ózderin «óli» sanaıdy. Sondyqtan da hazireti Áli (r.a.): «Adam balasy uıqyda, ólgende ǵana oıanady», – degen. Shamasy, ol bul pánıde máńgilik qalatyndaı kúı keship, qý qulqynnyń qamy úshin kúıbeń tirshiliktiń kúıkisinen asa almaǵan jumyr basty pendelerdegi osyndaı oı-sana, túısik-paıymdaryn túsine almaǵannan aıtsa kerek. Tekke kelip, bosqa ketken qaıran ómir! Al, ózgeler úshin ómir súrgender she? Olardyń ómiri ózgelerdiń tynys-tirshiligine nár beredi. Tipti ólimi de keıingilerine ónege bolmaq. Iaǵnı, olar jurt úreılene qashqan ajaldyń ózin ózgelerdiń tirilýine arqaý etip ketedi.

Bul jaıly Paıǵambarymyzdyń aıtyp ketken mynadaı oqıǵasyn osy tusta keltire ketýdi jón kórip otyrmyz:

«Burynyraqta ómir súrgen bir patshanyń sıqyrshysy qartaıǵan shaǵynda patshaǵa kelip: «Men qartaıdym. Maǵan jas shákirt jiber. Oǵan sıqyrshylyqty úıreteıin», – deıdi. Patsha oǵan bir jas jigitti jiberdi. Álgi jas jigit kúnde sol sıqyrshyǵa baryp dáris alyp júrdi. Alaıda, jigit júretin jol boıynda bir monah turýshy edi.

Kúnderdiń kúninde sıqyrshynyń shákirti jolaı álgi monahqa soǵady. Monahtyń sózderi janyna maıdaı jaqqan álgi jas jigit sıqyrshyǵa bara jatyp jolda monahqa soǵyp, odan da dáris ala bastaıdy. Bir kúni jigitti keshikkeni úshin sıqyrshy taıaqtyń astyna alyp soqqyǵa jyǵady. Jas jigit mán-jaıdy monahqa baıan etedi. Sonda monah: «Eger sıqyrshydan qoryqsań: «Áke-sheshem keshiktirdi» de. Áke-shesheń tergese, «Sıqyrshy jibermeı qoıdy» de», – dep eskertedi. Jas jigit osylaısha alma-kezek dáris alyp júrgende, bir kúni el júretin joldy kes-kestep jatqan áldebir úlken ańǵa kezigedi. Sonda ol ishteı: «Sıqyrshy men monahtyń qaısysy ústem ekendigin biletin kún jetti», – deıdi. Ile-shala qolyna tas alyp: «Iá, Alla! Eger monahtyń isi sıqyrshynyń isinen qaıyrly bolsa, onda myna ańdy óltirip, eldiń júretin jolyn ash!», – dep álgi tasty kózdep laqtyrǵanda, ań óledi. Tosylyp qalǵan jurt joldan ótedi. Jas jigit bolǵan jaıdy monahqa kelip áńgimeleıdi. Monah sonda shákirtine qarap: «Bul – búginnen bastap seniń menen ozǵandyǵyń. Men seniń joǵary mártebege kóterilgenińdi baıqap turmyn. Alaıda, jaqynda qıynshylyqqa tap bolyp, qatty synalasyń. Sol kezde saq bol! Men jaıly jaq ashýshy bolma!», – dep qatań eskertedi.

Jas jigit zaǵıp, alapes sekildi túrli aýrýǵa shaldyqqan naýqastardy emdeı bastaıdy. Birde onyń emshilik qasıetin patshanyń kózi sý qarańǵy dosy estip, qolyna mol syı-syıapat alyp jigitke keledi. Ol: «Eger meni emdep jazsań, myna syı-syıapattyń bári seniki», – deıdi. Alaıda jigit: «Men ózdigimnen eshkimdi emdeı almaımyn. Shıpa darytýshy – Qudaı Taǵala. Eger Alla Taǵalaǵa ıman keltirseń, «dertine shıpa bere gór» dep Oǵan jalbarynamyn. Ol saǵan shıpa beredi», – deıdi. Zaǵıp dereý ıman keltirgende, Alla Taǵala oǵan shıpa darytady. Artynsha álgi adam patshanyń saraıyna baryp, kúndegideı onyń janyna otyrady. Patsha: «Shyraǵyńdy qaıta jaqqan kim?», – dep suraıdy. Ol: «Rabbym!», – dep jaýap qaıtarady. Sonda patsha: «Seniń menen basqa syıynatyn qudaıyń bar ma edi?», – dep suraıdy. Álgi adam: «Meniń de, seniń de Rabbymyz – Alla Taǵala», – dep jaýap beredi. Patsha ony dereý tutqyndap, azaptaıdy. Aýyr azapqa shydaı almaǵan álgi adam ıman etýine jas jigittiń sebepker bolǵandyǵyn aıtyp qoıady. Patsha jigitti quzyryna ákeldiredi. Patsha oǵan: «Eı, bala! Sen sıqyryń arqyly kórlerdiń kózin ashyp, alapesterdi qulan-taza emdep júr ekensiń. Osy ras pa?» – deıdi. Jas jigit: «Men eshkimge shıpa darytqan emespin. Shıpa berýshi – Alla Taǵala», – deıdi. Patsha jas jigitti de dereý qamaýǵa alyp, qınaı bastaıdy. Aqyry ol da aýyr azapqa tóze almaı, monahtan úırengenin aıtady. Artynsha monah ustalyp, patshanyń aldyna ákelinedi. Oǵan «Dinińnen bas tart!» dep talap qoıylady. Monah qyńq demeı azapqa shydap baǵady. Aqyry bolmaǵan soń ara ákelip, monahtyń basyn aralap ekige bólip tastaıdy. Sodan keıin jas jigitti aldyrtyp oǵan da: «Dinińnen bas tart!», – deıdi. Ol da tózimdilik tanytyp, miz baqpaıdy. Patsha álgi jigitti áskerlerine tapsyryp: «Mynany pálen taýǵa aparyp, eń ushar shyńyna shyǵaryńdar da dininen bas tartýyn talap etińder. Dininen bas tartsa, tıispeńder. Qasaryssa, sol shyńnan laqtyryp jiberińder!», – dep buıryq beredi. Imanyn alqarakók aspanda alqyzyl týdaı jelbiretken jigit taýdyń ushyr shyńyna shyqqanda: «Allam! Kómektese gór!» – dep duǵa etedi. Sol-aq eken, taý silkinip, jas jigitten basqasynyń bári tómenge qulap óledi. Jas jigit saý-salamat qalpynda patshanyń yzǵarly quzyryna kirip keledi. Patsha tańyrqap: «Qasyńdaǵylar qaıda?», – dep suraıdy. Jigit: «Alla Taǵala maǵan járdem etip, olardy jer jastandyrdy», – dep jaýap qaıyrady. Patsha taǵy da áskerlerin shaqyryp: «Mynany kememen teńizdiń ortasyna deıin aparyńdar. Eger dininen bas tartsa, tıispeńder. Qasaryssa, teńizge tastańdar!», – dep qatań buıyrady. Áskerleri buıryqty eki etpeı, jigitti telegeı teńizdiń ortasyna aparady. Súıkimdi ajaryn jel ópken jas jigit taǵy da: «Allam! Kómektese gór!» – dep duǵa etedi. Sol-aq eken, teńiz býyrqanyp, kemeniń tas-talqany shyǵyp, jas jigitten ózgesiniń bári sý túbine ketip óledi. Jas jigit taǵy da din-aman oralyp, patshanyń quzyryna barady. Patsha bul joly da: «Qasyńdaǵylar qaıda?» – dep tańyrqap suraıdy. Jas jigit: «Alla Taǵala maǵan járdem etip olardy sý túbine tastady!», – dep jaýap qaıtarady. Osydan keıin jas jigit patshaǵa: «Sen meniń aıtqanymdy istemeıinshe, meni óltire almaısyń», – deıdi. Patsha: «Ol nendeı nárse?» – dep eleń ete qalady. Sonda jas jigit: «Halyqty túgeldeı alańqaıǵa jınap, meni aǵashqa baılaısyń. Sosyn qoramsamnan bir jebe alyp, sadaqqa kerip turyp: «Myna jigittiń qudaıynyń atymen!» dep meni qaraýylǵa alǵanda ǵana óltire alasyń», – dep usynysyn aıtady. Patsha jigittiń aıtqanyn oryndaıdy. Jebeni adyrnaǵa kerip turyp: «Myna jigittiń qudaıynyń atymen!» dep jigitti nysanǵa alyp, atyp qalǵanda jebe qas-qaǵym sátte onyń qulaq-shekesine qadalady. Jas jigit qadalǵan jerin qolymen ustaıdy da til tartpaı ólip ketedi. Bul oqıǵany kózben kórgen qalyń el bári biraýyzdan «Jas jigittiń qudaıyna ıman keltirdik!» dep, túgeldeı ımanǵa keledi. Bul sózdi halyq úsh ret qaıtalaıdy. Patshanyń áskerleri ne isterin bilmeı: «Patsham, ne buıyrasyz? Ánekeı, qoryqqanyńyz basyńyzǵa keldi. Halyq jas jigittiń Qudaıyna ıman keltirdi», – deıdi. Patsha shuǵyl túrde joldyń janyna or qazýlaryn ámir etedi. Or qazylyp, ishine ot jaǵylady. Patsha «Dininen bas tartpaǵandardy osy orǵa tastańdar!», – deıdi Onyń aıtqany dereý oryndalyp, Alla Taǵalaǵa ıman etkender bir-birlep otqa tastalyp jatty. Bir kezde áskerler qundaqtaǵy sábıi bar bir áıeldi sol orǵa alyp keledi. Áıel ordaǵy otty kórip, shoshynyp turyp qalady. Ol ne isterin bilmeı otqa qarap abdyrap turǵanda, qushaǵyndaǵy sábıi: «Anashym, sabyr et! Óıtkeni, sen týra jolda, haq dindesiń!» – deıdi»[1].

Mine, Paıǵambarymyzdyń osy hadısindegi jas jigit – ózgeler úshin ómir súrgen azamat. Ol taý men teńizden aman qalǵan soń, bas saýǵalap basqa aımaqqa ketse de bolar edi. Biraq ol óz qaýymynyń máńgilik baqyty úshin ólimge bas tikken. Eki márte ólmeı tiri qalýy arqyly halyqqa patshanyń qudaı emes, jaı ózderi sekildi jumyr basty pende ekendigin dáleldegen. Sonda baryp oǵan tabynyp júrgen halyqtyń kózi ashylyp, haqqa bet bura bastaǵan. El arasynda jas jigittiń burynnan aıtylyp júrgen áńgimelerine qatty nazar aýdaryp, sanalaryna sáýle uıalaı bastaǵan. Keıinnen patshanyń el aldynda jas jigittiń qudaıyn atap qana atyp óltirgenin kórip, ólim men ómirdi sol jigittiń qudaıy, ıaǵnı Uly Jaratýshynyń ǵana beretinine kózderi anyq jetip, tereń ıman keltirgen. Olardyń ımandarynyń tereńdigi sonsha, otqa tirideı tússe de moıymaǵan.

Jas jigit óz ólimi arqyly aqıqattyń perdesin túrip ketken. Ózi qurbandyqqa shalynsa da halqynyń ımanyna sebepker bolyp óldi. Bir ǵana bul emes, ólimi arqyly eliniń jaryqqa shyǵýyna sebepker bolǵan ómirde qanshama jandar ótken. Olar beıne bir alma aǵashynyń dánegi tárizdi. Kúzde almanyń dánegi topyraqqa kómiledi de, kóktemde qaıta kókteıdi. Birneshe jyldan keıin kómilgen sol dánek kóz toımas ádemi alma aǵashyna aınalyp, biri myńǵa aınalyp, odan esepsiz kóp almalar ósip shyǵady.

Iá, bir qaýymshyl óler. Onyń ornyn myńdaǵan qaýymshyl men ózgeler úshin ómir súrgen aıaýly jandar basady. Ómir súrýdiń naǵyz mán-maǵynasy da osy emes pe?!

Muhıtdın Isauly