Ótirikten de aýyr kúná

Úlken aqyl ıeleri – oı-pikirlerdi talqylaıdy, orta aqyl ıeleri – oqıǵalardy talqylaıdy, al tómen aqyl ıeleri – adamdardy ósekteıdi.

Ótirik aıtýdan da tómen sóz túri bar. Bul rýhanı tómen ortada beleń alady. Júregi men jany kirlegeni sonshalyqty adam balasyna jala jabý boıyna bitken minezge aınalady. Bul ómirlik ustanymy, oı-pikiri ortaq bolmaý saldarynan týyndaıdy.

Júrektegi kek alý men kórealmaýshylyq kesirinen adamnyń syrtynan jala jaýyp, kinásiz kisiniń ar-namysyn kirletýge baryn salady. Jala jabý – ótirik pen jalǵan kýálik qosyndysynan paıda bolatyn kúná.

Qurtýbı: «Jala jabý – baýyryńdy jasamaǵan kúnámen aıyptaý», – degen.

Jalpy, jala jabý arabshada «býhtan» sózinen týyndaıdy. Bul sózdiń túp maǵynasy – estýshi jaǵasyn ustap tań qalatyn sóz. Bul degenińiz – beıkúná adam jaıly jaman oı qalyptastyrý, sol arqyly adamdar arasynda kisiniń qadir-qasıetin túsirýge áreket etedi.

Tabıǵın Fýdaıl bın Ǵııad: «Aqyr zamanda jala jabýshy jáne kisini aıyptaýshy adamdar bolady. Olardan saq bolyńdar. Olar eń jaman adamdar. Júrekterinde Islamnyń nury bolmaıdy. Olardyń amaldary Alla quzyryna kóterilmeıdi»,[1] – degen eken.

Rasymen de, qoǵamda jala jabý joq emes. Qudaıdan qoryqpaıtyn jáne aqyrette esep-qısapty umytqan adam úshin jala jabý basqa da qarapaıym sózderden eshbir aıyrmashylyǵy joq. Jala jabý arqyly óziniń pendelik maqsattaryn júzege asyrýǵa asyǵady. Islam dini adal da taza jolǵa shaqyrady. Árbir adamdy tektilik hám bekzattyqqa úndeıdi. Ol úshin tazalyq qajet. Barynsha oı men sanany taza ustaý qajet. Oıy taza adamnyń tili tazara túsedi. Sózi túzelgen adamnyń isi de ońala bastaıdy.

Ábý Hýraıradan (r.a.) rıýaıat etilgen hadıste Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Ǵaıbattyń ne ekenin bilesińder me? – dep suraıdy. Adamdar: «Alla jáne Onyń elshisi jaqsyraq biledi», – desti. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.) sonda: «Baýyryńdy unatpaıtyn tusymen eske alýyń», – dedi. Sonda bireý: «Meniń aıtqanym baýyrymnyń boıynan tabylsa she?» –dedi. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Seniń aıtqanyń onyń boıynda bolsa – ǵaıbat etkeniń, al onyń boıynan tabylmasa – jala japqanyń», – dedi[2].

Imam Naýaýı: «Ǵaıbat – kisi joq kezde syrtynan aıtylǵan sóz. Jala jabý – kisiniń betine joq nárseni aıtý. Bul ekeýi de haram», – degen.

Ýbadat bın Somıt (r.a.): «Alla elshisi (s.ǵ.s.) mańaıynda bir top sahaba turǵanda bylaı dedi: Káne, Allaǵa eshnárseni serik qospaýǵa, urlyq jasamaýǵa, zına etpeýde, balalaryńdy óltirmeýge, qarsy aldynda turyp jala jabýǵa, jaqsylyq etýde kúná jasamaýǵa maǵan ant etip, baıǵat etińder. Kimde-kim sertinde tursa, saýabyn Alladan alady. Kimde-kim sertiniń birin buzsa, osy dúnıede jazasyn tartady da, onysy ótep bolady. Al, kimde-kim sertin buzyp, onysyn Alla Taǵala jasyryp qalsa, ol Allanyń erkinde. Qalasa keshiredi, qalasa jazalaıdy», – dedi. Biz barshamyz osy aıtqandarǵa sert ettik»[3], – deıdi.

Baǵdat Abdýkarımov