Otbasy baqyty
«Otan otbasynan bastalady» deıdi dana halqymyz. Jyldar boıǵy jıǵan tájirıbesin, ǵasyrlardan alǵan ǵıbratyn eki-aq aýyz sózben túıindep úırengen danyshpan halqymyzdyń osy bir sózinde batpandaı aýyr salmaq, baı maǵyna jatqandaı. Otan degen qasterli uǵym adam sanasyna eń aldymen otbasy aıasynda ornyqpasa, erteńgi kúni eldiń týyn kóteretin azamattardyń shyqpaıtynyn ata-babamyz áý bastan-aq bilgen. Sol sebepti de «el bolamyn deseń, besigińdi túze» dep, bala tárbıesin basty orynǵa shyǵarǵan, otbasy qundylyqtaryn erekshe qurmettegen.
Bir otbasy búlinse, qoǵam birligine bir syzat túsirerin tereń túsingen halqymyz eshqashan jesirin qańǵytpaǵan, jetimin jylatpaǵan. Ata-anasyn qartaıǵanda qaraýsyz qaldyrmaǵan, qara shańyraqtyń ıesi dep kenje balasyn jastaıynan osyǵan tárbıeleýi de halqymyzdyń bir kóregendigi. Bala boıynda eli men jerine degen súıspenshiliktiń, óz halqynyń salt-dástúrine degen qurmettiń, ata-anasyna, aınalasyna jaqsylyq jasaý, taǵy da basqa sanalýan ádepti de izgi qasıetterdiń qalyptasatyn alǵashqy orny otbasy ekenin bilgendikten de halqymyz otbasy tárbıesine asa mán bergen. Óıtkeni, otbasy baqyty – qashanda Otan qundylyǵy.
Asyl dinimizde de otbasy qundylyqtaryn saqtaý joldary óte názik sýrettelgen. Qasıetti Quran aıattarynda er men áıeldiń bir-birin tolyqtyryp turatyndyǵyn jáne bir-biri úshin tirek bolatyndyǵyn bekitip: «Olar senderge kıim, sender de olarǵa kıim ispettisińder», – degen. Sondaı-aq, kelesi bir aıattarda Alla Taǵala er men áıeldiń bir-biri úshin jaratylǵandyqtan óz teńine qosylyp, otbasyn qurǵanda jandary tynyshtyq taýyp, baqytty ǵumyrdyń alǵysharttaryna qol jetkizetindigin baıandaıdy: «Senderge, oǵan turaqtaýlaryń úshin óz jynystaryńnan jubaılar jaratyp, aralaryńa súıispenshilik, meıirimdilik paıda qylǵandyǵy da Onyń belgilerinen. Sóz joq, osylarda oılanǵan elge belgiler bar».
Qarap tursańyz, Asa qudiretti Alla Taǵala álemdegi barsha jaratylysty jup-jubymen jaratqan. «Jalǵyzdyq tek jaratqanǵa jarasqan» degen halyqpyz. Iá, árbir tirshilik ıesi tek qana óziniń jubymen ǵana jarasymdy. Sondyqtan da adam balasy er jetkende óz teńin izdeıdi. Óz otaýyn tigip, shańyraǵyn kóterýdi kókseıdi, jarasymdy januıa qurýdy qalaıdy. Ómirdegi eń jaýapty kezeń de ǵumyrlyq jar tańdaý sáti. Qasıetti Qurannyń «Nur» súresiniń 32-aıatynda: «Eger olar kedeı bolsa, Alla óz keńshiligimen olardy baıytady. Alla asa keńshilik ıesi, tolyq bilýshi», – delingen. Osy aıat jaıly hazireti Ábý Bákir (oǵan Alla razy bolsyn) bylaı deıdi: «Allanyń senderge nekelesý jaıly aıtqan ámirine boıusynyńdar, sonda Alla senderge ýáde etken keńshiligin (molshylyǵyn) beredi». Demek, nekelesken jan Alla Taǵalanyń keńshiligine bólenedi eken. Qazaq halqynyń da «Bas ekeý bolmaı, mal ekeý bolmaıdy» degen naqyly osydan bastaý alsa kerek. Iaǵnı, januıa quryp, shańyraq kóterý – rızyq-nesibeniń artýyna jáne jaqsylyq esikteriniń ashylýyna birden-bir sebep.
Musylmannyń bul dúnıede taýhıd senimnen keıingi tapqan eń qymbat oljasy – ımandy, izgi áıel. Áıel – er-azamattyń aıaýly jary, ómirlik joldasy jáne perzentteriniń anasy. Sonymen qatar, musylmannyń ar-namysy men mal-múlkin saqtaýshy da sol áıeli. Eger jigittiń tańdap qosylǵan qosaǵy izgi bolsa, dúnıede berilgen jaqsylyqtardyń biri osy bolmaq. Paıǵambarymyzdan (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) jetken ósıette izgi áıeldiń sıpaty bylaı baıandalady: «Allaǵa degen taqýalyǵynan keıin múmın úshin izgi áıelden artyq qazyna joq. (Izgi áıel) kúıeýiniń tilin alady, kúıeýi mundaı jarynyń júzine qarasa, jany jadyraıdy. Kúıeýi iste degen sharýany oryndap, isteme degenge jolamaıdy. Sondaı-aq, kúıeýiniń syryn, ar-namysy men abyroıyn saqtaıdy. Kúıeýi joq kezde qııanat etpeıdi». Degenmen, Paıǵambarymyz aıtqandaı, «Er kisi otbasynyń baqtashysy, sondyqtan ol qol astyndaǵylarǵa jaýapty, al áıel óz úıi men balalarynyń baqtashysy, sol úshin jaýapty». Osy oraıda, er-azamattyń jubaıyna jaqsylyq etýi, qurmet kórsetýi, is-áreketi men sóılegen sózi jumsaq bolýy jáne kóńiline shattyq berýi kúıeýlik mindeti bolyp tabylady. Sonymen qatar, áıeliniń keıbir sózderi men áreketterine sabyrlyq tanytýǵa da tıis. Bul jaıly «Nısa» súresiniń 19-aıatynda: «...Sondaı-aq, olarmen jaqsy mámilede bolyńdar. Eger olardy jek kórseńder, sender jaqtyrmaǵan nársede Allanyń kóptegen qaıyry bolýy múmkin», – dep baıandalǵan. Demek, er kisiniń áıelin qurmettep, qadir tutýy onyń joǵary kórkem minez ıesi ekendigin bildiredi. Al, ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Áıelderimen jaqsy qarym-qatynasta bolǵandar, mine, solar aralaryńdaǵy jaqsylaryń», – dese, basqa bir rıýaıatta: «Áıelderdiń quqyqtaryn aıaqasty etpeńder, Alladan qorqyńdar. Óıtkeni, sender olardy Allanyń amanaty retinde aldyńdar», – dep, áıelge atústi emes, Allanyń erlerge tapsyrǵan amanaty retinde qaraýǵa shaqyrady.
Al, endi otbasynyń negizgi tiregi, shańyraqtyń quty bolǵan ata-ana taqyrybyna oıysar bolsaq, áke-sheshege jaqsylyq jasaýdy qasıetti Quran kitabynda Alla Taǵala ózine qulshylyq qylýdan keıingi mańyzdy orynǵa qoıǵanyn kóremiz. Alla Taǵala bylaı deıdi: «Rabbyń Jalǵyz, Oǵan ǵana qulshylyq etýlerińdi jáne de ata-anaǵa jaqsylyq isteýlerińdi buıyrady. Eger olardyń bireýi nemese ekeýi seniń qol astyńda kárilikke jetse, olarǵa qarap «úh» deme jáne olardyń (sózderin) qaıtarma! Olarǵa (árdaıym) jaqsy sóz aıt!» .
Mynaý jaryq dúnıege ákelip, boıyndaǵy bar meıir-mahabbatyn tókken, bar bilgenin kórsetip, ómirge úıretken ata-anaǵa jaqsylyq jasaýdy Alla Taǵala Qurannyń birneshe jerinde buıyrady: «Biz adamzatqa áke-sheshesine jaqsylyq isteýin ósıet ettik...» Yqylym zamannan ata sózine bas ıip, ana jaýlyǵyna qurmetpen qaraý sekildi qundylyq halqymyzdyń qanynda bar qasıet sekildi kórinedi. «Áke – asqar taý» áspettegen halqymyz balany baýraıyndaǵy balǵynǵa teńep, otbasylyq rettilikti de úılestirip otyrǵan.
Iıa, san ǵasyr boıy saıyn dala tósinde ulaǵatty ǵumyr keshken halqymyz qasıetti Quran buıryqtary men Paıǵambar ósıetterinen ózine ómirlik ónegeler qalyptastyryp, salt-dástúrdiń ozyq sabaqtastyǵyn qalyptastyryp ketken. Ár naqylynda úlken maǵyna jatady. Qyzyna qyryq úıden tyıym salyp, ulyna jeti atasynan jalǵasqan ulaǵatyn sińirgen halqymyzdyń otbasylyq qundylyqtary, tárbıe negizderi men tártip-erjeleriniń qazirgi qoǵam úshin qajettiligi aýadaı bolyp tur. Keshegi ker zamandarda jelisi úzile jazdaǵan áje men nemere arasyndaǵy baılanys, kelin men ene qarym-qatynasy sekildi otbasylyq kúrdeli jaıttardyń saldarynan búgingi tańda bala tárbıesiniń de kemshin tustary baıqalyp jatady. Osy oraıda tuńǵysh prezıdentimiz N.Á.Nazarbaevtyń jarlyǵymen qyrkúıek aıynyń ekinshi jeksenbisinde elimiz boıynsha merekelenip kele jatqan Otbasy kúniniń orny erekshe deýge bolady.
Otbasylyq qundylyqtar dáriptelip, januıadaǵy jarasymdylyqty arttyra túsetin is-sharalar arqasynda qanshama jas otbasylar birlikterin bekemdep, baǵyttarynan jańylmaı keledi deseńizsh! Otan otbasynan bastalady demekshi, osyndaı baqytty otbasylar kóbeıgen saıyn Otanymyz da kórkeıe túseri sózsiz. Alla Taǵala elimizdegi ár shańyraqqa baqyt-bereke syılap, Otanymyzdy gúldendire bergeı! Ámın!
Naýryzbaı qajy Taǵanuly
QMDB Tóraǵasy, Bas múftı
