MUSYLMANǴA AIaT-HADISTEN ARTYQ MOTIVATsIIa JOQ
Quran oqyǵan adamnyń júregin tot baspaıdy
– Ruqsat etseńiz, suraqty tótesinen qoıǵym kelip otyr. Siz Qurandy tolyq qashan ári qalaı jattap shyqtyńyz? Kim sebepshi boldy?
– Quran jattaýǵa degen ynta-yqylas kishkentaı kezimnen bastaldy. Oǵan sebepshi bolǵan ákem edi. Ol kisiniń Quranǵa degen mahabbaty erekshe bolatyn. 70-80 jyldary Keńes ókimetinen buryn oqyǵan qarılardan dáris alyp, jattaǵan aıattardy jasyryn baryp tapsyryp otyratyn. Ol kez dindar adamdar qýdalaýǵa ushyraǵan zaman ǵoı. Ákem sonda da ustazdaryna urlanyp baryp, jattaǵan Quranyn tapsyratyn. Osy sátterde meni qasynan tastamaıtyn. Halqymyz «Áke kórgen oq jonar» demeı me?! «Alma aǵashynan alys túspeıdi» degen sózdiń de jany bar. Sondyqtan balaǵa Quran úıretý úshin eń áýeli ózimiz soǵan laıyq bolýymyz kerek.
Biz balaǵa Qurandy úıretsek, Quran oǵan bárin úıretedi. Quran oqyǵan, ony jattaǵan bala eshqashan Otanyna opasyzdyq jasamaıdy. Ata-anasyn, týǵan-týysyn qurmetteıdi. Jumysyn adal isteıdi. Mundaı adam jamandyq jasamaıdy.
– Quranǵa degen mahabbatty qalaı oıatamyz? Ol úshin ne isteý kerek?
– Eń áýeli yqylasty oıatý kerek. Yqylas qalaı oıanady? Yqylas Quran oqýdyń, jattaýdyń artyqshylyǵyn, onyń syıy men nyǵmetin jaqsy bilý arqyly keledi. Alla Taǵala men onyń elshisi Muhammed (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) paıǵambarymyzdyń qarılarǵa beriletin dáreje, syı, nyǵmet jaıynda aıtqan súıinshi habarlary motıvatsııa bolý kerek. Musylmanǵa aıat-hadısten artyq motıvatsııa joq.
Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Quran oqylǵan úı kóktegi jaratylystarǵa jaryq shashyp turatynyn aıtqan. Osyǵan qatysty mynadaı hadıster bar: «Jer betindegilerge juldyzdar qalaı kórinse, Quran oqylǵan úı de kóktegilerge dál solaı kórinedi»; «Qurannyń árbir (jattalǵan) aıaty (jattaǵan kisiniń) jánnattaǵy dárejesin kóteredi jáne úılerinde (oqylǵan Quran) shamdar sekildi (kóktegilerge jaryq shashady)»; «Kimde-kim Quran oqyp, soǵan saı is-áreket etse, Qııamet kúni Alla Taǵala onyń ata-anasyna táj kıgizedi».
Osyndaı mazmundaǵy hadısterdi jalǵastyra berýge bolady. Quran oqýdyń, jattaýdyń artyqshylyǵy óte kóp. Sonyń biri – Quran oqyǵan adamnyń júregin tot baspaıdy. Sý tıgen temir tottanatyny sekildi, júrekti de tot basady. Al ony tazartatyn em – Quran oqý. Quran oqýdyń, ony jattaýdyń, oǵan amal etýdiń saýaby kóp bolǵany sekildi, ony tyńdaýdyń da paıdasy mol. Allanyń sózin estigen adam jupar ıiske bólengendeı kúı keshedi. Buǵan qatysty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bylaı degen: «Qurannyń mysaly aýzy jabylǵan hosh ıissýdyń qutysy sekildi. Eger ony ashsań, jupar ıisi ańqıdy. Eger ony ashpasań, jupar ıisi paıdalanylmaı turady. (Mine, bul óziń oqyǵan) Qurannyń jáne (oqylmaı) kókiregińde qalǵan Qurannyń mysaly». Mine, osyndaı aıat-hadıster bizdiń Quranǵa degen mahabbatymyzdy, Qudaıdyń sózine degen qushtarlyǵymyzdy oıatady.
Úıde rýhanı atmosfera qalyptastyrý qajet
– Quran jattaýdy nıet etken jandarǵa qandaı keńes beresiz?
– Eń áýeli nıetti túzep, yqylasty oıatyp, yjdaǵattylyq tanytý kerek. Quran jattaý sabyr, tózim, tabandylyq pen turaqtylyqty, sonymen qatar kózdi, tildi, qulaqty jaman nárselerden saqtaýdy talap etedi. Eger biz Quranǵa berilmesek, ol da bizge ońaılyqpen berilmeıdi. Mysaly, bizdiń Quran jattaý ortalyǵyna 9-synyptan keıin qabyldanǵan bala bir aılyq synaq merziminen ótedi. Eger ol bir aı kóleminde Quran jattaýda tózimdilik, tabandylyq pen turaqtylyq tanytsa, jattaý qabileti men minez-qulqy durys bolsa, ony ortalyǵymyzǵa resmı túrde qabyldaımyz.
Nıet pen yqylas nyǵmettery adamǵa úlken kúsh beredi. Quran jattaıtyn adam ózine jan-jaqty jaǵdaı jasaıdy. Ony qalaı túsinemiz? Mysaly, kóligińizde Quran tursa, mashınańyz qyzǵansha jattaǵan aıattardy 5-10 mınýtta qaıtalap alýǵa bolady. Kólikte bireýdi kútip tursańyz ýaqytyńyzdy bosqa jibermeı, Quranǵa úńilińiz. Jumys ústelińizge, ıaǵnı ózińizge kórinetin jerge Quran kitabyn qoıyńyz. Jumys arasynda 5-10 mınýt oqyp alasyz. Ózińizben únemi Qurandy alyp júrińiz. Mysyr elinde jaqsy dástúr bar. Qoǵamdyq kólikke mingen jolaýshylar jol-jónekeı Quran oqyp barady. Bul – qalyptasqan dástúr. Qazirgi zamanda uıaly telefondy osy Quranǵa paıdalanýǵa kóp múmkindik bar. Mysaly, men telefonyma Qurannyń Elektrondy nusqasyn júktep alǵanmyn. Jol júrgende, bos ýaqyttarda oqyp júrýge yńǵaıly. Jol boıy uıaly telefonǵa telmirip, paıdasyz dúnıelerdi kórip, ýaqytty óltirgennen góri Quran oqyp barǵan qandaı jaqsy ári saýaby mol is emes pe?
Úıge de ár bólmege Quran qoıyńyz. Qolyńyz qalt ete qalǵanda eń bolmasa bir bet oqyp alasyz. Oqyǵan aıattyń ár árpine saýap jazylady. Muny túsingen adam úlken saýaptan qur qalmaýǵa tyrysady. Ár adam ózine, otbasyna osyndaı rýhanı atmosfera qalyptastyrýy qajet.
Bir mysal aıtaıyn. Sahaba Omar ıbn ál-Hattab (oǵan Alla razy bolsyn) úıine kirgen boıda Quran kitapty ashyp oqıdy eken. Sondaı áıgili sahabalardyń biri Osman ıbn Affan (oǵan Alla razy bolsyn): «Eshbir kúnim men túnimdi Alla Taǵalanyń kitabyna qaramaı ótkizýdi qalamaımyn» degen eken. Bul amal bala-shaǵaǵa da oń áser etedi. Balaǵa aıtqannan góri oǵan kórsetken mańyzdyraq. Siz Quran oqı bastasańyz bul isińiz aınaladaǵy adamdarǵa, jaqsy maǵynada aıtqanda, «juǵa» bastaıdy. «Balapan uıada ne kórse, ushqanda sony iledi» degen maqal tekten tek aıtylmaǵan.
Eń bastysy Quran jattaýdy qıyndatpaý kerek. Shyn máninde nıet etken adam úshin Quran jattaý jeńil. Alla jeńildigin násip etedi. Telefonmen tań atyryp, telefonmen kesh batyratynymyz ras qoı. Telefonǵa jabysqandaı Quranǵa jabyssaq, kóp ıgilikke keneler edik...
Qarıy bar qoǵam baqytty
– Álemde Quran jattaýdyń qandaı tásilderi men mektebi qalyptasqan?
– Túrkııa, Pákistan, Arab elderi, Orta Azııanyń Quran jattaýdyń mektepteri bar. Mysaly, bizdiń Orta Azııa mektebinde Qurandy áýeli bir ret jattap shyǵady. Odan keıin ekinshi ret 5, 10, 20 betten pysyqtap, jattaǵan aıattardy tolyq este saqtaýǵa kúsh salady. Qasıetti kitaptyń 20 betin jattap, pysyqtap shyqqan adam bir parany tolyq biledi degen sóz. Orta Azııa mektebinde jattaǵan betterdi shetinen ustazǵa tapsyryp otyrady. Bizdiń qarılar ortalyǵynda oqıtyn shákirtterimiz jattaǵan Quranyn osy ádispen ustazdaryna tapsyrady. Bul keıde tańnan keshke deıin ýaqyt alady. Aıtaıyn degenim, biz shákirtterge Quran jattatý boıynsha Orta Azııa mektebiniń ádisi men úlgisin qoldanamyz.
Al Túrkııa mektebi boıynsha, shákirt ár paranyń sońǵy betinen bastap jattaıdy da ekinshi aınalymda bet sanyn qosyp, bir paraǵa toltyryp otyrady. Bul da jaqsy tásildiń biri. Kim qandaı tásilmen jattasa da óz erki. Eń bastysy Quranǵa degen mahabbaty, ony jattaýǵa degen ynty-yqylasy bolsa jetkilikti. Quran jattaýdyń Túrkııa, Pákistan, Arab elderi, Orta Azııa mektebi – Allanyń sózin tolyq este saqtaýǵa jeteleıtin joldar. Kimge qaı jol, ıaǵnı qandaı tásil tıimdi ony ózi tańdaıdy.
Jattalǵan aıattardy namazda oqýdyń, ony ustazǵa tapsyrýdyń, qasıetti Ramazan aıynda Quran hatymǵa shyǵýdyń mańyzy erekshe. Bizdiń ortalyqtan Quran jattap shyqqan shákirtter elimizdiń barlyq aımaǵyndaǵy meshitterge baryp, taraýyq namazyna ımamdyq etip, Quran hatym jasaıdy. Tipti on para biletin shákirtterimizdi de meshitterge taraýyq namazyna jiberemiz. Bul olar úshin úlken tájirıbe. Kóptegen meshit ımamdary Ramazan aıynda bizdiń ortalyqqa habarlasyp, qarılardy shaqyrady.
Shákirtter úshin taǵy bir motıvatsııa – elimizde turaqty túrde respýblıkalyq Quran jarysynyń uıymdastyrylýy dep atar edim. Allaǵa shúkir, qarashańyraǵymyz Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń uıytqy bolýymen jyl saıyn turaqty túrde Quran jarysy ótedi. Allaǵa sansyz shúkirler bolsyn, osy respýblıkalyq jarysta sońǵy eki jyl boıy bizdiń shákirtter bas júldege ıe boldy. Árıne, qarılarymyz marapat nemese qarjylaı syı-sııapat úshin Quran jattamaıdy. Dese de olarǵa Quran jarysynda avtokólik, qomaqty qarjylaı syılyq beriledi. Bul – úlken qoldaý. Qarıy bar qoǵam baqytty. Qarıy bar otbasy baqytty.
Qarı qartaısa aqylynan adaspaıdy
– «Qarıy bar qoǵam baqytty» dep qaldyńyz. Qazaq halqynyń ıgi dástúrinde qarıǵa degen qurmet erekshe. Jalpy bizdiń qoǵam qarıyn qanshalyqty qadirlep júr dep oılasyz?
– Qarılar eń aldymen Allanyń qurmetine bólenedi. Onyń panasynda bolady. Hadısterdiń birinde: «Aqıqatynda Qurandy jatqa biletin musylmandar Alla Taǵalanyń panasynan basqa pana bolmaıtyn kúni paıǵambarlar men tańdaýly pendelermen birge Onyń panasynda bolady» delingen. Bul – úlken nyǵmet ári jetistik. Qarı bolýdyń osy dúnıedegi taǵy bir nyǵmetiniń biri – qartaıǵanda aqylynan adaspaıdy. Mundaı súıinshi habardy Allanyń elshisi (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) jetkizgen. Hadıste bylaı aıtylǵan eken: «Kimde-kim Qurandy jattasa, Alla Taǵala onyń aqyl-esin qaıtys bolǵanǵa deıin saqtaıdy».
Ózińiz jaqsy bilesiz, Alla Taǵala Quran jattaǵan adamǵa qııamette shapaǵat etý baqytyn buıyrady. Buǵan dálel retinde: «Kimde-kim Qurandy oqyp, ony jattasa jáne ondaǵy adaldy adal dep, aram nárseni aram dep sanasa, Alla Taǵala ony jánnatqa kirgizedi. Ári ony otbasyndaǵy tozaqqa kirýi ýájip (mindet) bolǵan on kisige shapaǵatshy etedi» degen hadısti aıtamyz.
Alla Taǵala Quran jattaǵan júrekti azaptamaıdy eken. Qarańyzshy, qandaı jaqsy qutylý! Paıǵambarymyzdan (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) mynadaı keremet hadıs jetken: «Quran oqyńdar! (Úılerińde) ilingen myna Quran kitaptarmen ózderińdi aldamańdar. Óıtkeni Alla Taǵala Quran saqtaǵan júrekti azaptamaıdy». Budan asqan qandaı baqyt bar?! Ǵalymdarymyz osy hadıstegi «(Úılerińde) ilingen myna Quran kitaptarmen ózderińdi aldamańdar» degen sózge pikir bildirip, musylman adam Quran oqýdy tastap, jalqaýlyq tanytyp, Allanyń sózi jazylǵan kitapty úıge ilip qoıýmen shektelmeýi tıis ekenin aıtqan.
Qarıǵa qurmet kórsetý – dinimizde de bar qundylyqtyń biri. Ardaqty Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Qurandy jatqa bilýshilerdi qurmetteńder! Kimde-kim olardy qurmettese, sózsiz, meni qurmettegeni. Kimde-kim meni qurmettese, sózsiz Alla Taǵalany qurmettegeni. (Qaperde usta) Qurandy jatqa bilýshilerdiń qurmetin tómendetpeńder! Óıtkeni olar Allanyń quzyrynda mártebeli» degen.
Allaǵa shúkir, biz ımamyn, qarıyn qoldaǵan, oǵan qurmet kórsetip, tórin usynǵan musylman halyqpyz. Jıyn-kezdesýlerge barsań, jamaǵat erekshe qurmet kórsetip, iltıpat bildirip jatady. Bul – Quranǵa degen qurmet. Bizdiń ata-babalarymyz Quran úıretetin ustazdy arnaıy aldyryp, balalaryna dáris berýdi dástúrge aınaldyrǵan. Mundaı isti kóp jaǵdaıda materıaldyq múmkindigi mol azamattar uıymdastyrǵan. Qudaıǵa shúkir, qazir de osy ıgi is jalǵasyn taýyp keledi.
Osy jerde aıta ketetin jaıt, elimizde Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń uıytqy bolýymen «Ár meshitke – bir qarı» degen keremet joba júzege asyp keledi. Bul – kez-kelgen meshitte bir qarı bolý kerek degen sóz. Sol qarılarymyz meshitke kelgen jamaǵatqa Quran oqýdy úıretip, saýapty amaldarǵa úles qosýda. Árıne elimizde áli de bolsa qarılarymyz az. Respýblıka boıynsha jumys istep turǵan 6 qarılar ortalyǵy Quran jattaǵan shákirtterdiń qataryn kóbeıtýge atsalysýda. Sol ortalyqtyń biri retinde bizdiń de ustazdarymyz tabandy eńbek etip, ortaq maqsatqa úles qosyp keledi. Burynǵy jyldarmen salystyrǵanda balasyn qarılar ortalyǵyna bergisi keletin ata-analardyń sany artýda. Bul jaǵdaı bizdi de qatty qýanyshqa bóleıdi.
Jan Quranmen ǵana tiriledi
– Nasıhat retinde árkez aıtylatyn Quranǵa baılaný degen uǵymdy qalaı túsindirip berer edińiz?
– Qasıetti Quran – múminder úshin úlken nasıhat, júrekterimizge shıpa beretin, týra jol kórsetetin ári eki dúnıe baqytyna bóleıtin kitap. Quran – kúlli dúnıe jetistikterden qaıyrly. Bul týraly Alla Taǵala bylaı deıdi: «Áı adamdar! Senderge Rabbylaryń tarapynan bir úgit, júrekterge bir shıpa, senýshiler úshin týra jol jáne rahmet (túrinde Quran) keldi. (Muhammed): «Olar Allanyń keńshiligi, márhametimen bolǵan osylarmen qýansyn. Óıtkeni Quran olardyń jıǵan-tergenderinen qaıyrly» de» («Júnis» súresi, 57-58 aıattar).
Jan tek Quranmen ǵana tiriledi. Jan tánniń rýhy bolsa, Quran – jannyń rýhy. Jansyz tán óli sanalǵany sekildi, Quransyz jan da óli sanalady. Buǵan qatysty Quranda mynadaı aıattar bar: «Óli bireýdi tiriltip, oǵan adamdardyń ishinde onymen júretin jaryq qylsaq, ol, qarańǵylyqta qalyp odan shyǵa almaıtyn bireýge uqsaǵan bola ma? Osylaısha kápirlerge, istegen isteri ádemi kórsetildi («Ánǵam» súresi, 122-aıat).
Paıǵambarymyz Muhammed (oǵan Alanyń salaýaty men sálemi bolsyn): «Allany eske alatyn adam men eske almaıtyn adamnyń mysaly – óli men tiriniń aıyrmashylyǵyndaı» dep habarlaǵan. Biz bul aıat-hadısterden Allany eske alatyn jáne eske almaıtyn adamnyń mysaly óli men tiri sekildi jaratylys ekenin anyq ańǵaramyz. Quranǵa baılanǵan adam tiri jaratylys bolmaq. Óıtkeni Quran Alany eske alýǵa, Onyń qudireti jaıly oılanýǵa ıtermeleıdi.
Quranǵa baılanǵan adam qasıetti kitapta jazylǵan úkimderdi ustanady. Óıtkeni kúndelikti ómirimizdiń kúlli salasyna qatysty Qurannyń aıtar úkimi bar. Alla Taǵala Qurandy adam balasyna túsirgen. Eger ony basqa nársege túsirgende byt-shyt bolar edi. Rabbymyz buǵan qatysty: «(Muhammed) Eger osy Qurandy bir taýǵa túsirsek edi, Alladan qoryqqandyǵynan úreılenip, byt-shyt bolǵanyn kórer ediń. Bul mysaldardy adam balasy túsinsin dep keltiremiz» («Hashr» súresi, 21-aıat) dep baıandaıdy.
Sonymen qatar qasıetti kitabymyzda: «Saǵan Kitap túsiriletinin úmit etpegen ediń. Biraq Rabbyńnyń márhameti. Sondyqtan qarsy bolǵandardy súıemeldeme! Allanyń aıattary saǵan túsirilgennen keıin olar seni odan (aıattarǵa amal etýden) tospasyn. Olardy Rabbyńa shaqyr da áste serik qosýshylardan bolma!» («Qasas» súresi, 86-87-aıattar) delingen. Biz budan ár iste Quran aıatyn, ıaǵnı Allanyń sózin basshylyqqa alý paryz ekenin túsinemiz.
Alla Taǵala barshamyzdy Quranmen ómir súrgen, oǵan amal etken, eki dúnıe baqytyna kenelgen pendelerinen etkeı. Ámın!
– Salıqaly suhbatyńyzǵa raqmet!
