Kúıeýine baǵyný - áıeldiń negizgi mindeti

Islam dini boıynsha otbasyn basqarý er kisiniń moınyna júktelgen. Bir elde eki basshy bolmaıtyny sekildi shaǵyn memleket sanalatyn otbasynda da negizgi basshylyq er kisige tən. Onyń ózindik sebebi de joq emes. Biraq otaǵasyna berilgen múmkindiktiń de belgili bir shamada mólsheri bar.

Jubaıy men bala-shaǵasyna tym qatal qarap, oıyna kelgenin isteýi januıasyndaǵy basshylyqtyń sheńberinen shyǵýy bolyp tabylady. Otbasyndaǵylarǵa meıirimdilik kórsetpegen, qurmettemegen kisi eshqashan jaqsy əke, jaqsy jar bola almaıdy. Jaýapkershilikti sezingen otaǵasy otbasy múshelerimen aqyldasyp, əńgimelesip otyrýdy umyt qaldyrmaýy kerek.

Alla Taǵaladan ərdaıym ýahı (Quran aıattarynyń túsýi) alyp turǵan Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) ózi de qajet kezinde əıelderimen aqyldasatyn. Islam nərimen sýsyndaǵan otbasynda əıel erin, er əıelin qurmetteıdi. Úı bolǵan soń ydys-tabaq syldyrlamaı turmaıdy. Ondaı jaǵdaıda otaǵasy ashý shaqyryp, qaharyna minbeı, ózine saı ustamdylyqpen, al əıel balasy ózine tən nəziktik pen sypaıylyǵyn saqtap, məseleni beıbit sheshýleri qajet.

Otaǵasy basshy ekenmin dep əıelge shamasy kelmeıtin talaptar qoımaýy qajet. Ol əıeli men bala-shaǵasynyń aldyndaǵy basshylyq múmkindigin ədildik pen meıirimdilik ornatýǵa jumsasa, al úıdiń otanasy óz kezeginde jumsaq minezi arqyly otbasyndaǵy jarasymdylyqpen birlik-berekeni saqtaýǵa baryn salýy tıis. Qaı jerde ədildik pen jeke tulǵalar quqyǵy qorǵalsa, sol qoǵamda tərtip pen tynyshtyq ornap, ıgilik ústemdik qurady.

Otbasy kishigirim qoǵam bolǵandyqtan, naǵyz bereke men beıbitshilikti qajet etetin jer de osy kıeli shańyraq. Al, osyny qamtamasyz etý úshin úıdiń qojaıyny otbasynyń ərbir múshesiniń aqysyna qurmetpen qarap, olardyń aldyndaǵy mindetterin tolyq oryndaýǵa kúsh salýy qajet. Sol sekildi əıeldiń oǵan baǵynyp, ortaq múdde, otbasy baqyty úshin aıtqandaryn oryndaýǵa tyrysýy da asa mańyzdy.

Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Əıel bes ýaqyt namazyn oqyp, (Ramazanda) orazasyn ustasa, ar-namysyn saqtasa jəne kúıeýine baǵynsa, oǵan jənnattyń qalaǵan esiginen kirsin delinedi», – dep, otaǵasyna baǵynýdyń qarymy retinde jənnat nəsip bolatynyn aıtyp súıinshilegen. Taǵy bir hadısinde: «Kúıeýi ózinen razy bolǵan kúıde qaıtys bolǵan əıel jənnatqa kiredi», – degen.

Alla elshisi (s.ǵ.s.) sharıǵattyń ruqsat etken sheńberinde kúıeýleriniń qalaýlaryn oryndaǵan jaǵdaıda əıelderdiń jıhad saýabyn alatyndyǵyn aıtqan. Bir joly əıel kisi kelip: «Ýa, Allanyń elshisi, əıelderdiń ókili retinde aldyńyzǵa kelip turmyn. Alla Taǵala jıhadty erkekterge paryz etti. Soǵystan aman oralsa, ǵazı saýabyn alady, al shəıit bolsa, Rabbylary olardy tiri kúıinde ryzyqtandyrady. Biz bolsaq, olarǵa qyzmet jasaımyz. Bul úshin bizge saýap berile me?» – dep suraǵanda, Rasýlalla: «Əıelderdiń bərine aıta bar. Əıeldiń erine baǵynýy jəne onyń aqysyn moıyndaýy jıhadtyń saýabyna teń. Alaıda,aralaryńda muny oryndaıtyn əıelder tym az».

Eger senderden kimde-kim úıinde otyrsa (kúıeýine qyzmet etip, balalarynyń tərbıesimen aınalyssa), Alla jolynda jıhad etken kisilerdiń saýabyndaı saýap alady», – dep aıtqan eken.

Sondaı-aq, Əbý Huraıradan (r.a.) rıýaıat etilgen hadıste Allanyń elshisi (s.ǵ.s.) «Qandaı əıel artyq?» degen suraqqa: «Kúıeýi oǵan qaraǵanda qýanatyn, buıyrǵanda baǵynatyn, ózine həm kúıeýiniń dúnıesine qatysty məselelerde erine qarsy shyqpaıtyn əıel», – degen. Əıeldiń kúıeýimen qasarysýy – jaman ədet. Bul əıeldiń óz qadirin ketirip, kúıeýimen arasyn sýytýǵa sebepker bolady. Munyń sońy otbasynyń ydyraýyna alyp barýy da ǵajap emes.

Aýf ıbn Muhallım degen kisiniń əıeli Ýmamə qyzyna uzatý kezinde bylaı dep ósıet aıtqan eken: «Kúıeýińniń din sheńberindegi tilekterin oryndaýǵa nemquraıly qarama.Aıtqandaryn oryndamasań, ony renjitip, ózińe dushpan etkennen basqa olja tappaısyń. Ol qamyqqan kezde sen qýanba. Ol qýanǵan kezde sen muńaıma. Sebebi ol muńaıǵan kezinde seniń shattanyp júrýiń, qýanyshty kezinde seniń qaıǵyǵa batýyń ony jaqsy kórmeıtindigińniń, qýanyshy men qaıǵysyna ortaq emestigińniń kórinisi. Bul senderdiń ajyrasýlaryńa əkep soǵady. Sen erińniń qaıǵy men qýanyshyna, ómirine qanshalyqty ortaq bolsań, sonshalyqty aralaryńda ystyq qarym-qatynas ornap, onyń ózińe degen súıispenshiligin arttyrasyń. Qyzym, sen kúıeýińe adal berilgen qyzmetshi bol, sonda ol da saǵan berilgen qul bolady».

Bul musylman ananyń qyzyna aıtqan ósıeti. Osy qysqa da nusqa ósıette shańyraq qutynyń kilti jatqandaı. Bizdiń asyl dinimiz qalyńdyqtan Alla Taǵalanyń bekitken úkimderine saı baǵynyshty bolýdy ǵana talap etedi. Al, kúıeýiniń Alla Taǵalanyń əmirlerine qarsy keletin talaptaryn oryndaýǵa əıel mindetti emes. Kúıeýi əıeline dinge qarsy keletin nərselerdi zorlyqpen jasata almaıdy.

Qınap-qystaǵan kúnde de əıel oǵan qarsy kele alady. Sebebi barlyq adam aldymen Alla Taǵalanyń talaptaryn oryndaýy tıis. Əıel kúıeýine baǵynyshty bolý arqyly otbasynda belgili bir tərtipti ornatady. Muny kórgen balalar da anasynan úlgi alady. Eger anasy otaǵasyn syılap, aıtqanyn tyńdasa, balalar da əkesin asqar taýdaı kórip, yǵynan shyqpaıdy. Əke men bala arasyndaǵy túsinispeýshilikke jol bermeı, olardyń ózara syılastyǵyna syzat túsirmeý əıeldiń qarym-qabiletine, sezimtaldyǵyna baılanysty. Eger əıel eriniń betinen alyp otyrsa, əkeniń bala-shaǵa aldynda qandaı qadir-qasıeti qalmaq?!

Mundaı əıel kúıeýin úıinen bezdirip qana qoımaı, bala-shaǵasynyń aldynda qadiri men súıkimin ketiredi. Al, otbasynda er kisiniń əkelik bedelge ıe bola almaýy qasirettiń eń úlkeni. Qazaq mentalıtetinde balanyń túsiniginde əkeniń orny tym bıik. Bir jazýshynyń myna sózi qaı-qaısymyzdy da súıindirmeı qoımaıdy. «Iə, biz de bala bolǵanbyz. Əli esimde, əldeneni búldirip alsaq ta, bolmasa bir jaqqa barýǵa suransaq ta anamyz «Əkeń renjıtin boldy ǵoı» nemese «Əkeńnen surasańshy» dep otyratyn edi.

Sodan keıin biz nendeı sharýanyń jónin eń aldymen əkemizben aqyldasyp sheshetinbiz. Degenmen, ara-tura anamyzdyń bul minezine tań qalatynbyz. Olaı deıtinim, əkemiz əldekim qusap qan túlep, aınalasyn qýyryp otyrsa ǵoı. Qaıta ol kisi bireýge daýys kóterip sóıleýdi uıat kóretin, jibek minez jan edi. Soǵan qaramastan, otbasyndaǵy úlkendi-kishili sharýanyń túıinin əkem aıtatyn.

Teris qylyǵymyzben əke kózine túsýge seskenetinbiz. Endi oılasam, anamnyń bul minezi naǵyz halyqtyq pedagogıkanyń bir tini eken-aý. Óz əkesin asqar taýdaı kórip, qurmettep óspegen adam ózgeni de syılap jarytpaıdy. Demek, otaǵasynyń bedeli, əke tulǵasy, onyń qadir-qasıeti, sóz joq, kóp jaǵdaıda əıeliniń parasatyna, balalarynyń meıir-shapaǵatyna baılanysty».

Bizdiń halyq pedagogıkasy degenimiz musylmandyq tərbıeniń naq ózi emes pe? Halqymyz ejelden Islamnyń besiginde terbelip, ımandylyq pen ınabattylyqty sharıǵattan tanyp, qanyna sińirgen. Islam dininde əıeldiń kúıeýine baǵynýy otbasynyń bereke-birligi úshin ekenin ata-babamyz jaqsy túsinse kerek.