Kúpir men tákfır túsinigi

Kúpir sózi arab tilinde «jabý, jasyrý, qarsy shyǵý», degen maǵyna beretin «kýfran» sózinen shyǵyp, «kópshilik jamaǵat musylman dep bilgen adamdy qasaqana kúpirlikpen aıyptap úkim berý». Sondyqtan tákfır sózi musylman bolyp ıman jolynan taıǵan adamǵa qoldanylady. Káfır ekendigi anyq belgili bolǵan adamǵa bul sóz qoldanylmaıdy. «Kúpir - Alla Taǵala tarapynan paıǵambarlarǵaǵa ýahı etilgen jáne Paıǵambarymyz Muhammedtiń (s.ǵ.s.) jetkizgen din negizderin jasyrǵan sondaı-aq joqqa shyǵaryp qarsy kelýshige beriletin anyqtama»[1].

Tákfır sózdikte – «Áhli qybyladan bolǵan adamdy kúpirlikpen aıyptap, onyń kápir bolǵandyǵyna shynaıy sený»[2] degen maǵynaǵa keledi. Termındik anyqtamasy – oryndaǵan kúpir amaly men sóılegen sózi sebepti momyn musylmanǵa takfır úkimin shyǵarý.

Quran Kárimdegi kúpir jaıyndaǵy aıattar

«Sondaı-aq olar senen haram (ıaǵnı, qasıetti) aılarda soǵysýdyń úkimi jaıly suraıdy. «Ol aıda soǵysý úlken kúná», - dep aıt. Alaıda el-jurtty Allanyń jolyna túsirmeı qaqpaılaý, Allany moıyndamaı kúpirlik qylý jáne (múminderge) Haram meshitin zııarat etýge tıym salý hám (Haram meshitiniń) halqyn ol jerden qýyp shyǵarý Allanyń aldynda odan da úlken kúná sanalady. Al búlik shyǵarý bolsa soǵystan, kisi óltirýden de úlken kúná. Olar (kápirler) shamalary jetse, senderdi dinderińnen shyǵaryp tynbaıynsha, sendermen soǵysýdy toqtatpaıdy. Endeshe, aralaryńnan kimde-kim dininen bezip, sol kúıi kápir bolyp ólip ketse, olardyń búkil isteri dúnıede de, aqırette de zaıa ketedi. Mine, solar tozaqtyqtar. Olar onda máńgi qalady»[3].

«Al ıman keltirgennen keıin kúpirlik qylǵandardyń hám kúpirlikte tabandap, odan saıyn azǵyndyqqa salynǵandardyń táýbesi qabyl bolmaıdy. Olar naǵyz adasqandar»[4].

«Kúnderdiń kúninde birshama júzder aǵaryp, birshamasy qaraqoshqyl tartady. Sonda júzderi qaraıǵandarǵa: «Imanǵa kelgennen keıin kúpirlik qyldyńdar, solaı ma? Endeshe, kúpirlik qylǵandaryń úshin myna azapty tartyńdar», - delinedi.[5]

Paıǵambarymyzdyń (s.ǵ.s.) kúpir jaıynda jetken hadısteri

Ibn Omar (r.a.):

«Alla elshisi (s.ǵ.s.): Men myna adamdar (múshirikter) «Alladan basqa táńir joq, Muhammed Onyń elshisi», - dep kýálik etpeıinshe, namaz oqyp, zeketin tolyq bermeıinshe, olarmen shaıqasýǵa buıryq aldym. Eger olar osy aıtylǵandardy buljytpaı oryndasa, Islam sharıǵatynyń (jalpyǵa ortaq keıbir) talaptaryn qospaǵanda (ıaǵnı, eger olar Islamdy qabyldaǵannan keıin dinde tyıym salynǵan zına, urlyq sekildi jaza kesiletin kúnálardy istese, olar da ózge musylmandar sııaqty mindetti túrde jazaǵa tartylady), menen jandary men mal-múlikterin aman alyp qalady. Al endi yqylas-nıetine kelsek, onyń esebin Allaǵa beretin bolady»,-dep aıtty», - delingen.[6]

Jýndýb ıbn Abdýlla (r.a.):

«Birde Alla elshisi (s.ǵ.s.) múshrikterge qarsy musylman jasaǵyn attandyrdy. Kóp uzamaı eki jaq betpe-bet keledi. Múshrikterdiń ishinde musylmandardyń birin alystan kózimen shalyp, sonyń qyr sońynan qalmaı óltirip tynatyn qaskóı bireý bar edi. Musylmandardyń ishinen bir kisi (áńgimemizdiń barysynda onyń Ýsama ıbn Záıd ekenin aıta otyrǵan edik) álgi qasakóı múshriktiń urymtal tustan qapysyn taýyp, qylyshymen ústinen túskende múshrik birden: «Lá ıláhá ıllallah», - dep kálıma aıtady. Alaıda, Ýsama ony óltirip tastaıdy. (Sońynda musylmandar jeńiske jetip) Paıǵambarymyzǵa (s.ǵ.s.) habarshy kelip, súıinshi suraǵanda, odan múshriktermen bolǵan shaıqastyń barysyn suraıdy. Habarshy Alla elshisine (s.ǵ.s.) urystyń barysyn túgel táptishtep, tipti musylman jaýyngeriniń álgi múshirikti qalaı óltirgeni týraly da aıtyp beredi. Sonda Alla elshisi (s.ǵ.s.) ony shaqyryp alyp: «Ony nege óltirdiń?» - dep suraıdy. Ýsama: «Ýa, Allanyń elshisi! Ol qanshama musylmannyń qanyn sýdaı aǵyzdy. Pálensheni, túgensheni óltirdi», - dep, sonyń qolynan qaza tapqan musylmandardyń atyn berip, eki álem Sardaryna (s.ǵ.s.): Sol úshin oǵan tap bergenimde, tóbesinen tóńgen qylyshty kórip (qoryqqanynan) «Lá ıláhá ıllallah» dedi, - dep jaýap qatty. Alla elshisi (s.ǵ.s.) odan: «Sóıtip ony óltirdiń ǵoı?» - dep qaıyra surady. Ýsama: «Iá, óltirdim», - dedi. Sonda Alla elshisi (s.ǵ.s.) «Qııamet kúni kelgende «Lá ıláhá ıllallah» degen kálımany qaıtpeksin?!» (ıaǵnı, Allanyń aldyna barǵanda tilin kálımaǵa keltirgen pendesin óltirgeniń úshin qalaı jaýap beresiń?) – dep bir qoıǵan saýalyn qaıtalaı berdi, qaıtalaı berdi», - dep aıtty[7].

Ibn Omar (r.a.):

«Alla elshisi (s.ǵ.s.)»: «Qandaı da bir adam musylman baýyryna: «Eı kápir! - dep aıtsa, bul sóz mindetti túrde ekeýiniń bireýine qaıtady. (Iaǵnı, ekeýiniń bireýi mindetti túrde kápir bolyp shyǵady.) Eger sóz estigen kisi shynymen kápir bolsa, onda bul týra aıtylǵan sóz bolmaq. Al eger, kápir bolmaı shyqsa, onda aıtylǵan sóz bosqa ketpeı, aıtqan adamnyń ózine qaıtyp soǵady, nátıjesinde sol adamnyń ózi (solaı degeni úshin) kápir bolady», - dep aıtty» jáne[8] Paıǵambarymyz (s.ǵ.s.): «Kimde kim musylman adamdy kúprlikpen aıyptaǵan bolsa, ol adamdy óltirgenmen teń»[9] degen.

Bul Quran súrelerimen hadsıterden keıin áhlý súnnet ǵalymdary mynadaı tujyrymǵa kelgen: «Qatelesip bir kápirdi musylman sanatyna jatqyzý, musylmandy kápir dep aıyptaýdan abzalyraq». Sondyqtan tákfır óte ózekti musylmandardyń abaılaýy qajet bolǵan másele. Qybylaǵa bet burǵandardy tákfırlikpen aıyptaýdy qup kórmegen Áhlý súnnet ǵalymdary, úmmet ishine búlik shyǵarǵan opozıtsıonerlerden ózderin alys ustaǵan[10].

Kópshilik ǵulamalardyń kúpirlik turǵysyndaǵy tujyrymdary

Imam Aǵzam Ábý Hanıfa (150/767): Bıdǵatshylardyń sıpattarynyń biri kúnáhar pendeni birden tákfır qylý bolsa, áhlý súnnettiń olardan ereksheligi qatelik jasaǵan jandy kúpirlikpen aıyptamaýynda[11].

Imam Shafıǵı (204/819): «Men eshqashan bıdǵatshylardyń sháhadatyna qarsy kelmedim».

Ibn Taımııa (728/1328): «Jasaǵan jansaq amaly úshin qybyla ıesi momyn musylmandy kúpirlikpen aıyptaý durys emes». Áýelgi  ǵalymdardyń qandaı da bir máselede kelispeýshilikke tússe de bir-biriń kúpirlikpen aıyptap, fasyq kúnáhar retinde qarǵap silegenderi jaıly eshqandaı habar bizge jetpegen»[12].

Ibn Taımııa basqa bir sózinde: «Kúpir bul-sharıǵı úkim, sondyqtan tek sharıǵı dáleldermen anyqtalady[13].

Imam Tahaýıdyń osyǵan jaqyn mynadaı sózi jetken:

«Adam qandaı amalymen musylman bolsa, ony joqqa shyǵarýmen kápir bolmaq».

Taqıýddın Ás-Sýbkı degen ǵalym: «Kúpir bul - sharıǵı úkim. Eger de Allanyń barlyǵy men biriligin, Paıǵambarlyqpen sharıǵı úkimderdi moıyndamaıtyn sózben amal oryndaǵan adam kúpirge túsken bolady»[14].

«Qaýaıd ál tákfır» atty eńbektiń avtory Ábý Basyr: «Kúmánsiz aqıqat bolǵan dinimiz ıslamdy tek qana anyq, aıqyn bolǵan kúpir amal buzady».

Imam Sháýkánı óziniń «Ás Sáýlýl járár» atty shyǵarmasynda: «Aqıqatynda musylman adamdy «dinnen shyqty, kúpir jasady» dep úkim berý - qolynda aıdaı anyq dáleli joq, Allaǵa jáne aqıret kúnine ıman keltirgen momyn musylmannyń sıpaty emes»[15].

Qoryta kele joǵarydaǵy Quran men hadıste, tipti ǵulamalar da jasaǵan jańsaq amaly úshin eshkimdi tákfır qylmaǵan. Tákfırlikpen aıyptaýshy «Tákfırshiler» musylmandardyń arasyna iritki salyp, olardyń birlik-yntymaǵyn ketiredi,  memlekettiń saıası-Ekonomıkalyq órkendeýine bóget bolady, árqandaı terrorlyq áreketke daıyn turady, halyqtyń dinge degen yqylasyn sóndiretin zııandary shash etekten. Endeshe, tákfırshiler jamaǵatynyń kúpir sózin oılarynsha qoldanyp tákfırlikpen aıyptaýlary dúmshelik jáne áhli-súnna ustanymyna qarama-qaıshy.

Astana qalasy Saryarqa aýdandyq sotynyń 2014 jylǵy 18 tamyzdaǵy sheshimine sáıkes, bul uıymnyń qyzymetine elimizde tyıym salǵan bolsa, Hanafı mázhabyn negiz etip ustanǵan QMDB-nyń sharıǵat jáne pátýa bólimi 07.01.2014 jyly tákfırshiler jamaǵatynyń is-áreketteri jalpy Islam dinine jat bolýy sebepti Qazaqstan aýmaǵynda taralýyna tyıym salyp pátýa shyǵarǵan[16].

Tımýr Núsiphanuly,
dintanýshy zańger