Kórshiler nege jylady?
Bul áńgimeni maǵan osydan birshama ýaqyt buryn, Qaraǵandy qalasynda turatyn eski tanysym aıtyp berip edi. Estigen sátten bastap, kókeıimnen ketpeı, sanamda jańǵyryp turyp aldy. Mine, búgin estigen áńgimeniń álqıssasyn qaǵazǵa túsirip, oqyrmanǵa usynyp otyrmyz. Sonymen…
- Bizdiń qalada orys kóp, – dep áńgimesin bastady tanysym.
– Baıaǵydan solaı. Sonaý bir dúnıe búlingen toqsanynshy jyldary aýyldan aýyp, osynda kóship kelgen edik. Qalanyń shet jaǵynda oryn tepken otyz páterli shaǵyn úıden baspana satyp aldyq. Sodan beri jyljyp jyldar ótti. Kórshilerimiz burynǵydaı orys orman. Tumsyq tirep kezdesip qalǵanda ǵana áıteýir, bas ızep sálemdesýdiń ısharasyn jasaǵan bolamyz. Áıtpegende, kórshilerdi jaý shaýyp ketse de, habarymyz joq. Tipti, osylaı bolǵany durys sııaqty seziletin. Basqadaı ómir súrýdiń qajeti bolmas dep oılaýshy edik…
Sóıtsek, biz shynaıy ómirdiń ne ekenin bilmeppiz. Kókirek kózimizdi tákapparlyq tumshalap tastapty, ımanymyzdy shaıtan túgin qoımaı borshalap tastapty. Sóıtip, kúńgirt úńgirde, kúlimsi kóńilmen, kúldi-kómish ómir ótkizippiz. Alda-jalda biz turǵan úıge Anadoly (Túrkııa) elinen Mahmud Adnan kóship kelmegende, burynǵy kúldi-kómish ómirimiz esh ózgermes te edi. Tas qabyrǵalarmen qursaýlanǵan, temir esikti páterimizde, kórshilerge syrttaı tepsinip qoıyp jata berer me edik… Bári oıda joqta ózgerdi.
Eki jyl buryn biz turǵan otyz páterlik shaǵyn úıge, naqtyraq aıtqanda, birinshi kireberistiń ekinshi qabatynda turatyn ázirbaıjan Kazımniń páterine Mahmud kóship keldi. Qasynda quıtaqandaı áıeli bar, onysynyń júzin bizge kórsetpeıdi, orap-qymtap qoıǵan, bes-alty jas shamasyndaǵy buıra shash ulyn janynan tastamaıdy. Áýelinde bárimiz oǵan odyraıyp qaradyq. Saqaldy jigitterdi adasqandar (ózimiz tap bir týra jolda júrgendeı) dep sanaıtyn ádetimiz boıynsha, kekireıip, kerilip, Mahmudtyń qasynan shirene basyp, shikireıip ótemiz. Al, Maqań bolsa, eki kózi móldirep: «Assalaýmaǵaleıkým», - dep qıylyp turady. Tipti, óziniń kórshisi Vera ájeıge de dál osylaı amandasady.
Qysqasy, Mahmud tańnan turyp, aldymen eki podezdi úıdiń aldyn jylan jalaǵandaı tazalaıdy, kelgen kúni óz qolymen ornatqan esik aldyndaǵy kók oryndyqqa jaıǵasyp alyp, uıqyly-oıaý úıden shyqqan (jumysqa barýǵa) barlyq kórshige sálem beredi. Qazaq bolǵan soń óz basym uıalǵannan baryp Mahmudtyń qolyn alǵan bolamyn. Orystar qabaǵynan qar jaýyp, yzdıyp turyp: «Zdraste…», - dep óte beredi. Olardyń sońynda rıza keıippen basyn ıip túrik baýyrymyz qalady.
Mahmudtyń ózi qalanyń shetinde ornalasqan tasty úgitip qıyrshyqtaıtyn tsehtiń qatardaǵy sholaq bastyqtarynyń biri. Saǵat táńerteńgi ondarda qyzmet mashınasy kelip alyp ketedi. Keshke elden buryn ákelip tastaıdy. Qalǵan ýaqytynda Mahmud tirnektep saýap jınaıdy. Bizdiń beıpil tirligimiz Mahmud úshin saýaptyń kózine aınaldy.
Maqań kún saıyn keshke kórshisi Vera ájeıdi qoltyqtap dalaǵa, ıakı taza aýaǵa alyp shyǵady. Buryndary ary-beri ótken kórshilerdi kúńkildep, jaqtyrmaı otyratyn Vera kempir máz. Basqasy basqa Mahmud beı orys ájesiniń kúlimsi ıis jaılaǵan jaman úıin jýyp-shaıyp tazalap tastapty. Qoly qalt etkende óz úıinen tamaq ázirlep, aparyp beredi. Kóbinde tisi mújilgen ájesine dámdi etip túrik bylamyǵyn jasaıdy. Qudaı saýapqa jazǵyr Mahmudtyń bul áreketin ishinde ózim de bar qala qazaqtary oǵash kórdik. Qaıdaǵy bir orys kempirdi asyrap-baǵyp bunysy nesi dep qoıamyz. Múmkin bul túrik bizdiń jaqtyń jón-josyǵyn bilmeıtin shyǵar. Aıtý kerek eken…
Sodan bir kúni kelesi podezde turatyn Tóleýbek qurdasym bar ekeýmiz túrik baýyrdy shaqyryp alyp aıttyq: «Eı, Mahmud beı, sen ana kári kempirdi kútip-baǵyp júrsiń, ol orys, ıaǵnı hrıstıan ǵoı, onyń qalaı bolǵany…», - dep syr tarta sóıledik. Bizdiń sózimizdi estigen Mahmudtyń qos janary botalap ketti. Kózi qandaı móldir edi. Qarap turyp aıap ketesiz. Tóleýbek qurdasym: «Ondyqqa dál tıgizdik pe?» degendeı maǵan masattana qarap qoıady. Sodan Mahmud sóz bastady. Kóziniń jasyn súrtip turyp: musylman balasy úshin kórshiniń haqysy degen bolatynyn, ol meıli hrıstıan bola ma, kápir bola ma, oǵan kómektesýdi Alla bárimizge buıyrǵanyn, ózi sol Allanyń buıryǵyn oryndap júrgenin jetkizdi. Alla óziniń buıryǵyn oryndaǵan qulyna sansyz saýaptar jazatynyn túsindirdi… Solaı ma? Qyzyq eken!
Osylaı az ǵana kúnniń ishinde bizdiń kúldi-kómish ómirimiz ózgerip sala berdi. Qoqysqa tolyp jatatyn aýlamyz tazalandy. Bir kúni esik aldyndaǵy eski trotýardy jaǵalatyp Mahmud aǵash otyrǵyzypty. Onysyn kúnde tańerteń erte turyp, sýarady. Bizdiń podezde ómiri jaryq bolyp kórgen emes. Tipti, buryn jaryq bolǵan ba… ol jaǵyn eshkim bilmeıdi. Birde jumystan keshtetip kelsem, qarańǵy kórdiń aýzyndaı úńireıip turatyn kereberis jap-jaryq, tipti árbir qabatqa deıin sham ornatyp qoıypty. Qudaı tileýińdi bergir muny bizdiń aqsha jınaýdan basqany bilmeıtin KSK (Páter ıeleri mekemesi) ornatyp qoıǵan shyǵar, - dep qaıran qaldym. Sóıtsek, Mahmudtyń isi eken.
Kúnder óte kele bárimiz Mahmudty syılaı bastadyq. Mahmud bizge emes, biz Mahmudqa burylyp baryp sálem beretin boldyq. Baıaǵydan beıpil ósken biz qaraqtar, úıimizdiń shamy janyp ketse, esikten attap shyǵyp qana korıdordyń jaryǵyn julyp alyp qondyra salamyz. Erteńinde qarasaq biz urlaǵan shamnyń orny tolyp turady. Baıaǵy Mahmud, óz aqshasyna satyp alyp ornatyp ketken. Sonymen qysqasy, adamnyń jaratylysynda uıat degen bar ǵoı, uıatymyz oıanyp kóshe shamyn urlamaıtyn boldyq. Aýlaǵa qoqys laqtyryp tastaýdy da qoıdyq. Laqtyryp kep jibergen qoqys tola dorbańdy myna jaqta turǵan Mahmud ilip alyp, tura jónelgende uıaty bar adam shydamaıdy eken.
Aqyrynda barlyq kórshi-qolańdar Mahmud óz qolymen ornatqan úlken qoqys sandyǵyna qolyndaǵy dorbasyn óz aıaǵymen aparyp tastaıtyn kúıge jetti. Ásirese, qysta jaýǵan qardy alǵashynda Maqań jalǵyz ózi kúreıtin edi, Vera ájeı aıýdaı aqyryp, turǵyndardan kezek jasap, ony ózi baqylap iske kiristi. Nátıjesinde esik aldynda bala-shaǵa jyǵylyp-súrinip qarǵa ombylap jatpaıtyn boldy. Úıdiń artyndaǵy sortań alańqaıǵa Mahmud tonnalap tas tógip mashına qoıatyn turaq jasap berdi. Buryn esik aldynda úımelep turatyn jeńil kólikterimizge oryn tabylyp rahattanyp qaldyq.
Sóıtip júrgende kóktem keldi. Baıaǵy Mahmud: «Qadirli qardashtar, Naýryz toılaıyq, bul birlik pen tatýlyq merekesi», - dep jar saldy. Týra meıram kúni Mahmud qaıdan tapqanyn bilmedik eki kıiz úı tigip tastady. Erteńinde kórshiler jınalyp, máre-sáre meıramdadyq kep. Orys, qazaq, ázerbaıjan, hoholymyz bar bir dastarhan basynda bas qostyq. Mahmud bárimizge syılyq úlestirdi. Bizde qarap qalmadyq úıimizdegi tátti-dámdi taǵamdarymyzdy arqalap kelip, ortaǵa jaıdyq. Shopyr Vadım bir dorba shólmek arqalyp jetken eken, oǵan bizdiń Mahań uryspaı-tyryspaı jaılap túsindirip, jónge saldy. Vadım bolsa, araq-sharap ishpeıtin, kórshilerdi yntymaqqa, birlikke shaqyratyn bul netken jaqsy meıram dep arqa-jarqa…
Sonymen Mahmud beıdiń arqasynda beı-jaı, berekesiz ómir súrip jatqan kórshi-qolańdar bir úıdiń balasyndaı yntymaqqa uıystyq. Buryndary jaqsylyqty bizge kelip bireý istep beretin sııaqty, bastyq kórsek mindetsip, bizdiń aqymyzdy jep jatqandaı shatynap ketýshi edik. Onymen qoımaı eki sózimizdiń biri ǵaıbat bolatyn. Bunyń bári qate ekenin bizge Mahmud jaqsylap túsindirdi. Shyn júregimen egilip aıtty. Shyn júrekten shyqqan sóz ǵana júrekke jetedi, degen ras eken. Áıtpegende osy Mahmud aıtqan ýaǵyzdardy gazet-jýrnal, radıo-teledıdardan kúnde estip júrmiz, biraq eshqandaı boıymyzǵa sińire alǵan joqpyz.
Adam balasy beıbit ómir súrý úshin aldymen kórshisimen tatý bolýy kerek eken-aý. Paıǵambar (s.ǵ.s.) bir hadısinde: «Kórshisi ash jatqanyn bile turyp, ózi toq jatqan musylman tolyq múmin emes», – depti. Osyny Maqań bizge úzdiksiz aıtýmen boldy.
Osylaı bizdiń ómirimiz ózgerdi. Musylmanshylyqtyń ne ekenin túrik baýyrymyz bizge is-amalymen kórsetti. Meıli kim bolsyn, adam balasynyń jany meıirimdilikti, tatýlyqty qalaıdy. Ony tapqan kezde baqytty ómir súredi. Mahmud bizge osy joldy úıretti. Qyryq ulttan quralǵan bizdiń aýla turǵyndary «yntymaq» atty kıeli shańyraq astyna biriktik…
Bir kúni jumystan kelsem Esik kózinde Vera ájeı egilip jylap otyr. Sizge ne boldy desem: «Mahmud pereezjaet», – deıdi. Men sasqanymnan: «Kýda?» – deppin. Vera ájeı qolyn tym alysqa qarata siltedi. On kúnnen soń bárimiz jınalyp Mahmudty shyǵaryp saldyq. Kórshilerden jylamaǵan jan qalmady. Qımaı-qımaı qoshtastyq. Ol shartty ýaqyty bitip eline ketti… Tatýlyqtyq dámin tatyp qalǵan bizder ázirge amanbyz. Mahmudy joq bizden keıingiler qaıter eken?
Beken Qaıratuly
