KÓREALMAÝShYLYQ – ASPAN MEN JERDEGI ALǴAShQY KÚNÁ

Burynǵy ótken ǵulamalar: «Kórealmaýshylyq aspandaǵy eń alǵashqy jasalǵan kúná. Ibilis Adam (ǵ.s.) paıǵambardyń mártebesi men dárejesine ishtarlyq etti. Sonymen birge, jer betinde de eń áýeli jasalǵan qylmys pen kúná kórealmaýshylyqtyń saldarynan boldy. Adam (ǵ.s.) uldary birin-biri ishtarlyq kesirinen óltirdi», - degen.

Zýbaır bın Aýýam (r.a.) jetkizgen hadıste:

دَبَّ إِلَيْكُمْ دَاءَ الْأُمَمِ قَبْلَكُمْ: الْحَسَدَ وَ الْبَغْضَاءَ. والَّذِي نَفْسَ مُحَمَّدٍ بِيَدِهِ لا تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا أَوَ لا أُنَبِّئُكُمْ بِشَيءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ؟ أَفْشُوا السَّلاَمَ بَيْنَكُمْ

«Senderdiń boılaryńda áýelgi úmmetterdiń derti – kórealmaýshylyq pen ashý-yza dendep barady: Muhammedtiń jany ýysynda bolǵan Allamen ant etemin, bir-birińdi jaqsy kórmeıinshe kámil ımandy bolmaısyńdar. Senderge bir-birińdi jaqsy kórgizetin isti aıtaıyn ba? Óz aralaryńda sálemdi daýystap berińder» (Ahmad, Termızı), - delingen.

Musylman qyzyǵa qaraıdy, biraq kórealmaýshylyq tanytpaıdy. Al, ekijúzdi adam kórealmaýshylyq jasaıdy, ol qyzyǵa qaraýdy bilmeıdi.

Ibn Omar (r.a.) jetkizgen:

لا حَسَدَ إِلا فِي اثْنَتَيْنِ : رَجُلٍ أَتَاهُ اللهُ جَلَّ وَعَزَّ الْقُرْآنَ فَهُوَ يَقُومُ بِهِ آنَاءَ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ , وَرَجُلٍ أَتَاهُ اللهُ مَالا فَهُوَ يُنْفِقُهُ آنَاءَ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ .

«Tek eki nársede ǵana qyzǵanysh tanytýǵa bolady. Alla Taǵala Quran berip, onymen kúni-túni qulshylyq jasaǵan jáne Alla Taǵala mal-dúnıe berip, kúni-túni qolyndaǵy dúnıesimen qaıyrym-dylyq etken kisige» (Buharı).

Ánas bın Málik (r.a.) rıýaıat etken:

لاَ تَبَاغَضُوا وَلَا تَحَاسَدُوا وَلاَ تَدَابَرُوا وَكُونُوا عِبَادَ اللهِ إِخْوَانًا وَلَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يُهَاجِرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثِ لَيَالٍ

«Bir-birińdi jekkórmeńder, bir-birińe kórealmaýshylyq jasamańdar, bir-birińe aıla-sharǵy jasamańdar! Eı, Allanyń quldary! Bir-birińe baýyr bolyńdar! Musylman óz baýyryna úsh kúnnen artyq renjýine ruqsat joq»(Buharı, Músilim).

Quran Kárimde:

إِنْ تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِنْ تُصِبْكَ مُصِيبَةٌ يَقُولُوا قَدْ أَخَذْنَا أَمْرَنَا مِنْ قَبْلُ وَيَتَوَلَّوْا وَهُمْ فَرِحُونَ 

«Eger saǵan bir jaqsylyq kelse, bul olardy renjitedi. Al, eger saǵan bir aýyrtpalyq jetse, olar: «Negizinde, biz isimizdi aldyn ala qamdap alǵan edik», - dep qýanǵan túrde burylyp ketedi» («Táýbe» súresi, 50-aıat)

وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ

«Ári kórealmaıtynnyń ishtarlyǵy kezindegi jamandyǵynan saqta» («Fálaq» súresi, 5-aıat), - delingen.

Ábý Huraıra (r.a.) rıýaıaty:

إِيَّاكُمْ وَالْحَسَدَ فَإِنَّ الْحَسَدَ يَأْكُلُ الْحَسَنَاتِ كَمَا تَأْكُلُ النَّارَ الْحَطَبَ

«Kórealmaýshylyqtan saq bolyńdar. Óıtkeni, kórealmaýshylyq adamnyń izgi-saýap amaldaryn ot (aǵash) otyndy jandyryp jibergendeı joq etedi» (Ábý Dáýit).

Omar ıbn Hattab (r.a.): «Kimniń Alla bergen bir nyǵmeti bolsa, oǵan bir kórealmaýshy ishtar tabylady. Tipti, min men aıyptan boıy taza adamǵa da tyrnaq astynan kir izdeýshi bireý tabylady...», - degen eken.

Burynǵy ótken zamanda sultanmen dastarqandas, aqyl-keńes beretin danyshpan bolypty. Sultannyń quzyrynan shyǵyp keter kezde danyshpan: «Jaqsy adamǵa jaqsylyǵyna jarasa jaqsylyq kórsetińiz, al jaman adamǵa sol óziniń jamandyǵy jetip artylady», - dep qosh aıtysatyn kórinedi. Danyshpannyń patsha quzyryndaǵy mártebesi men bıik dárejesin kórgen saraıdaǵy qyzmetkerlerdiń biri ishtarlyq etip, kóńilin qyzǵanysh bıleıdi. Aqyry bir oraıy kelgende: «Álgi kisi sizdiń boıyńyzda jaman ıis bar», - dep el-jurtqa aıtyp júr, - dep danyshpandy sultanǵa jamandaıdy. Patsha: «Onyń munysy qalaı?», - dep ashýlanady. Álgi ishtar kórealmaýshy: «Kelesi joly quzyryńyzǵa kelgende, ózińizge jaqynyraq shaqyryńyz. Sonda onyń sizden jıirkenip murnyn basqanyn óz kózińizben kóresiz», - dep sózin qýattaı túsedi.

Munan soń jospary tolyǵymen júzege asý úshin danyshpandy úıine qonaqqa shaqyrady. Tamaqqa sarymsaq pen pııazdy qosyp ázirletedi. Danyshpan da shaqyrýdy qabyl alyp, ishtar beıbaqtyń úıinen dám tatady. Erteńine patshanyń nókerleri danyshpandy saraıǵa alyp keledi. Sultan biraz áńgime-dúkendi syltaýratyp danyshpanmen suhbat qurady. Ol jaqynyraq kelse, danyshpan aýzy-murnyn qaıta-qaıta qolymen búrkeı beredi. Sultan onyń bul oqys áreketine biraz shamdanyp qalady. Danyshpan saraıdan shyǵar kezde ádettegideı: «Jaqsy adamǵa jaqsylyǵyna jarasa jaqsylyq kórsetińiz, al jaman adamǵa sol óziniń jamandyǵy jetip artylady», - dep aıtady. Sultan: «Mynany aýyl ákimine ber, ne isteý keregin ózi biledi», - dep onyń qolyna hat beredi.

Sultannyń quzyrynan qannan qapersiz shyqqan danyshpandy ańdyp turǵan qyzmetker jetip keledi. Qolyndaǵy hatqa kózi túsip, mán-jaıdy suraıdy. Aýyl ákimine tabystaý kerek degeni sol-aq eken qyzmetker jarmasa ketedi. Ádette, sultan hatty bireýge syı-sııapat taǵaıyndaǵanda beretininen habardar ishtar qyzmetker: «Men-aq aparyp bereıin», - dep turyp alady. Danyshpan: «Degeniń bolsyn» dep hatty ashpaı-aq ustata salady.

Ishtar beıshara alyp-ushyp aýyl ákimine barady. Hatty ashsa: «Hatty alyp kelýshiniń basyn al!», - degen buıryq berilgen eken. Syı-sııapattan dámelenip kelgen beıshara záre-quty qalmaı: «Hat meniki emes, patsha ony rastaı alady. Senbeseńiz surańyz»,-dep saý basyna ózi pále tilep alǵanyn túsindi. Biraq kesh edi. Ákim: «Sultannyń ámiri eki etilmeıdi», - dep, kórealmaýshynyń basyn shabady.

Danyshpan ádettegi qalpymen birer kúnnen keıin patshanyń quzyryna keledi. Patsha qonaǵy kire salysymen: «Meniń hatym qaıda, ony ne istediń», - dep jón suraıdy. «Saraı qyzmetkeri ótinip qoımaǵan soń, sizdiń syılyǵyńyzdy sol-aq alsyn dep bere saldym», - dep aǵynan jarylady. Sonda patsha: «Sol qyzmetker sen meniń boıymda jaman ıis bar dep el-jurtqa aıtyp júr dep edi, sol ras pa?!»,-dep suraıdy. «Ýa, sultanym! Alla saqtasyn, mundaı jalǵan sózdi qalaısha dátim baryp aıtamyn», - dedi. Sonda sultan: «Jaraıdy, degenińdeı-aq bolsyn! Onda nege ótken joly murnyńdy tumshalaı berdiń?», - dep qaıta suraq qoıady. Danyshpan: «Ýa, sultanym! Kúni keshe Sizdiń sol qyzmetkerińiz qonaqqa shaqyrǵan edi. Sarymsaq qosylǵan asty jegendikten ıisinen qysylyp, aýyz-murnymdy jabýǵa týra keldi», - deıdi. Sonda sultan: «Aıtqanyń ras. Jaman adamǵa sol óziniń jamandyǵy jetip artylady», - dep danyshpannyń sózin qaıtalaǵan eken.

Harısa bın Nuǵman (r.a.) rıýaıat etedi:

ثَلاثٌ لازِمَاتٌ لأُمَّتِي : الطِّيَرَةُ ، وَالْحَسَدُ ، وَسُوءُ الظَّنِّ ، فَقَالَ رَجُلٌ : فَمَا يُذْهِبُهُنَّ يَا رَسُولَ اللهِ مِمَّنْ كُنَّ فِيهِ ؟ قَالَ : إِذَا حَسَدْتَ فَاسْتَغْفِرْ ، وَإِذَا ظَنَنْتَ فَلاَ تَحَقِّقْ ، وَإِذَا تَطَيَّرْتَ فَأَمْضِهِ

– Úsh nárse meniń úmmetime jabysyp júredi: bal ashý, kórealmaýshylyq jáne jaman oı, - dedi Paıǵambar (s.ǵ.s.). Sonda bireý:

– Ýa, Allanyń Elshisi! Ol jamandyqtardan qalaı qutylýǵa bolady? - dep surady. Paıǵambar (s.ǵ.s.): «Eger kórealmaýshylyq jasasań, Alladan keshirim sura. Jaman oı kelse, ony qazbalama. Bal ashyp qoısań (bilmestikpen), soǵan qaraı áreketińdi jasaı ber, - dep jaýap bergen eken» (Tabaranı).

Álı (r.a.): «Kórealmaýshyda – tynyshtyq joq, kúıgelekte – baýyr joq, minezi jamannyń – dosy joq», - degen eken.

Muǵaýııa (r.a.): «Barlyq adamnyń kóńilin taýyp, rıza ete alamyn. Tek kórelmaýshynyń kóńilin tappadym. Óıtkeni, onyń kóńili tek kisige berilgen nyǵmettiń ketýimen kónshıdi...», - degen eken.