«KINDIK ShEShE» UǴYMYN KIRLETIP ALMAIYQ!
Qazaq halqynda kindik sheshe degen erekshe oryny bar, óte qadirli tulǵa sanalǵan. Balanyń týǵan anasynan keıingi qurmetpen qaraıtyn, ózegi jaryla ózimsinetin jaqyny - kindik sheshe. Kelinniń boıyna bala bitip, «aq alǵysty» bolǵan kezden bastap, ene bolashaq nemeresine laıykty kindik shesheni ishteı saralaı bastaıdy. Ol aralyqta: «Men bolam», - dep óz tarapynan qolqa salýshylar men talasýshylar da kóbeıedi. Solardyń arasynan peıili túsken adamdy ene ózi tańdaıdy. «Pálensheniń minezi bııa- zy, únemi jaıdary júredi», «túgensheniń júris-turysy salmaqty, istegen isi berekeli» degen sekildi kisiniń jaqsy qasıetterin jınaqtaı kele kindik shesheni aldyn ala belgileıdi. «Ekeýmiz de nıetimizge jeteıik, kelinime bas-kóz bol», - dep kelin enesi kóńili qalaǵan áıelge rızashylyǵyn bildiredi. Búl - úlken senim ári mErtebe. Ózin kindik sheshelikke jaraımyn dep jaýapkershilikti kó- terýge shynaıy nıet etken áıel kelinshek pen kúıeýin úıine arnap shaqyryp, kádeli tamaq beredi. Sol kúnnen bastap aralas- quralastary jıilep, eki úıdiń arasynda ádemi qarym-qatynas bastalyp ketedi eken.
Bolashaq kindik sheshe Erbir sátti paıdala- nyp kelinniń úı sharýasyna qolǵabys etip, onyń sharshamaýyn qadaǵalaıdy. Boıyn kútýdi, qalaı júrip-turýdy, qalaı tamaqtaný kerektigine deıin uqtyryp, ishte jatqan shaqalaqqa áý bastan-ak qamqorlyǵyn jasaıdy. Enesi ashyq aıta almaıtyn jaılardy túsindirip degendeı, bir sózben aıtqanda, ana bolýǵa daıyndaıdy. Olar burynnan jınaqtalǵan tájirıbelerge súıene otyryp, «aı tolǵaq», «apta tolǵaq» deıtin habarshy tolǵaqtardyń kúnin sanap, kelinniń qaı kezde bosanatynyn aldyn ala eseptegen. Soǵan oraı úıdi, tósek-oryndy kirshiksiz tazartyp, arasynda arsha, adyras- pan tútindetip, otbasyn zalalsyzdandyrady. Sonymen birge týyt jeńil bolsyn dep kúnde kelinshektiń quımyshaǵynan bastap kókjelkesine deıin qoıdyń quıryqmaıymen sylap, qol batyra ýqalaıdy. Salqyn tıip jeldep qalmaýyn yqtııattaıdy. Mine, osy sekildi jumystardyń talaıyn bolashaq kindik sheshe atqarady. Óıtkeni jas kelin aman-esen kóz jaryp, qol-aıaǵyn baýyryna alsa, «kindik shesheniń nıeti qabyl boldy, qoly jeńil eken» deıtin abyroıga ıe bolyp, kóńil aıasy kóterilip jatady eken. Kindik shesheniń júmysy múnymen bitpeıdi, endi jas bosan- ǵan ana men náresteniń kútimine kómektesedi. Tuńǵyshyn ómirge ákelgen kelinshek jańa ómirine jattyqqansha, beli bekigenshe qolyn sýǵa salǵyzbaı kir-qońyn jýyp, balany shomyldyrý, sylaý, qundaqtaý, jaıalyq-jórgekterdi taza ustaý sekildi, bir qaraǵanda usaq-túıekteı kórinetin, biraq óte qajetti sharýalardyń bar- lyǵyn derlik kindik sheshe moıynyna alǵan. Balanyń eń alǵashqy kıimi - «ıtjeıdeni» tigip ákelý de tikeleı onyń mindeti bolǵan. Balanyń bylaıǵy ómirinde sol janashyrlyq, meıirim-yqy- las kindik sheshe tarapynan tolastamaıdy. Sábıge qatysty ótki- ziletin shildehanadan bastap, úılený ne uzatylý toıyna deıingi barlyq sharalardyń basy-qasynda júredi. Ony aıtasyz, ózi tú- gil búkil otbasy músheleriniń barlyǵy kindik balaǵa aıryqsha baýyrmaldyqpen qarap qadirlegen.
Balanyń ata-anasymen qatar kindik sheshege kórsetiler kur- mettiń oryny bólek bolypty. Qyz úzatyp, kelin túsirip, eki el qudandaly bolyp jatqanda da ata-anamen birge aty atalyp, tórden oryn berilgen. Keıin bala at jalyn tartyp miner azamattyqqa jetkende kindik shesheniń eńbegin aqtap, izdep-surap, syı-sııapatyn jasaı júrýdi ózine paryz sanapty. Uzatylyp ketken qyzdar tórkindep kelgende arnaıy tartý-taralǵysymen kindik apasy- nyń aldynan ótip, aq batasyn alady. Munyń ózi bereke-birlikke, yntymaq-tatýlyqqa kópir bolyp jalǵasyp jatady eken. Qazaq halqy: «Bala kindik sheshege tartady», - dep tegin aıtpa- ǵan. Muny qazir ǵylym da qostaıdy. Óıtkeni jaryq dúnıege shyr etip túsken sábıdiń pEk tEnin ustap, kindigin kesý arkyly Erbir adamnyń boıynda Ertúrli deńgeıde bolatyn bıoóris, jaraty- lysyndaǵy tektik kasıetter belgili bir mólsherde balaǵa beri- ledi. Sondyqtan balanyń óz jaqyndaryna úqsamaıtyn keıbir minezderiniń kindik sheshege tartatyny anyq. «Oı, búl pálenshe- niń kindik balasy ǵoı, minezi sodan aýmaı qalǵan» degen sózdi buryndary jıi estýshi edik. Osy jerde sál oılanyp, zerdelep kóreıikshi, jetpis jyl boıy búl qazaqtyń kindigin kim kespedi deısiz?! ¥lttyq qadir-qasıet, ulttyq bolmysymyzdyń jútań tartyp, basqa baǵytqa qaraı aýyńqyrap ketkeniniń bir túıini osynda jatqan joq pa? Qalaı deseńiz de, bul oı negizsiz emes. Keńes ókimeti dEýirlep túrǵan kezde «kindik sheshe» degen uǵymnyń qazaq ǵurpyndaǵy negizgi mán-maǵynasy kómeskilenip, óziniń bastapqy erekshe de qadirli ornynan aıyrylyp edi. Ras, sol zamanda da «kindik sheshe» ataýyn ıelengender boldy. Alaı- da olar kindik kespeı-aq syrttaı saılanǵandar, ıaǵnı sEbı ómirge kelgen soń jaıalyq-jórgegin alyp, gúli men táttisin kóterip baryp perzenthanadan ana men balany úıge shyǵaryp ákelýshiler. Bular shildehana, qyrqynan shyǵarýda qúrmetti qonaq bolyp, bala karataban bolmaı jatyp «kindikkeser» syıyn alyp degendeı, eki jaǵy da mindetterin ótegendeı mEz-meıram bolyp jatatyn.
Áıteýir, qalaı bolǵanda da, nıetteri jaqsy. Al naǵyz kindik kesýshiler - basqa, kópshiligimiz olardy tústep tanymaımyz. Óıtkeni ananyń bosaný sáti qaı dErigerdiń kezekshilik ýaqytyna saı kelse, kindikti sol kesedi. Qalaı ma, qalamaı ma, jalaqy alyp otyrǵan qyzmeti bolǵandyqtan óziniń tikeleı kEsibı minde- tin atqarady. Bul olardyń jattyqqan daǵdyly jumystary. Kimniń kindigin kesip jatqany olar úshin mańyzdy emes, eń basty- sy, ana men balanyń amandyǵyna jaýapty jandar. Sol bir kezde aýyldy qaıdam, qalaly jerde, ásirese Alma- tyda perzenthanalardyń dErigerleri men medbıkeleri, tipti Elgi «nıanka» degenine deıin orys ultynyń ókilderi edi. Basqany aıtyp qaıteıin, óz ulymnyń kindigin solardyń bireýi kesti. Ol Ivanova ma, Petrova ma, bilmeımin, tek aman-saý bosanǵanyma qýanyp, rıza boldym. Osy kúnderi balamnyń boıynan áýletimizde joq keıbir minezdi baıqaǵanda kindigin kesken adamdy birden esime alamyn, biraq kózime onyń bet-beınesin, keskin-kelbetin elestete almaımyn. Oraıy kelip túrǵanda aıta keteıin, óz balamnyń kindik she- shesi belgisiz bolǵandyqtan endi kópten kútken nemeremniń bo- lashaq kindik sheshesi jaıly kóp tolǵandym. Qaıtsem eken dep Er oıdyń basyn bir shalyp sheshimin taba almaı júrgenimde anyq bolǵan bir tosyn áńgimeni estidim. Tanysymyzdyń kelini bosanǵanda kelinshektiń kúıeýi týyt bólmesine birge kirip, búkil tolǵaq barysyn, nEresteniń ómirge kelý sátin túgel vıdeokame- raǵa túsiripti. «Astapyralla! Estimegen elde kóp degen osy eken- aý!» - dep qazaq jigitiniń myna qylyǵyn er-azamatqa ersi teksizdik kórip qynjyldym. Alaıda «eger erkek adam Eıel bosanatyn jer- ge kameramen emin-erkin kiretin bolsa, nege ózim qalaǵan áıelge medıtsınalyq betperde men halat kıgizip aparmaımyn? Dáriger óziniń kEsibı mindetin atqarsa, al kindik shenie balanyń kindigin kesse...» degen oıǵa keldim. Osy nıetimdi jaqsy tanys akýsherge aıtyp edim: - Týyt bólmesine dárigerlerden basqa adam kirýge bolmaıdy, - dep basyn shaıqady.
- Oıbaı-aý, ana jigit kameramen taırańdap qalaı kirgen? - deımin ǵoı baıaǵy qarsy daý aıtyp. - Bilmeımin. Olaı bolýy múmkin emes, - dep at-tonyn ala qashty. Meıli ǵoı. Ol bilmese, men bilemin. Júrmeıtin jeri joq, kirmeıtin qýysy joq «aqsha» degen bederli qaǵazdyń kúshimen kirgen. Sonymen, ne deısiz, bir kúni beldi bekem býyp, aıtar sózimdi juptap, dálelderimdi naqtylap perzenthanaǵa keldim. Ondaǵy maqsatym - bolashaq kindik shesheni ózim ákelýime bola ma, bolmaı ma, sonyń mEn-jaıyn bilmekshimin. Eger sáti túsip oıym orynda- lyp jatsa, Eli ózim toqtala qoımaǵan, biraq kóńilimdegi birneshe adamnyń ishinen bireýin tańdap, nıet-tilegimdi aıtpaqshy edim, Sóıtip, Eıelder bosanatyn bólimdi basqaratyn adamnyń kabınetine bas suqtym. Bir jaqsy jeri ol kelinshek qaısybir bastyqtar sekil- di syzqabaqtanyp salqyn qarsy almaı: «O-o, apaı, qosh kelipsiz!» - dep ornynan ushyp túryp qarsy aldy. Qudaıdyń qudireti, ol á degennen kózime jarq etip ystyq kórindi. Onyń boıynan adamdy ózine tartatyn bir tylsym shýaq taralyp jatqandaı áserde boldym. Únemi analardyń ómirge sábı ákelý sátinde sharapaty tıip, jańa týǵan balansh kúnásiz taza táninen beriletin ǵajaıyp qýatynan ylǵı Eser alǵandyqtan ba, mańdaıy jarqyrap, janary jaınap tur eken. Shynymdy aıtsam, birden «ǵashyq» boldym da kaldym. Aıtamyn dep kelgen aıshyqty sózderim jaıyna qaldy da: - Aınalaıyn, bizde bar-joǵy bir tal úl, bir kelin. Tuńǵysh nemeremniń ómirge kelýin kútip júrmin. Kelinimdi qamqorlyǵyńa alyp, bizge kindik sheshe bolshy, - dep sózimdi sozyp shıratylmaı, ótinishimdi tótesinen aıtyp saldym. Ol alǵashynda birtúrli abdyrap qalǵandaı boldy. Ántek úzilisten keıin: - Apaı, ana men balanyń qaýipsiz bolýyn qolymyzdan kelgen- she qamtamasyz etip, qyzmet isteý - bizdiń eń úlken boryshymyz. Al búkil qazaqqa belgili shańyraqtyń kelinine bas-kóz bolyp, aman-saý bosandyryp, «kindik sheshe» atansam, men úshin zor mErtebe ǵoı, - dep rızashylyǵyn bildirdi.
Bul Eńgime 1998 jyly jeltoqsannyń 3-i kúni bolyp edi. Ol sodan bastap kelinimdi qadaǵalap, densaýlyǵyn baqylap, dárigerlik aqyl-keńesterin berip janashyrlyqpen aldaǵy kúnge daıyndady. Iá, Er nárse óz ýaqytymen degen, Allanyń raqy- mymen jeltoqsannyń 22 juldyzynda Anarym aman-esen kóz jaryp, ómirge balpanaqtaı ul keldi. Atanyń týǵan kúnine eki-aq kún jetpeı týǵan nemeremiz Baqytjan ekeýmizdi «ata», «áje» atandyryp, kóńilimizdi kók aspanǵa sharyqtatyp, marqaıtyp tastady. Men qatelespegen ekenmin, ¥ltaı Daýylbekqyzy azyn kópke balap júretin óte aqkóńil, eńbekqor, aınalasynan alǵys estip júretin aqedil jan eken. Ol eki shańyraqtyń qoıý aralasýyna dáneker bolyp, órisimiz keńeıe tústi. ¥lym men kelinim «¥ltaı mama» dep quraq ushyp jaqsy kórdi. Tili jańa shyǵa bastaǵan nemerem bir joly ol kelgende: «MEmE Ýlıa», - dep byldyrlap qolyn sozyp entelegeni bar. Sodan bastap ol «mama Ýlıa» atanyp ketti. Keıin ekinshi nemeremdi de qamqorlyǵyna alyp, Momyshuly áýletine qosqabat kindik sheshe boldy. Bizdiń úıdiń barlyq qýa- nyshy men qaıǵysyna ortaqtasyp, únemi qasymyzdan tabylyp júrgendikten ony týǵan-týysqan, jekjat-jurat, dos-jaran tú- gel tanıdy. Tanyp qana qoımaı, bireýi «kindik apa» dep, bireýi «kindik ápke» dep atap, syılap turady. Mundaı syı-qurmettiń tamyry ultymyzǵa tEn qazaqı bolmysymyzdyń, yqylas pen peıilimizden bastalyp, osylaı nEr alyp jatqan bolsa kerek.
Z.Ahmetova, Kúretamyr
