HALQYMYZDYŃ AÝA-RAIYN BOLJAǴAN BOLJAMDARY

1. ÓLARA

Eski aı bitip, jańa aı týǵanǵa deıingi aralyq. Aspanda aı kórinbeıtin kez. Ólaradaǵy aýa raıy, týar aıda qaıtalanady degen təjirbıe qalyptasqan. "Ólarada jaýyn- shashyn bolsa, týar aıda jaýyndy- shashyndy bolady" deıdi halqymyz. Bul boljam ərqashan qatesiz kelip otyrǵan.

2. AMAL

Jyl on eki aıda aınalyp soǵyp túratyn ystyq pen sýyqty, qar men jańbyrdy, jel men borandy halysh bir sózben "Amal" dep ataǵan. Iaǵnı jyldyń ər mezgilderindegi tabıǵat qubylystarynyń ótkinshi əri tosyn, az ýaqytta bolyp ótetin ózgerisi men kórinisin jəne onyń birneshe túrlerin aıtqan. Ulttyq sandyq uǵymda jeti amal bar. Olar: 1.Kúnniń toqyraýy. 2.Qarashanyń qaıtýy. 3.Úrkerdiń batýy. 4.Muzdyń qatýy. 5.Kıiktiń mataýy. 6.Qys toqsan. 7. Aı toǵymy.

3. QUSQANATY

Naýryz aıynyń sońǵy kúnderinde jyl qustary da ushyp kele bastaıdy. Qustardyń kelýimen qar aralas jańbyr, sýyq jel turady. Muny el "qusqanaty" dep atap, amalǵa jatqyzǵan.

4. ALASAPYRAN

Kóktemde, naýryz aıynda, keıde səýir aıynda qar kúrt erip, jer laısań bolyp, sharýashylyqqa qıyn kúnder týady. Osyndaı jaısyz, qolaısyz merzimdi "alasapyran" deıdi.

5. BESQONAQ

Jyl aıaǵynda, ıaǵnı naýryz aıynyń 17-21 kúnderi aralyǵynda bolatyn jaýyndy- shashyndy kúnder. Bul— ər jyly soǵyp ótetin sýyq əri laısań mezgil. Jurt besqonaqtan qatty saqtanyp, kútinip otyrǵan.

6. QYZYR QAMShYSY

Səýir aıynyń orta kezinen asa bere alǵash naızaǵaı oınaıdy, jańbyr jaýady, jer býsanady, ońtústikte jazdyń jaıly kúnderi bastalady. Osy sətterdegi naızaǵaıdyń jarqylyn halyq: "qyzyrdyń qamshysy shartyldady, qys ketti" dep esepteıdi.

6. TOBYLǴY JARǴAN

Səýirdiń sońǵy kúnderinde 2-3 kúnge sozylatyn sýyq jel soǵady. Bul— tobylǵy búrshik jardy, ıaǵnı ósimdikter tamyr jaıdy, alǵashqy kók shyǵa bastady degen sóz.

7. QYZYL JUMYRTQA.

Mamyr aıynyń alǵashqy onkúndiginde dala(sý) qustary balapanyn shyǵara bastaıdy. El aýzynda qyzyl jumyrtqa dep atalatyn osy kezderde 1-2 kúnge sozylatyn sýyq bolady.

8. QURALAIDYŃ SALQYNY.

Mamyr aıynyń aıaǵynda bolatyn sýyq jel. Osy jelge qarsy kıik óz quralaılaryn (laǵyn) aıaqtandyryp, júgirtip, órgizedi. Kıiktiń jappaı tóldeýi 2-3 kúnnen aryǵa sozylmaıdy. Kıiktiń taǵy bir aıta keterlik erekshe qasıeti— onyń eshkisi kez kelgen quralaıdy emizip, baýyryna ala beredi. Kıik quralaıynyń dalada jetim, jalǵyz qalmaýy osydan. Alla taǵalanyń qudiretimen kıik tóldegen ýaqytta, qasqyrlar et jemeıdi.

9. ÚRKERDIŃ BATÝY

Maýsym aıynyń basynda úrkerdiń múlde kórinbeı ketýi. Keıde muny úrkerdiń jerge túsýi deıdi. Osydan keıin 40 kún shilde bastalady. "Úrker jerge túspeı jer qyzbaıdy" deıdi halyq juldyzshylary men esepshileri.

10. QYRYQ KÚN ShILDE

Maýsym, shilde aıynda 40 kúnge sozylatyn ystyq. Osy aptapty kúnderge oraı halyq arasynda qyryq kún shilde dep atalatyn sanaqtyq ataý paıda bolǵan.

11. ÚRKERDIŃ TOLǴAǴY

Mal- janǵa jaıly kezeń, shilde aıynyń orta kezinde bastalady. Bul kezde úrker týady, jer qurǵap, shóp býyny qatyp, sarǵaıa bastaıdy.

12. TARAZYNYŃ TÝÝY

Tamyz aıynyń ortasynda aýa- raıy salqyn tartady, qoıý bult paıda bolyp, alǵashqy kúz nyshany biline bastaıdy. "Tarazy týsa- tań sýyr" degen pətel osyndaıdan shyqqan.

13. MIZAM ShÝAQ

Qyrkúıek aıynyń ekinshi onkúndiginde salqyn bastalady, jańbyr jaýady, túnde shóp basyna shyq túsedi. Osy kezderde kúndiz shýaqty kúnder de bolady. Dalada uzynan- uzaq mızamdar (ósimdik ulpasynan bolatyn, saǵym ispetti aq silbi)shubatylady. Mundaı jyly mezgilderdi "mızam shýaq" dep ataıdy.

14. SÚMBILENIŃ TÝÝY

Súmbile juldyzynyń kórinetin mezgili. "Súmbile týsa- sý sýyr" deıdi halyq qaǵıdasy, ıaǵnı qyrkúıektiń sońǵy onkúndiginde kúz keledi, sýyqty kúnder, jaýyn bastalady.

15. QARAShANYŃ QAITÝY

Qarasha aıynda qus jyly jaqqa qaıta bastaıdy. Bul kezde alǵashqy qar túsedi, kún salqyndaıdy.

16. QYRBASTYŃ QYZYLY

Jeltoqsannyń basynda bolatyn alǵashqy aıaz. Qazaqstannyń soltústiginde qys erte túsedi. Bul kezderde qatty aıazdy sýyqtar bolady.