Hákim álemin koreı eli tereń tanýda

Jaqynda Ońtústik Koreıanyń Mádenıet, sport jáne týrızm mınıstrligine qarasty mem­lekettik jáne halyqaralyq «Koreı mádenıet almasý uıy­mynyń» resmı portalyna «Qazaq ultynyń kemeńger aqy­ny Abaı Qunanbaıulynyń týǵan jerine barǵan sapar» degen koreı tilinde jazǵan maqalamyz shyqty. Maqala ózimiz túsirgen Abaı kesenesi basyndaǵy jıyrmaǵa jýyq sýretpen tolyq basyldy.

Bıyl Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Abaıdyń 175 jyldyǵyn mem­lekettik deńgeıde atap ótý týraly Jarlyqqa qol qoıdy. Úkimettik deńgeıde komıssııa qurylyp, qazirgi tańda Abaı toıyn atap ótý úshin úlken jumystar jasalynýda. Osy toıǵa men de ózimniń úlesimdi qosý maq­satymen Abaı týraly koreı tilin­de maqala jazýdy uıǵardym. Sol maqsatpen Abaı eline, Qaraýyl aýyly, Jıdebaıǵa arnaıy baryp keldim. 1995 jyly aqynnyń mereıtoıynda bolǵanym bar edi. Bul joly ǵylymı maqsatpen at basyn burdym. Seýl qalasynan. Elordamyzǵa kelgen soń Aıagózge kirip, aýdan ákimi Dildábek Tájibaıulyna jolyǵyp, sapardyń mán-jaıyn túsindirip, kólik alyp, Qaraýylǵa jettim. Sapardan keıin Seýlge ushyp,  maqalany shyǵar­dym. Koreı eline Abaı týraly keńirek maǵlumat berip, nasıhattaýǵa tyrys­tym.

Eń birinshi Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń Shyǵys Qazaqstan óńirine baryp, kıeli meken Jıdebaı topyraǵyn basyp, Abaı úıinde bolǵanyn jazdym. Sapar kezinde Prezıdenttiń hákim murasyn keńinen dáripteýdi, ol «Rýhanı jańǵyrýdyń» negizgi baǵdaryna aınalýy qajettigin, aıtýly mereıtoıdy el bolyp atap ótý kerektigin aıtqanyn jetkizdim. Maqala mazmunynda birinshi kezekte Abaıdyń týǵan jeri men ósken ortasy, turǵan mekeni tanystyryldy. Onyń «Eýrazııa kindiginde» týǵany – koreı eli úshin tyń dúnıe. Bul eýrazııalyq «Jer kindigi» Abaıdyń týǵan jerinde turǵanyn Koreı jurty alǵash ret estip, bildi. Atalǵan aqparat olar úshin úlken qyzyǵýshylyq týdyrary sózsiz. Qaraýyl aýyly, Jıdebaıdaǵy Abaı úıiniń tarıhy, tonalý men talan-tarajǵa túsken mura, jádigerlerdiń jınaqtalýy jóninde keńinen toqtaldym. Abaı úıindegi qundy árbir jádigerdiń Abaı men onyń otbasy músheleri ómi­rinde qandaı oryn alatyny týraly sóz qozǵadym. Maqala aqynnyń shejiresimen bastaldy. Shyǵystyqtar shejirege qatty mán beredi. Sondyqtan aqynnyń shejiresi shyǵys eliniń qyzyǵýshylyǵyn oıatady dep senemin. Aqynnyń árbir tutynǵan zattary bir bólek álem. Qunanbaıdyń taqııasy, Abaıdyń úsh ishekti dombyrasy, alǵashqy óleńder jınaǵy, qymyz tostaǵan, tekemet pen syrmaqtar, aǵylshyn peshi. Ár bólmedegi zat Abaıdyń kezeńimen tyǵyz baılanysty. Oqyrman sol zattar arqyly ótken ǵasyrdan habar alady. Maqalany oqyǵan sheteldik oqyrmanǵa kóshpendi el kósh kezinde sol jınaýly turǵan jasaýdy túıege qalaı artatyny erekshe áser etedi. Dildanyń jasaýy, uzatylǵanda minip kelgen Áıgerimniń kúmis ertoqymy tehnologııasy damyǵan elge qandaı oı tastaıdy dep oılaısyz? Koreı jurty keshegi qazaq qyzynyń qandaı tekti bolǵanyn baıqar dep oılaımyn. Bul da patshalar saraıynda týýdy jáne turýdy armandaǵan shyǵys qoǵamyna tańsyq  emes pe?! Ásirese aqynnyń «Qansonarda» degen ańshylyq óleńin aıta ketip, aqynnyń orys Sibir general gýbernatory, baron Taýbeden alǵan syıy – aqynnyń myltyǵyn tilge tıek ettim. Ańshylyqty jaqsy kóretin shyǵys eli Abaıdy orys eliniń myq­tylary qalaı syılap, oǵan syı-sııapat jasaǵandyǵyn bilsin dedim.  Odan basqa aqynnyń jeke otbasylyq sýretine nazar saldym. Aqynnyń eýropalyq sýret mádenıetimen tanys ekendigin bildirdim. Aqyn Abaı­dyń toǵyzqumalaq pen shahmatty meńgergendigin koreıler oqysa, árıne tańǵalarlyǵy anyq. Bul da bir olardy beıjaı qaldyrmaıtyn keremet qundy derek dep esepteımin. Aqynnyń jazý ústelindegi, qaýyr­syn qalamy men orys, arab, parsy tilderinde jazylǵan kitaptar koreı oqyrmandaryn taǵy da qyzyqty­ra túsedi. Abaı qoldanǵan protez tis medetsınalyq týrızmi damyp, álemde birinshi orynǵa shyqqan koreı jurtyna tyń jańalyq. Mundaı jańalyqty koreı jurty eń birinshi ret oqyp otyr desek artyq aıtyp, maqtanǵandyǵymyz emes. Mine, osylaı dala danyshpanynyń eýropalyq medıtsınadan habary bolǵandyǵyn koreıler oqyp tanysyp otyr.

Bul maqalada Abaıdyń shyǵarma­shy­lyǵy, óleńderi, ánderi, aýdarmasy, el isine aralasqandyǵy týraly jan-jaqty aıta kettim. Ol koreı ǵalymdaryna qazaq murasyna jańasha kózqaraspen qaraýǵa septigin tıgizedi. Maqalada Zere ájemiz ben Uljan anamyz týraly málimet bar. Olardyń bala Abaıdyń tárbıesinde úlken ról atqarǵandyqtary tilge tıek boldy. Fotosýretterde Abaıdyń kesenesi, onyń ishi-syrty kórsetildi. Abaıdyń týra qasynda jatqan Sháke­rim qajy da koreı jurtyna alǵash ret jetti. Shákerimniń mol murasy, ómiri, eńbegi «Úsh anyq», qajylyq qana emes, Eýropaǵa sapary, onyń NKVD sarbazdarynyń qolynan qaza tapqandyǵy, balasy Aqattyń qan­shama jyldan keıin ákesiniń múrdesin taýyp, jerlegendigi, aqynnyń trege­dııalyq taǵdyry týraly baıandadym. Trage­dııalyq shyǵarmalardy izdep oqıtyn koreı oqyrmany Shákerimniń taǵdyryna kúrsinip, muńaıary anyq. Shákerimniń turǵan úıi de nazardan tys qalmady. Odan basqa Abaı jazǵan jarǵy-zańdar jınaǵynyń Qazan qalasynda tabylǵandyǵy koreı ǵalymdaryna úlken oı tastaıdy. 

Sonymen qatar búgingimen baılanystyryp, qazirgi tańda elimizde Abaı óleńderin oqý Estafetasy ótip jatqandyǵy aıtyldy. Oǵan belgili tulǵalardyń qatysyp jatqanyn atadym. Elordalyq oqýshydan bastalǵan Estafeta Prezıdentpen jalǵasyn tapqany egjeı-tegjeıli baıandaldy. Osy rette aıta ketý kerek, koreı jurtyna qyzyqty bolý úshin Abaı óleńderin oqý Estafetasynda ataqty boksshy Genadıı Golovkınniń atynyń atalǵandyǵy mańyzdy jańalyq. Nur-Sultan qalasynyń ákimi Altaı Kólginov pen qytaı eliniń álemdik kásipkeri Djek Manyń Genadıı Golovkınge Abaı óleńin oqý Estafetasyn joldaǵany el esinde. Sondaı-aq elordamyzda jańa mektepke Abaı esimi berilgendigin, Semeıdegi áýejaı Abaı atynda atalatyndyǵy jazyldy. Jáne Abaı aqynnyń az tırajdy tańdamaly óleńderin 2010 jyly koreı eliniń bir azamaty aýdaryp, kitap qylyp shyǵarǵandyǵy aıtyldy. Sóz sońynda uly aqynnyń ol aýdarmasy bolashaqta jańa zertteýdi qajet etetindigi kóterildi.

Abaı álemdik tulǵa ekendigi bá­ri­mizge aıan. Koreı tilinde jaryq kór­gen maqalanyń bedeldi uıym­nyń resmı portalynda basylýy mem­lekettik deńgeıde ótetin mereıtoıdyń mańyzdylyǵyn asha túsedi. Uıym týraly aıtar bolsaq, álemniń 40-tan asa memleketinde tilshileri jumys istep, oǵan shyqqan maqalalar kóp elge taraıdy. Uıym koreı, aǵylshyn, qytaı, japon sııaqty tórt tilde aqparat taratady. Onyń jeke jýrnaly da bar. Osyndaı uıymǵa shyqqan maqala álemdegi koreı elshilikteri, mádenı ortalyq, medıa keńistikke tarap, ǵalymdar, jazýshy, aqyn, tilshi, memlekettik qyzmetker, dıplomat, stýdent jáne qarapaıym oqyrman tanysady. Sondyqtan maqala koreı eline Abaıdy san qyrynan tanytyp, bolashaqta Seýlden túrli týrıstiń aǵylyp kelýi men ǵylymı, mádenı baılanystyń damýyna óz úlesin qosady dep sanaımyn. Sonymen qatar Qazaqstan týraly bilgisi keletin árbir koreı Abaıdy birinshi oqyp, Abaı arqyly elimizdi tanyp, san salada yntymaqtastyǵyn damyta túsedi.

Dastan AQASh
«Egemen Qazaqstan» gazetinen alyndy