Kemel adam kontseptsııasy hám tolyq ıman
Ótken jyldyń 10 qarashasynda prezıdent Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasynyń tóraǵasy, Bas múftı Naýryzbaı qajy Taǵanulyn qabyldaǵan bolatyn. Bas múftı Memleket basshysyna Dinı basqarma aldaǵy ýaqytta «Ihsan» ilimin, Abaıdyń kemel adam kontseptsııasyn keńinen dáriptep, nasıhattaý jumystarymen aınalysatynyn jetkizdi.
Búginde Bas múftı bastamasymen buqaralyq aqparat quraldarynda, kúndelikti ýaǵyz-nasıhat jumystarynda, ıgi basqosýlarda «Ihsan» ilimi men Hákim Abaı atamyzdyń kemel adam kontseptsııasy keńinen nasıhattalýda. Biz tolyq adam bolýǵa úndegen Abaı murasyn rýhanı kózqaras turǵysynan taldap, tarqatyp jazýǵa tyrysqan edik. Sony nazarlaryńyzǵa usynýdy jón kórdik.
Rasynda, Abaı murasy men onyń óskeleń urpaqqa, jalpy halyqqa qaldyrǵan ósıeti óz ómirsheńdigin osy kúnge deıin joımaı keledi. Abaıdy tanyǵan saıyn rýhymyz baıyp, jan-dúnıemiz Islam qundylyqtarynan sýsyndap keledi. Hákim ataǵan talap pen eńbek qaıratty tanytýǵa jeteleıdi. Al tereń oı aqylǵa aqyl qosýǵa úndeıdi. Qanaǵat pen rahym – júrekti ımanǵa toltyratyn adamı asyl qasıetter.
Osy úsh qasıet adam boıynan tabylsa ıgilikke keneledi. Abaı «Malǵa dostyń muńy joq maldan basqa» atty óleńinde: «Úsh-aq nárse – adamnyń qasıeti: ystyq qaırat, nurly aqyl, jyly júrek», – deıdi. Osy úsh qasıetke az-kem taldaý jasap kórsek.
Ystyq qaırat – pendege «maza» bermeıtin qasıet. Qaıratty adam únemi izdenis ústinde júredi. Bul sıpattaǵy pende qarsy kelgen synaqqa moıymaı, alǵa umtylyp, maqsat-muratyna jetkenshe tynym tappaıdy.
Nurly aqyl – aınalaǵa shýaq shashyp, paıdaly tulǵa bolýǵa ıtermeleıtin qasıet. Paıǵambarymyz Muhammed (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir hadısinde: «Jaqsy adam – qoǵamǵa paıdasy tıgen pende», – degen. Ilgeride izgilik jolyn ustanyp, ómirden ótken atalarymyz: «Árqashan elge sáýleńdi túsirip, shýaǵyńdy shashyp júr. Allanyń bergen aqylyn jaqsylyqqa jumsa. Izgi is ómirlik serigiń bolsyn», – dep ósıet aıtyp otyratyn. Ózińe qalaǵandy ózgege qalamaıynsha, tolyq ımanǵa qol jetkize almaısyń. Bul – asyl dinimizdiń negizgi prıntsıpteriniń biri.
Jyly júrek – ımandy musylmannyń sıpaty. Júrekten jylý ketse – qoǵamnan meıirim ketedi. Júrek jylýy – qaıyrymdylyqqa, qarapaıymdylyqqa, baýyrmaldyqqa bastaıtyn qasıet. Qoǵamda bolyp jatqan keleńsiz jaǵdaılar osy sıpattan alystaǵannyń kórinisi dep uǵýǵa bolatyn shyǵar. Júrek adam denesiniń patshasy deýge bolady. Ol túzelse – búkil dene túzeledi, buzylsa – búkil dene buzylady. Buǵan qatysty mynadaı hadıs bar: «Adamnyń denesinde bir kesek et bar. Eger ol saý (jaqsy) bolsa, búkil dene saý (jaqsy) bolady. Eger ol aýyrsa (buzylsa), búkil dene aýyrady (buzylady). Ol – júrek!»
Saıyp kelgende, osy úsh qasıetti (ystyq qaırat, nurly aqyl, jyly júrek) tulaboıyna qalyptastyrǵan tulǵada tolyq adam sıpatynyń kórinisteri baıqala bastaıdy. Abaıdyń da aıtary osy:
«Aqyl, qaırat, júrekti birdeı usta,
Sonda tolyq bolasyń elden bólek».
Rasynda, tolyq adam sıpatynda bolý úshin eń áýeli tolyq ıman kerek. Abaı atamyz: «Árbir aqyldy adamǵa ıman paryz, árbir ımandy adamǵa ǵıbadat paryz», – degen. Demek, musylman balasy ǵıbadat jasaý arqyly rýhyn, jan-dúnıesin baıytady. Sóıtip, ımanyn tolyqtyrady.
Iman degen uǵymnyń sózdik maǵynasy bir nársege sený degendi bildiredi. Al dinı termındik maǵynasy: Paıǵambarymyz Muhammedtiń (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) Alladan jetkizgenderine kúdiktenbeı, shyn júrekten sený jáne bul senimin tilmen jetkizý. Al ıman sharttary jeteý: Alla Taǵalanyń bar ári bir ekendigine sený, perishtelerge sený, kitaptaryna sený, paıǵambarlaryna sený, aqyret kúnine sený, taǵdyrǵa (jaqsylyq pen jamandyq tek Alladan ekenine) sený, qaıtys bolǵan soń qaıta tirilý bar ekendigine sený.
Abaı «Tasdıq» dep atalatyn ǵylymı traktatynda, ıaǵnı 38-qara sózinde bylaı jazady: «Iman degenimiz bir ǵana ınanmaq emes, sen Alla Taǵalanyń birligine, ýa Qurannyń anyń sózi ekendigine, ýa paıǵambarymyz Muhammed Mustafa (s.ǵ.ý.) onyń tarapynan elshi ekendigine ınandyq. Já, ne bitti? Sen Alla Taǵalaǵa Alla Taǵala úshin ıman keltiremisiń? Sen ıman keltirmeseń de Alla Taǵalaǵa keler esh kemshilik joq edi. ...Ol ınanmaqtyǵyń qur ǵana ınanmaqtyqbirlán qalsa saǵan paıda bermeıdi. ...Paıdalanamyn deseń, paıda beredi, kámil ıman bolady. Paıdany qalaısha alýdy bilmek kerek».
Abaı osylaısha ımannan paıda alýǵa shaqyrady. Al kámil ımannyń sharty – shynaıy sený, ony sózben aıtý, jan-tánińmen berile qulshylyq etý. Sonda ǵana ıgilikke kenelemiz.
Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy III respýblıkalyq ımamdar forýmynda «Jeti rýhanı qazyq» tuǵyrnamasyn qabyldaǵan bolatyn. Musylmannyń eń birinshi tula boıynan tabylýy tıis ımandylyq baǵytyn Jeti rýhanı qazyqtyń birine engizdi.
Endigi maqsat, Abaı aıtqandaı, pendeshilik minezden arylyp, ımannan paıda alýǵa asyǵý, sóıtip, «kámil musylman» sıpatyna ıe bolý. Alla Taǵala barshamyzǵa osyndaı mártebeni násip etkeı. Ámın!
Baqdáýlet qajy NURMATULY
Shymkent qalasynyń bas ımamy
